از سال 89 و در پی تصویب قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، حمایت ها و تسهیلات این حوزه روز به روز گسترش یافته است. امروزه بیش از 110 برنامه حمایتی برای شرکت های دانش بنیان در نظر گرفته شده است که گستره وسیعی از نیازهای این مجموعه ها در زمینه های مختلف را پاسخ می دهند. معافیت های مالیاتی، معافیت گمرکی، تسهیلات بیمه، وام، لیزینگ و خدمات امریه سربازی برای کارکنان این شرکت ها تنها بخش کوچکی از این برنامه ها هستند که با همکاری دستگاه ها و نهادهای مختلف کشور، با هدف تسهیل عملکرد و کمک به توسعه شرکت های دانش بنیان فراهم شده اند.
به خصوص با تصویب اخیر قانون جهش تولید شرکت های دانش بنیان، فعالان اقتصادی بیش از پیش تشویق می شوند که برای دریافت این گواهی اقدام نمایند.
اما آنچه در این میان اهمیت فراوانی داشته و کمتر مورد توجه قرار می گیرد، این واقعیت است که الزاماً تمام صنایع قادر نیستند گواهی دانش بنیان دریافت کنند. تعریف حوزه دانش بنیان به طور بسیار خلاصه، به استعداد و پتانسیل ارزآوری از خارج کشور یا جلوگیری از خروج ارز از داخل کشور می پردازد. به عبارت دیگر، اقتصاد دانش بنیان به دنبال سوق دادن اقتصاد کشور به سمت اقتصاد غیرنفتی و کاهش وابستگی به این منبع طبیعی است. با این وجود، صرف دارا بودن این ویژگی برای دریافت گواهی دانش بنیان کافی نیست.
اولین نکته ای که باید در این زمینه مورد توجه قرار بگیرد، اهمیت محصول در دریافت گواهی دانش بنیان است. شرکت های دانش بنیان بر اساس عملکرد یا حوزه فعالیت ارزیابی نمی شوند، بلکه باید یک محصول ارائه کنند که اثباتی بر توانایی آنها در به کارگیری دانش به منظور توسعه می باشد.
تمامی فرایندهای ارزیابی برای دریافت گواهی دانش بنیان بر محوریت محصولی که شرکت متقاضی تولید کرده و توسعه داده است انجام می گیرد.
اما معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان نهاد اصلی تصمیم گیرنده در حوزه دانش بنیان، برای محصولات و صنایع محل کاربرد آنها ویژگی های مشخصی در نظر گرفته است که در کنار هم پتانسیل و استعداد یک صنعت و به تبع آن محصولات مورد استفاده در آن را تعیین می کند.
باید توجه داشت که دو شرط بسیار مهم در خصوص محصول دانش بنیان مطرح هستند: سطح فناوری بالا و لزوم دستیابی به محصول از طریق تحقیق و توسعه. صنایع ارز آور بسیاری در کشور وجود دارند که بعضاً سهم قابل توجهی هم در بازارهای جهانی داشته و می توانند با بهره مندی از حمایت ها و تسهیلات به اقتصاد کشور کمک زیادی نمایند، اما محصولی که تولید می کنند در بازار فناورانه رو به رشد جهانی فضای توسعه اندکی دارد. یکی از مثال های بارز در این زمینه صنعت فرش ایران است.
گرچه این صنعت با برخورداری از حمایت های مذکور می تواند جایگاه منحصر به فرد خود در بازارهای بین المللی را تثبیت نماید، اما به دلیل فقدان سطح فناوری بالا، محصول تولیدی در نهایت جای توسعه چندانی نداشته و در درازمدت قادر نیست بار اقتصادی کلان قابل توجهی برای کشور به ارمغان آورد.
بر همین اساس، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای شفاف سازی بیشتر اقدام به ارائه فهرست کالاها و خدمات دانش بنیان نموده است. این فهرست در بر دارنده تمامی صنایع مستعد دریافت گواهی دانش بنیان و نمونه های دسته بندی محصولات در هر صنعت است.
با استفاده از این فهرست می توان تا حد قابل توجهی به صنایع مورد حمایت این حوزه اشراف پیدا کرد و فعالان اقتصادی می توانند با استفاده از آن، جایگاه خود در سیاست های این زمینه را معین کنند.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر اساس ویژگی های محصول، دسته بندی های مشخصی برای حوزه دانش بنیان در نظر گرفته است. این دسته بندی ها می توانند به طور مجزا شامل چندین صنعت بسیار متفاوت باشند که نشان دهنده اهمیت بالای فناوری و اهمیت بسیار کمتر نحوه کاربرد هر محصول در هر صنعت است. طبق نظر دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتها و ویرایش هشتم فهرست کالاها و محصولات دانش بنیان هفت دسته مجزا برای محصولات مستعد دریافت گواهی دانش بنیان به شرح زیر در نظر گرفته است:
1. کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی: شامل تمامی محصولاتی که در حوزه مواد اولیه و فرمولاسیون غذایی، تولیدات گیاهی پیشرفته، تولیدات و مواد پیشرفته حوزه دام و طیور و حوزه میکروارگانیسم ها دسته بندی می شوند. استخراج و سنتز در مقیاس صنعتی، افزودنی هایی که خواص عملکردی مواد غذایی را بهبود می دهند یا فرمولاسیون های نوین همگی مستعد دریافت گواهی دانش بنیان در این دسته هستند.
2. دارو و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان: همان طور که از نام آن پیداست، این حوزه به انواع مواد و داروهای گیاهی و شیمیایی، اما فرمولاسیون پیشرفته دارویی و آرایشی بهداشتی، خدمات زیستی و مواد اولیه سنتتیک دارویی و مکمل می پردازد. اهمیت فرمولاسیون در این دسته بندی غیر قابل انکار است و این مورد به کرات از شرکت های متقاضی حوزه دارو طلب می شود که فرمولاسیون منحصر به فرد خود را برای محصول مورد نظر ارائه نمایند.
لازم به ذکر است که انواع کیت های تشخیص و درمان نیز در این دسته قرار می گیرند.
3. مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری های شیمیایی: هر آنچه که ازطریق فناوری شیمیایی توسعه یافته و قادر باشد در حوزه عملیاتی خود ویژگی ها و خصوصیات جدیدی به ارمغان بیاورد، در این زیرشاخه دسته بندی می شود. انواع پلیمرها، کامپوزیت ها، مواد نانو، سرامیک های پیشرفته، چسب، روغن و گریس صنعتی و انواع مواد حاصله از فنرایندهای پالایش و پتروشیمی در این دسته قرار می گیرند.
بخش عمده مواد پیشرفته صنایع نفت و گاز (چه به عنوان سیالات و چه به عنوان افزودنی ها و مواد نوین پتروشیمی) در این دسته قرار می گیرند.
4. ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته: این دسته بندی شامل بیشترین تعداد محصولات دانش بنیان در زمینه های صنعتی متعدد است. تجهیزات ساخت و توسعه مواد پیشرفته (مطابق با آنچه ذکر شد)، ماشین آلات دوار، ماشین آلات صنایع نفت و گاز، نجهیزات هسته ای، تجهیزات و سازه های هوافضا، تجهیزات حوزه انرژی های تجدید پذیر، شبیه سازهای پیشرفته، سامانه های هیدرولیکی و پنوماتیکی و تجهیزات کنترل کیفی بخشی از محصولاتی هستند که به نمایندگی از صنایع مختلف در این دسته بندی جای می گیرند.
5. ملزومات و تجهیزات پزشکی: تفاوت این دسته بندی با دسته بندی داروها و فراورده های حوزه بهداشت و درمان در ساختار آن است. ملزومات پزشکی شامل انواع تجهیزات پزشکی، دندان پزشکی، آزمایشگاهی و بیمارستانی است که به صورت صنعتی تولید می شوند و نیازمند دسته بندی جداگانه ای در مقایسه با انواع داروها هستند.
6. سخت افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک: نکته اساسی در این دسته بندی اهمیت عبارت سخت افزار است. این دسته بندی شامل انواع مدارهای الکترونیکی، تجهیزات توزیع و انتقال برق، ماشین های الکتریکی، تجهیزات ابزار دقیق، سامانه های کنترل و اتوماسیون صنعتی، انواع تجهیزات لیزری و فوتونیک و ادوات الکترونیک قدرت می باشد. باید توجه داشته باشید که گرچه این دسته بندی از نرم افزارها جدا شده است، اکثر محصولاتی که برای دریافت گواهی اقدام می کنند، دارای نرم افزار مختص خود نیز هستند و صرف دارا بودن سازه سخت افزاری برای دانش بنیان شدن کافی نیست، مگر اینکه سطح فناوری سحت افزار تولید شده بسیار بالا باشد.
7. فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه ای: شامل برنامه های کاربردی، انواع پلتفرم ها، انواع زیرساخت ها، انواع ساختارهای امنیت فضای تبادل اطلاعات و صنعت انیمیشن و بازی های ویدیویی. این حوزه یکی از حوزه های دانش بنیان است که به خصوص در سالیان اخیر، موفقیت قابل توجهی در دریافت گواهی دانش بنیان داشته است.
نرم افزارها در حال حاضر، یکی از مستعدترین ابزارها برای دریافت گواهی دانش بنیان در حوزه های مختلف صنعتی هستند.
به جز این دسته بندی ها، دو دسته خدمات تجاری سازی و صنایع فرهنگی و علوم انسانی نیز در فهرست دانش بنیان ذکر شده است، اما این دو دسته بیش از اینکه صنعتی باشند به عنوان حوزه های خدماتی دسته بندی می شوند.
جمع بندی
حوزه دانش بنیان طی سالیان بدل به یکی از جذاب ترین برنامه های حمایتی برای صنایع مختلف شده است. اما باید توجه داشت که با توجه به شرایط خاصی که این حوزه برای محصولات در نظر می گیرد، هر محصول و هر صنعتی الزاماً قادر به دریافت گواهی دانش بنیان نیست. دسته بندی مخصوصی از جانب معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان تصمیم گیرنده و داور حوزه دانش بنیان تعیین شده و در دسترس عموم قرار گرفته است. با مشاهده این دسته بندی، فعالان اقتصادی می توانند دید مناسبی نسبت به جایگاه خود در ساختار اقتصاد دانش بنیان بدست آورده و بر اساس آن برنامه ریزی کنند.
منبع : IRKBN.com
