ایمنی در صنعت هوانوردی به عنوان یکی از اصول اولیه و ضامن تداوم فعالیت اقتصادی شرکتهای هواپیمایی از دیرباز مورد توجه ویژه ارائه‌دهندگان خدمات هوایی و نهادهای سیاست‌گذاری بوده است. لیکن در سالیان اخیر با توجه به حساسیت بالای این صنعت، استانداردهای گسترده‌ای برای شرکتهای هواپیمایی و سایر نهادهای این حوزه تدوین شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
مبحث ایمنی در صنعت هوانوردی
به منظور تجمیع مقررات و سیستم‌های مدیریت ایمنی در صنعت هوانوردی، پیوست ۱۹ کنوانسیون شیکاگو به عنوان اصلی‌ترین پیمان بین‌المللی صنعت هواپیمایی، به مبحث ایمنی اختصاص یافته و قوانین مربوطه تحت پیوست ۱۹ به عنوان مرجع قوانین سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری، جایگزین موارد مربوطه در پیوست‌های ۱، ۶، ۸، ۱۱، ۱۳ و ۱۴ شده و هم‌اکنون مورد استفاده قرار میگیرد. این پیوست (Annex) در تاریخ ۲۵ فوریه سال ۲۰۱۳ به تصویب رسیده و از تاریخ ۱۴ نوامبر ۲۰۱۳ اجرایی می‌باشد .
بر اساس سند ۹۸۵۹ سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری ( ICAO )، «ایمنی وضعیتی است که در آن، امکان آسیب به افراد و یا خسارت به اموال، از طریق یک فرآیند مداوم شناسائی خطرات و مدیریت ریسک، به سطحی قابل قبول کاهش یافته و در آن سطح حفظ میشود».
بر اساس یک دسته‌بندی، رویکردهای ایمنی در شرکتهای هواپیمایی به سه دسته تقسیم میشود:
تصویر زیر بیان کارآمدی از این سه رویکرد است. بخش قرمز رنگ، بخشی است که در آن رخداد ناگوار ظهور پیدا میکند. این بخش، عرصه اقدامات انفعالی است. قبل از بروز رخداد ناگوار، مخاطراتی در سیستم به وجود می‌آید که با تحریک این مخاطرات به واسطه عملیات، رخداد ناگوار واقع خواهد شد. بخش زرد رنگ نشان‌دهنده مخاطرات یک سیستم است و فعالیت بر روی این زمینه، در رویکرد فعال انجام میشود. قسمت سبز رنگ نیز بستر و زمینه فعالیت سازمان است. در این زمینه ممکن است به واسطه برخی نواقص و یا چینش‌های نامناسب، خطراتی که به نوبه خود منجر به بروز مخاطره و رخداد خواهد شد، پدید آید. سازمان‌های پیرو رویکرد پیش‌گیرانه، اقدامات خود را از این زمینه و پیش از بروز رخداد و حتی ایجاد مخاطره آغاز خواهند کرد.
با عنایت به این اصل که هیچ سازمانی عاری از رخداد ناگوار نخواهد بود و بدین ترتیب از مخاطرات نیز مصون نخواهد بود، معرفی رویکرد پیش‌گیرانه نفی‌کننده رویکرد فعال و رویکرد فعال نیز نفی‌کننده رویکرد انفعالی نخواهد بود. به عبارت دیگر، در هر حال در سازمانی با رویکرد مبنائی پیش‌گیرانه، مخاطراتی بروز خواهند کرد. در این هنگام، سازمان باید اقدامات فعال را به مورد اجرا گذارد و به همین ترتیب در هنگام رخدادهای ناگوار، با رویکرد انفعالی اقدامات مقتضی را به مرحله اجرا در آورد.
همچنین در دسته‌بندی دیگر، عوامل ایجاد مخاطرات و رخدادهای ایمنی در صنعت هواپیمایی به سه دسته تقسیم میشود:
سیستم مدیریت ایمنی در شرکتهای هواپیمایی
سیستم مدیریت ایمنی در صنعت هوانوردی به منظور دستیابی به اهداف ایمنی و به خصوص موارد ذیل توسعه یافته است که در سند ۹۸۵۹ سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ICAO) چنین بر شمرده شده‌اند:
در این راستا، سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ICAO) در اجرای انکس ۱۹، در قالب سند ۹۸۵۹، چارچوب اجزای سیستم مدیریت ایمنی در شرکتهای هواپیمایی را در قالب چهار بخش (Component) و ۱۲ قسمت (Element) به شرح زیر بیان نموده است:
در جمهوری اسلامی ایران نیز هیأت وزیران در ماده ۳۳ آئین‌نامه بررسی سوانح و حوادث هوایی مصوب سال ۱۳۹۱، سازمان هواپیمایی کشوری را مسئول تهیه و اجرای برنامه جامع ایمنی هوانوردی کشور (State Safety Program) معرفی نموده است.
در این راستا، دستورالعمل ۴۱۱۳ سازمان هواپیمایی کشوری تحت عنوان الزامات سیستم مدیریت ایمنی (Safety Management System) یا اصطلاحاً SMS در تاریخ سی‌ام اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲ تصویب و ابلاغ گردید و دفتر ایمنی و بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان مسئول اجرا و به‌روز نگاه داشتن این دستورالعمل تعیین شد که تمامی ارائه‌دهندگان خدمات هوایی ملزم به رعایت این دستورالعمل می‌باشند.
بر اساس دستورالعمل ۴۱۱۳ سازمان هواپیمایی کشوری، سیستم مدیریت ایمنی در شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات هوایی باید شامل ویژگی‌های زیر باشد:
بر اساس این دستورالعمل، استقرار سیستم مدیریت ایمنی در شرکتهای هواپیمایی با توجه به حجم فعالیت‌های تعریف‌شده و استقرار هر چهار بخش و دوازده قسمت تعیین‌شده، در چهار فاز صورت می‌پذیرد:
