یادداشتی درباره کتاب «نیایش‌های پیامبر»
ندا رضوی‌زاده
کتاب «نیایش‌های پیامبر» را زمانی دوست عزیزی به من هدیه کرد. اگرچه مجموعه‌ای از ادعیه شناخته‌شده در جامعه شیعی ایرانی در مناسبت‌های هفتگی یا سالانه در ایام خاصی خوانده می‌شود، اما من تا آن زمان از وجود چنین کتابی بی‌اطلاع بودم. در این نوشتار نگاهی مختصر به مختصات فرمی و مضمونی این کتاب کرده‌ام و در نهایت نیز گزیده‌ای از نیایش‌های کتاب را آورده‌ام.
آن‌چنان که مترجم این کتاب گفته است این نیایش‌ها از منابع مختلف اهل تسنن و اهل تشیع به طور پراکنده گردآوری شده و لزوماً یک دعای بلند پیوسته نبوده است. در مجموع کتاب شامل ۱۴۴ نیایش کمتر نقل‌شده از پیامبر اسلام است که مولف آن‌ها را عنوان‌گذاری و فهرست‌بندی کرده تا رجوع‌های بعدی به آن‌ها آسان‌تر باشد. هرچند بهتر بود شماره‌ها هم در فهرست عناوین می‌آمد. وی در مقدمه روش کارش را هم تا حدی توضیح داده که دانستنش برای خواننده تحصیل‌کرده و طالب دقت، ارزشمند و بلکه ضروری است. مآخذ هم در انتهای کتاب آمده و هم ماخذ هر نیایش در همان صفحه ذکر شده است.
کتاب بدون تقسیم‌بندی مشخص و اعلام‌شده‌ای به دو بخش تقسیم شده: نیایش‌های بسیار کوتاه که عموماً بین ۲۰ تا ۴۰ کلمه‌اند و نیایش‌های کمی بلندتر در حد یک صفحه یا کمتر. بنابراین نیایش‌ها همگی از لحاظ حجم، با سبک رسانه‌های جدید، به ویژه رسانه‌های شخصی و خُردِ تحت شبکه‌های اجتماعی، عکس‌نوشته‌ها و بریده کتاب‌ها مطابقت دارد، و بنابراین با ذائقه‌ی خواننده‌ی امروزی که طالب متن‌های بسیار کوتاه است؛ سازگار است. فرم ظاهری کتاب، طرح جلد و صفحه‌آرایی شباهتی به کتب سنتی دعا ندارد. نیایش‌های کوتاه در چند سطر کوتاه درج شده که فرمی جذب‌کننده است. هر چند مشخص نیست چرا دعای جوشن کبیر که دعایی مشهور است پیوست این کتاب شده است.
کتاب به صورت دو زبانه (عربی-فارسی) منتشر شده است. مترجم کوشیده در بازآفرینی نیایش‌ها به زبان فارسی، زبانی فاخر و آراسته و پیراسته را به کار بگیرد و برگردان فارسی را ذوق‌ورزانه از لحاظ ادبی هم برای مخاطب جذاب کند.
کتاب به صورت دو زبانه (عربی-فارسی) منتشر شده است. مترجم کوشیده در بازآفرینی نیایش‌ها به زبان فارسی، زبانی فاخر و آراسته و پیراسته را به کار بگیرد و برگردان فارسی را ذوق‌ورزانه از لحاظ ادبی هم برای مخاطب جذاب کند. در عین حال، دو زبانه بودن متن امکان مقابله متن اصلی و ترجمه را برای خواننده‌ی نکته‌سنج و وسواسی ممکن کرده است. با وجود این‌ها، ترجمه متفاوت بعضی واژگان و عبارات رایج در نیایش‌ها چندان توجیه‌پذیر به نظر نمی‌رسد، برای مثال «به پناه تو می‌روم» به جای «به تو پناه می‌برم»، یا کاربرد واژ‌ه «فرخندگی» به جای «برکت» که تعبیری کاملا شناخته‌شده و حاوی بار معنای ویژه‌ای برای مسلمانان فارسی زبان است، به طوری که «فرخندگی» به هیچ‌وجه آن بار معنایی و تقدس را افاده نمی‌کند.
از لحاظ مضمونی چندین مضمون اصلی در این نیایش‌ها برجسته است:
1. بخش‌هایی که شامل ذکر صفات خداوند و ستایش او یا دعا در مورد آخرت است.
2. عمده‌ی مضامین نیایش‌های کتاب، با رنج‌های عمیق و رایجِ این‌دنیایی بشری مرتبط است، رنج‌هایی از قبیل آسیب دیدن از شُرور جهان و تنگناهای زندگی. شرهایی که توصیف شده و موجب بیم و دغدغه دانسته‌شده، به طور عمده دو دسته‌اند:
- آسیب دیدن از سوء نیت دیگر انسان‌ها؛ از جمله مورد دشمنی، حسادت، بدخواهی، نیرنگ و دورویی، خیانت، ستم، سرزنش، تحقیر و خواری واقع شدن
- دغدغه‌ی از دست دادن مطلوب‌های زندگی و تجربه‌ی رنجِ نیازمندی و برآورده‌نشدن نیازها از جمله رنجِ تنگدستی، نادانی، ناتوانی، بیماری، ناامنی، اندوه و پریشانی، گرفتاری، دشواری زندگی، شکست، استیصال، نابردباری، رنجِ نداشتن کنترل بر زندگی یا بیمِ از دست دادن کنترل و تسلط بر زندگی و متغیرهای خرسندکننده و ...)
3. پاره‌ای از نیایش ها هم شامل درخواست مطلوب‌هایی است چون: شادی، خرسندی، استغنا، مقام رضا، بسندگی، یادِ نیک، واقع‌بینی، سپاسگزاری و ... .
4. معدودی از نیایش‌ها هم مشتمل بر درخواست پالایش اخلاقی خود است: پالایش از ستیزه‌گری، بدخویی، دورویی، دروغ، آزمندی، کردارها و خواهش‌های زشت و ... .
ممکن است بسته به جهان‌بینی شخصی یا تجربه زیسته‌ی ما یا مقطع زمانی از عمر که نیایش‌ها را می‌خوانیم، بعضی نیایش‌ها دلچسب‌تر و ملموس‌تر به نظر برسند. اما در مجموع به طور بسیار خلاصه می‌توان این طور استنباط کرد که نیایش‌هایی که در این کتاب گردآوری شده مواجهه‌ای است خداباورانه با انواع شرور طبیعی، اجتماعی و اخلاقی.
ممکن است بسته به جهان‌بینی شخصی یا تجربه زیسته‌ی ما یا مقطع زمانی از عمر که نیایش‌ها را می‌خوانیم، بعضی نیایش‌ها دلچسب‌تر و ملموس‌تر به نظر برسند. اما در مجموع به طور بسیار خلاصه می‌توان این طور استنباط کرد که نیایش‌هایی که در این کتاب گردآوری شده مواجهه‌ای است خداباورانه با انواع شرور طبیعی، اجتماعی و اخلاقی. ضمن این که گویی پیامبر اسلام در این نیایش‌ها به طور تلویحی القا میکند که این دغدغه‌ها، نیازها و رنج‌های بشری، هم‌زاد آدمی و گریزناپذیرند، حتی اگر مقام پیامبری داشته باشد.
بسیاری از این نیایش‌ها فقط نیایش یک خداباور یکتاپرست نیست، بلکه نوعی بیان دغدغه‌های اگزیستانسیالِ انسان بماهو انسان در طول تاریخ و جغرافیاست. بنابراین به طور ضمنی نوعی شناخت از وجود انسان ارایه می‌دهد که با درک غیرخداباورانه و مادی‌گرا از انسان هم در تعارض نیست.
در واقع بسیاری از این نیایش‌ها فقط نیایش یک خداباور یکتاپرست نیست، بلکه نوعی بیان دغدغه‌های اگزیستانسیالِ انسان بماهو انسان در طول تاریخ و جغرافیاست. بنابراین به طور ضمنی نوعی شناخت از وجود انسان ارایه می‌دهد که با درک غیرخداباورانه و مادی‌گرا از انسان هم در تعارض نیست. از همین روست که غبار کهنگی نمی‌گیرد و همین مخاطب را شگفت‌زده میکند. بدون این که قصد مقایسه در میان باشد، این نیایش‌ها ممکن است برای خواننده از سویی یادآور «صحیفه سجادیه» باشد، و از سویی تا حدی تداعی‌کننده «تأملات» مارکوس اورلیوس فیسلوف-امپراتور روم باشد.
عنوان: نیایش‌های پیامبر
مترجم: کمال‌الدین غراب
گزینش و ویرایش: محمود مهدوی دامغانی
انتشارات: جهاد دانشگاهی مشهد
سال انتشار: 1395
· نیایش ۲: گوهر اشیاء
خداوندا!
چیزها را همان‌گونه که هستند به ما بنما.
· نیایش ۶۶: با امت من
خداوندا!
هر کس که عهده‌دار کاری از کارهای امت من است،
و بر آنان سخت می‌گیرد، بر او سخت بگیر.
و هر کس که عهده‌دار کاری از کارهای امت من است،
و با آنان به مهر رفتار میکند، تو نیز با او به مهر رفتار کن.
· نیایش ۶۸: بیفزایمان، مکاهمان
بار خدایا! بیفزایمان، مکاهمان
گرامیمان بدار، نه خوارمان
بخشش نمایمان، نه بی‌بهره‌مان
برگزین‌مان، نه دیگران را بر ما
خشنودمان کن و خود از ما خشنود باش.
· نیایش ۷۲: روز بیداری
خداوندا!
از دشواریِ آن روز بیداری به پناه تو می‌روم.
از تنگدستیِ افکننده به خاکساری و زاری
به نزد کسی که دوست نداری
به تو پناه می‌روم، خدایا!
· نیایش ۷۶: مرا یار باش
خداوندا!
در آسان کردن هر دشواری مرا یار باش
که آسان کردن هر دشواری، بر تو بس آسان است.
از تو آسانی می‌خواهم و بی‌گزندی.
در این جهان و آن جهان
· نیایش ۷۸: فریاد از آن زمان
خداوندا!
مرا بدان زمان مرسان
-و مباد که شما نیز بدان زمان برسید-
که از دانشمند، پیروی نمی‌شود،
و از بردبار، شرم نمی‌گردد.
زمانی که دل‌های مردمان دل‌های بیگانگان است.
و زبان‌های‌شان زبان‌های آشنا.
· نیایش ۸۴: از دوست نیرنگ‌باز
به پناه تو می‌روم، خداوندا!
از دوست نیرنگ‌باز: که با چشمانش مرا می‌نگرد و با دلش مرا می‌پاید.
اگر کار نیکی ببیند، آن را پوشیده می‌دارد
و اگر کار بری ببیند آن را آشکار می‌سازد
· نیایش ۸۵: تو نیک می‌شناسی
بار خدایا!
دلم را از دورویی پاک گردان
کردارم را از ریا، زبانم را از دروغ، و چشمم را از خیانت؛
که تو دیدگان خیانت‌پیشه را نیک می‌شناسی
چنان که آن‌چه سینه‌ها در خود نهان می‌دارند [می‌دانی].
· نیایش ۸۸: از من جدا مکن
خداوندا!
نیکی‌هایی را که به من بخشیده‌ای، هرگز از من جدا مکن.
خداوندا! هیچ دشمن، و رشک‌بری را، هرگز به رنج من شادمکن.
خداوندا! به هیچ بدی‌ای که از آن نجاتم بخشیده‌ای، هرگز بازم مگردان.
خداوندا! به اندازه‌ی چشم برهم‌زدنی، هرگز مرا به خودم وامگذار.
· نیایش ۹۷: من ناتوانم
خداوندا!
من ناتوانم، توانایم گردان
خوارم، عزیزم بدار
و تنگدستم، بی‌نیازم کن
ای مهربان‌ترین مهربانان.
· نیایش ۹۹: به پناه تو، از ...
به پناه تو می‌روم، خداوندا!
از گمراه کردن و گمراه شدن
خوار کردن و خوار شدن
ستم‌کردن و ستم‌دیدن
به‌نادانی افکندن و به نادانی درافتادن
تو پناه‌دهنده‌ای گرانمایه‌ای
والاستایشی
و هیچ خدایی جز تو نیست.
· نیایش ۱۰۰: جز تو، هیچکس
بار خدایا!
بلندم کن، نیکویم گردان و به کارهای نیک و خوی نیک راهم بنما
