مدتی است که محور راهبردی هوش مصنوعی در لیست فعالیت‌های توسعه علمی کشور قرار گرفته است. هوش مصنوعی در عرصه‌های زیادی کاربرد دارد. از مهم‌ترین این عرصه‌ها تولید و لجستیک است. هوش مصنوعی در قالب پیش‌ران فناوری‌های پیشرفته در انقلاب صنعتی چهارم کاربردهای زیادی پیدا کرده است. با معرفی فناوری‌های نوظهور، مشخص می‌شود در تمام ابعاد انقلاب چهارم صنعتی، رد پای هوش مصنوعی به وضوح دیده می‌شود و بدون آن، پدیده انقلاب صنعتی چهارم تقریباً بی معنی است. به همین دلیل، ظرفیت علمی و فنی کشور در حوزه هوش مصنوعی، پاسخگوی یکی از الزامات توسعه و استقرار انقلاب صنعتی چهارم در کشور خواهد بود.
از اعلام انقلاب صنعتی نسل چهار حدود یک دهه می‌گذرد، اما با توجه به ماهیت پیشرفت علم و فناوری در عصر حاضر، می‌توان گفت به میزان ده‌ها سال پیشرفت در این پدیده رخ داده است. این نسل از انقلاب صنعتی، در پی انقلاب‌های قبلی ماهیتی کاملاً متفاوت دارد. یکی از ویژگی‌های بارز انقلاب صنعتی نسل چهار در مقایسه با نسل‌های قبل در پیچیدگی آن و نزدیکی به ماهیت هوش انسانی است که با پیشرفت‌های روز افزون در هوش مصنوعی محقق شده است. برخلاف انقلاب‌های صنعتی قبل از این، در انقلاب صنعتی نسل چهار، پیشرفته‌ترین فناوری‌ها با تمام پیچیدگی‌ها، به انسان نزدیک شده و در یک فضا و عملیات مشترک امکان همکاری نزدیک را فراهم نموده تا به کمک هم فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرایی را به سرعت و دقت به طور مشترک انجام دهند.
آنچه انقلاب دوم صنعتی در پی داشت، آلودگی محیط زیست، آسیب‌های روانی و کلافه کردن مردم بود، در برخی موارد عدم اشتغال و بیکاری انبوه، گاهی هم بردگی انسان در صنعت و تولید و امثال اینها را به همراه داشت.
در انقلاب سوم صنعتی، کمی وضعیت بهتر شد و با استفاده از دستاوردهای فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، و خودکار‌سازی تجهیزات و ماشین‌آلات تولید، آرامش و راحتی بیشتری به انسان داده شد و از آلودگی محیط زیست نیز کاسته شد. خدمات مورد نیاز افراد جامعه در دسترس‌تر و فراگیر شد. مرزهای ملی در تولید و اقتصاد برداشته شد و کشورها در فرآیندهای تولید به هم نزدیک شدند و در بسیاری موارد برای یک محصول، زمینه همکاری بین شرکت‌ها از اقتصادهای مختلف فراهم گردید.
اما در انقلاب صنعتی چهارم، روندها به نفع افراد بشر در حال رخ دادن است. حفظ محیط زیست یکی از آرمانهای این تحول عظیم است. کاهش مصرف مواد اولیه و بهره‌وری بیشتر در نتیجه بهینه‌سازی مصرف انرژی از دستاوردهای این انقلاب صنعتی خواهد بود. لازم نیست مصرف‌کننده تسلیم مشخصات و ویژگی‌های از قبل طراحی شده محصولات باشد. بلکه مصرف‌کننده اختیار دارد سلیقه و شرایط خود را حتی در مراحل طراحی محصول هم اعمال نماید. علاوه بر اینها، نقش انسان در صنعت و تولید به سمت ارزش آفرینی بیشتر و تمرکز بر عمق استعدادهای خدادادی آن پیش می‌رود.
در انقلاب صنعتی نسل چهار، از فناوری‌های متعدد و پیچیده و ضمناً در هم تنیده زیادی استفاده می‌شود. برخی فناوری‌ها نقش محوری و برخی نقش کمک‌کننده دارند. برخی ابعاد توسعه در این تحول عظیم مبتنی بر فناوری‌های قبلی است و برخی متکی به مفهوم و چارچوب‌های جدید است.
فناوری‌هایی از قبیل هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، واقعیت افزوده و مجازی، قدرت پردازش رایانه‌ها، ظرفیت و سرعت شبکه‌ها را می‌توان محورهای اصلی توسعه صنعت نسل چهار نام برد.
در کنار این تحولات، فناوری‌های دیگر از قبیل حسگرهای هوشمند، ابزارهای واسطه و مفاهیم همه جا حاضر، نیز به سرعت، به ماهیت این انقلاب صنعتی کمک کردند.
تغییرات بازار اعم از سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی هر چه بیشتر، رقابت‌های شدید، گسترش بازارها و تنوع محصولات هم از دیگر عوامل رویکرد شرکت‌ها به دنیای انقلاب صنعتی نسل چهار می‌باشد. نقش مصرف‌کننده در تولید، فراتر از انتخاب‌های فعلی، بلکه دخالت تا عمق تولید و حتی طراحی محصول پیش رفته است. این ویژگی‌ها، مزیت رقابتی برخی شرکت‌ها را فراتر از رقبا پیش برده و چنانچه شرکت‌ها نتوانند در این عرصه رقابت کنند، به ناچار از بازار حذف خواهند شد. عملاً یکی از راه‌های حفظ موقعیت و برتری در این نوع رقابت‌های جدید استفاده از فناوری‌های نسل چهارم صنعتی است.
در کنار موضوع تولید که بستر اصلی و مهم پیاده‌سازی فناوری‌های صنعتی نسل چهارم است، خدمات نیز دچار تحولاتی شده که قبل از این به هیچ ذهنی خطور نمی‌کرد. اینکه محصولات بتوانند وضعیت کارکرد و نیاز به تعمیر و نگهداری خود را از راه دور به شرکت‌های پشتیبان منعکس کنند. اینکه دستگاه‌ها و ماشین‌آلات خطوط تولید، پارامترهای تنظیم و کارکردهای خود را مطابق تغییرات در مشخصات، طراحی محصول، شرایط و سفارش مشتری به طور هوشمند تشخیص داده و اصلاح نمایند، از دیگر پدیده‌های عصر انقلاب صنعتی نسل چهار است که گرچه تجربیات پیاده‌سازی آنها گزارش شده اما بسیاری از این فناوری‌ها و ترکیب و یکپارچگی آنها و خدمات مرتبط هنوز درابتدای راه توسعه و نوآوری است.
برای ورود شرکت‌ها به تحولات انقلاب صنعتی چهارم، یک سؤال مهم در خصوص سطح آمادگی برای جذب این فناوری‌ها در ذهن‌ها خطور می‌کند. یعنی یک شرکت در چه مرحله یا چه سطحی از آمادگی می‌تواند برای جذب فناوری‌های صنعت نسل چهار برنامه‌ریزی کند و امید موفقیت آن و دستیابی به اهداف بیان شده در این انقلاب صنعتی را خواهد داشت.
براساس مطالعات و بررسی منابع بسیار گسترده برای تهیه این کتاب، واضح‌ترین شرایط آمادگی شرکت‌ها به طور کلی به دو زمینه پایداری و رقابت‌پذیری در آنها بستگی دارد:
برای این مهم، کتاب «شرکت‌های کوچک و متوسط موتور رونق اقتصاد» قبل از این توسط همین مؤلف تدوین و منتشر شد. در کتاب مورد اشاره تمامی ابعاد و ظرفیت‌های یک شرکت پایدار از یک سو، و مراحل ورود به بازارهای بین‌المللی از سوی دیگر، همراه با چالش‌ها، راه‌کارها، ابزارها و اطلاعات به تفصیل ارائه شد. ضمناً، به تجربیات موفق جهانی و توصیه‌های سازمان‌های تخصصی بین‌المللی به خوبی اشاره شده است. مراحل رشد شرکت‌ها از ارتقای مدیریت عملیاتی و داخلی شرکت‌ها تا ورود به بازارهای بین‌المللی و در نهایت چشم‌انداز ورود به زیست بوم های جدید و انقلاب صنعتی نسل چهار توضیح داده شده است. در واقع می‌توان گفت، کتاب مورد اشاره مقدمه مفهومی و قابل اجرا و نمایش سطح آمادگی برای ورود به دنیای صنعتی نسل چهارم است.
فناوری‌های صنعت نسل چهار، رؤیا یا واقعیت
تمام فناوری‌های بسیار پیشرفته در صنعت نسل چهار که در کتاب حاضر اشاره می‌شود از منظر علمی و فناوری به سطح کاربردی رسیده‌اند و نمونه‌های عینی آنها نیز در برخی طرح‌های پیشرفته یا شرکت‌های پیشرو اجرا شده است. اما چرا هنگام اشاره به برخی از این فناوری‌ها هنوز از فعل آینده استفاده می‌شود و این چنین به خواننده القا می‌گردد که این فناوری‌ها در رویا و فکر هستند و هنوز اجرایی نشده‌اند. دلیل آن این است که فناوری‌های مرتبط با صنعت نسل چهار باید به سطحی از فراگیری رسیده باشند که قابلیت پیاده سازی در خطوط تولید در شرکت‌های معمولی و موفق (لزوماً نه شرکت‌های فوق پیشرفته و پیشرو در فناوری‌ها) را پیدا کرده باشند. به عبارت دیگر، تا این فناوری‌ها اقتصادی نشده و قابل دستیابی توسط صنعتگران و شرکت‌های معمولی نباشند، نمی‌توان از موفقیت صد در صد آنها در جذب و فراگیری صحبت کرد. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود فناوری‌های مورد اشاره در آینده نزدیک با مقیاس‌های اقتصادی و به صرفه در اختیار کلیه شرکت‌ها در سرتاسر جهان قرار گیرند و خدمات مرتبط با آنها هم به آسانی و به صرفه در دسترس باشد.
برای آشنایی بیشتر با مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم می‌توانید به کتاب‌های زیر مراجعه کنید:
