اگر در زمینه اقتصاد فعالیت یا مطالعه داشته باشید، بسیار بعید است که طی چند سال گذشته به عبارت دانش بنیان و شرکت های دانش بنیان برخورد نکرده باشید. با این وجود جزئیات و معنای این عبارت برای عموم مردم هنوز روشن نشده است. علیرغم اطلاع رسانی ناقص در این زمینه، نهادهای مربوطه و گروه هایی که با چنین مجموعه هایی همکاری دارند به خوبی می دانند فعالانی که با این عنوان شناخته می شوند چقدر برای پیشرفت و توسعه کشور مفید هستند. با ما همراه باشید تا شما هم طی این مطلب متوجه شوید که تعریف این حوزه چیست و سطح اطلاعات خود را در این خصوص افزایش بدهید.
در سال 1389 مجلس شورای اسلامی قانونی را با الهام از متدهای رشد و توسعه بین الملل به خصوص در شرق آسیا به تصویب رساند که به موجب آن، دولت باید حمایت های ویژه ای را برای شرکت هایی که به کمک علم و فناوری اقدام به تولید محصول یا ارائه خدمات در سطح جهانی می کنند، فراهم نماید. ویژگی اساسی این مجموعه ها آن است که بدون اینکه دولت برای آنها بستر تکنولوژی یا علمی لازم را فراهم کند، توانسته اند به سطحی برسند که محصول یا خدمتی را در حد استانداردهای بین الملل ارائه بدهند و در واقع سازمان های مسئول با حمایت از این مجموعه می توانند یا از خروج ارز از کشور جلوگیری کنند یا از خارج از کشور ارزآوری نمایند. این همان تعریف دانش بنیان است:
سازمان یا شرکتی که به کمک علم و دانش، اقدام به ارائه محصول یا خدمتی با سطح فناوری بسیار بالا نسبت به میانگین مرسوم در حوزه فعالیت خود می کند.
از تعریف دانش بنیان کاملاً مشخص است چرا این ساختار در ایران مورد توجه قرار گرفته است. این ساختار اقتصادی اهرمی برای رشد و توسعه با هزینه اندک است. استارتآپ ها و مجموعه های کوچکتر اما چالاکی که از فارغ التحصیلان ماهر و نخبه دانشگاهی استفاده می کنند، تحت قواعد این چهارچوب به کمک صنایع بزرگتر و کندتر می آیند. از آنجایی که علم و دانش در این حوزه اهمیت دارد، هر چقدر یک تیم دانش بیشتری داشته باشد یا بهتر بتواند دانش موجود خود را به کار بگیرد، موفقیت تر خواهد بود.
پس مزیت دیگر این فضا التزام شایسته سالاری از طریق کسب نتیجه بهینه است. این مورد هم در ساختارهای سنتی و کندی که به زحمت تغییر را می پذیرند می تواند به شدت موثر باشد.
از طرف دیگر، از آنجایی که این چهارچوب پس از انقلاب دیجیتال مطرح شده است، عجیب نیست که محصولات و خروجی های آن اکثر اوقات از فناوری ها و تکنولوژی های روز دنیا بهره می برند یا برای این فناوری ها طراحی شده اند. برخلاف صنایع بزرگ (مانند نفت و گاز، خودروسازی و...) فناوری های امروزی به سمت دیجیتال شدن حرکت می کنند، پس زیرساخت های لازم برای کار در این حوزه بیشتر از آن که فیزیکی باشند، به صورت مجازی بوده و مبتنی بر علم هستند. به همین دلیل فراهم کردن آنها به مراتب کم هزینه تر از صنایع قدیم بوده و از آنجایی که با فناوری روز دنیا درگیر می شود، می تواند خارج از توانایی های اقتصادی یک کشور برای خودش مشتری پیدا کند. برای مثال، تا زمانی که یک برنامه نویس بتواند کدهایی در سطح تولیدات کمپانی هایی مانند گوگل یا مایکروسافت را بنویسد، اهمیتی ندارد اقتصاد بومی او چه شرایطی داشته باشد. محصول نرم افزاری تولید شده در این وضعیت به راحتی قادر است در بالاترین سطح بین المللی با تولیدات درجه یک رقابت کند. بنابراین اقتصادهای عقب افتاده، در حال توسعه یا تحت تحریم (مانند ایران) هم می توانند به کمک این حوزه راه فراری برای خودشان پیدا کنند.
برخلاف آنچه ممکن است تصور کنید، وقتی صحبت از ثبت شرکت دانش بنیان می شود منظور این نیست که باید تحت شرایط مشخصی شرکت خود را ثبت کنید، بلکه موضوع این است که باید مجموعه خود را در فهرست این شرکت ها به ثبت برسانید. این موضوع نیازمند آن است که فعالیت شما دارای سطح فناوری معینی باشد و خروجی دانش محوری هم در اختیار کشور قرار دهد.
مجموعه هایی که با این نام شناخته می شوند پس از پایان مراحل ثبت و آغاز فعالیت، بسته به خروجی های خود (محصول یا خدمت) می توانند برای ارزیابی اقدام کنند و نهاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بسته به نتیجه ای که از این ارزیابی حاصل می شود، تصمیم می گیرد که آیا یک مجموعه شرایط تأیید شدن را دارد یا خیر. در صورتی که شرکت تأیید شود، تحت حمایت معاونت قرار گرفته و می تواند از مزایا و حمایت های دانش بنیانی بهره برداری کند.
تمرکز در تأییدیه بیشتر بر روی خروجی مجموعه است، به این معنا که یک شرکت باید قادر باشد علم و دانش را برای دستیابی به یک هدف کاربردی به کار بگیرد. پس ایده پردازی و صرف ارائه تئوری برای تولید یک کالا کافی نیست. این امر بین افرادی که ادعای ممکن بودن اختراع یک محصول را دارند و مخترعانی که در عمل این کار را انجام داده اند، تفاوت واضحی به وجود می آورد. از طرف دیگر، به خاطر اینکه مزایا و حمایت های این حوزه گسترده هستند و بسیاری از آنها جنبه حقوقی دارند، معاونت علمی تأییدیه را تنها برای اشخاص حقوقی صادر می کند. بنابراین اگر شرکتی ثب کرده باشید و محصولی بر محوریت علم و دانش تولید کنید، پیش نیازهای دریافت تأییدیه را خواهید داشت.
البته این نکته را نباید فراموش کرد که در هر حال قواعدی مرتبط با ساختار شرکت وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال، شرکت های دولتی نمی توانند برای دریافت تأییدیه معاونت علمی درخواست بدهند. این امر برای اطمینان بخشی به بخش خصوصی و جلوگیری از رقابت این دو گروه فعال اقتصادی صورت گرفته است. مثال دیگر شرایطی است که باید در خصوص محصول برقرار باشد، بنابراین هر کسی که شرکت ثبت کند و محصول تولید کند الزاما نمی تواند تأییدیه دریافت کند.
البته لازم به ذکر است که همچنان با شرایط معینی برای دانش بنیان شدن شرکت ها روبرو هستیم. در ادامه این شرایط را با جزئیات بیشتری بررسی می کنیم.
شرایط دانش بنیان شدن شرکت ها
آنچه که به عنوان محصول مورد تأیید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شناخته می شود، می تواند در حوزه های مختلف صنعتی و پزشکی به کار برود. مواد غذایی، کشاورزی، علم نانو، نفت و گاز، پزشکی و داروسازی، برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و... همگی دسته بندی های متفاوتی هستند که نهادهای مسئول برای محصولات و خدمات در نظر گرفته اند. با این تفسیر پیدا کردن ویژگی های مشترک میان تمام تولیدات کار راحتی نخواهد بود، چون برای مثال ویژگی های نرم افزارها که آنها را واجد شرایط دریافت تأییدیه می نماید تفاوت های عمده ای با مشخصات فرمولاسیون های نانویی خواهد داشت. با این وجود سه ویژگی عمومی وجود دارد که همه محصولات به شیوه های گوناگون با آنها بررسی می شوند. این ویژگی ها عبارتند از:
تولید به دست شرکت تفسیر آسانی دارد: برون سپاری عمده کار یا وابستگی به یک شرکت خارجی (از طریق تهیه لیسانس تولید محصول) مورد قبول نخواهد بود. مجموعه شما باید قادر باشد یک کالا یا خدمت را از صفر طراحی کند، توسعه بدهد و در نهایت تولید نماید.
تکمیل بودن به این موضوع اشاره دارد که محصول یا خدمت نباید در حد ایده و تئوری باشد، بلکه باید حداقل به یک نمونه اولیه که قادر است ایده اصلی شما را عملی کند رسیده باشد. برای مثال اگر مدعی هستید که یک داروی جدید تولید می کنید، باید حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی آن را تولید کنید و صرف ارائه طرح و فرمولاسیون کفایت نخواهد کرد.
سطح فناوری بالا در این بین تفسیر سخت تری نسبت به دو ویژگی دیگر دارد. فعالیت شرکت باید نسبت به آنچه که به عنوان میانگین فناوری به کار رفته در حوزه فعالیت شما مطرح است، سطح بالاتری داشته باشد. مثلا اگر یک محصول نانوی مقاوم در برابر ضربه و حرارت طراحی کرده اید، باید نسبت به محصولات شبیه به خود هزینه تولید کمتر، مقاومت بالاتر یا وزن کمتری داشته باشد. در واقع برتری محصول بر عمده رقبای خود در بازار به عنوان سطح فناوری آن به حساب می آید.
جمع بندی
حوزه دانش بنیان طی سالیان بدل به یکی از جذاب ترین برنامه های حمایتی برای صنایع مختلف شده است. اما باید توجه داشت که با توجه به شرایط خاصی که این حوزه برای محصولات در نظر می گیرد، هر محصول و هر صنعتی الزاماً قادر به دریافت گواهی دانش بنیان نیست. با اطلاع از ویژگی های این حوزه کاری و آشنا شدن با نحوه دریافت این تأییدیه هم علاقمندان به این حوزه می توانند راه و چاه چگونگی اقدام برای این زمینه را بهتر بیاموزند و هم افراد عادی به این ترتیب می توانند درک بهتری از طرح مورد نظر بدست آورند.
منبع : فن بنیان (مرکز توسعه دانش بنیان ایران )
