عراق، سرزمین قربانیان بی‌شناسنامه و پیکرهای ناشناس
اولین مواجهه‌ی من با پدیده‌ای به اسم گورهای دسته‌جمعی، بعد از سقوط حکومت صدام‌حسینِ عراق بود. تصاویری از ردیف تابوت‌ها که حتی برات مهم نیست که بدونی اسم صاحب اون استخون‌ها یا تیکه‌های لباسی که توشونه چیه، کی هستن و اهل کجان. یکی از مسوولین اقلیم کردستان عراق بعد از شرکت کردن توی یکی از مراسم خاکسپاری قربانیان نسل‌کشی انفال، که از بین ده‌ها شاید هم صدها گور دسته‌جمعی شناسایی و به «وطن» بازگردونده شده بودن گفت: لحظه‌ای که زیر تابوت ایستادم توی دلم گفتم این کیه؟ اگر پیره پدر یا مادر من، اگر جوونه خواهر یا برادر من، دختر یا پسر من، و چه بار سنگینی بود...
چند وقت پیش وال استریت ژورنال گزارشی از وضعیت رسیدگی به مساله‌ی گورهای دسته‌جمعی در عراق منتشر کرد. اطلاعات عجیب و تلخی که می‌خوام بخش‌هاییش رو باهاتون در میون بذارم.
طبق اون گزارش در کشوری که خاکش ده‌ها هزار زنده به گور جنگ‌های پی در پی رو در بر گرفته فقط 25 نفر در زمینه‌ی استخراج پیکر آموزش دیده‌ن. علاوه بر این، در این کشور آزمایشگاه‌های DNA دیگه ظرفیتی برای تحویل گرفتن پیکرهای جدید ندارن. یکی از کارمندهای سردخانه‌ی بغداد به اسم «علی هشام» به خبرنگار وال‌استریت ژورنال گفته بود گاهی اوقات توانایی تحویل گرفتن پیکرهای جدید رو هم نداریم چون هیچ جایی برای نگهداری آن‌ها نداریم. بعضی از کارمندان و همکاران ما هم به خاطر تماس جسمی با پیکرهای قدیمی یا از نظر روانی به هم ریخته‌ان یا به بیماری‌های پوستی دچار شده‌ان.
یکی دیگه از چالش‌های دولت عراق، اکتشاف پیکرهاست. تعداد زیادی از پیکرها در چاه‌های عمیق و خطرناک قرار دارند و همین دلیل، استخراج آن‌ها رو سخت کرده. به عنوان مثال، یکی از این چاه‌ها، چاهیه در جنوب موصل به نام خَفـسه که احتمال می‌دن نیروهای داعش صدها پیکر رو اونجا دفن کرده، یعنی در واقع به اون چاه انداخته باشن. در بعضی موارد هم گورهای دسته‌جمعی در مناطقی هستند که گمان می‌ره نیروهای داعش اونجا مثل یک خطر پنهان، لونه کرده باشن، گاهی هم، مکان احتمالی گورهای دسته‌جمعی هنوز از مین و بمب پاکسازی نشده‌ان. اما اصلی‌ترین چالش، زمانه. روند کند تشکیل شدن بانک‌های اطلاعاتی، جابه‌جایی جسدها توی گورها در طول این سال‌ها و عدم توانایی دستگاهای شناسایی برای کار همزمان روی چندین مورد به خاطر محدودیت منابع کاری کرده که به گفته‌ی زیاد کریم، سرپرست استخراج گورهای دسته‌جمعی: هر چه بیشتر جلوتر می‌ریم کارمون سخت‌تر می‌شه، زمان اصلا به نفع ما پیش نمی‌ره.
«کوین سولیوان» سخنگوی کمیسیون بین‌المللی مفقودالاثرها (ICMP)می‌گه نمی‌توان به انتظار ثبات نشست وقتی تعداد زیادی از مردم هستن که در هیچ دسته‌ی آماری‌ای جای نمی‌گیرن. توی خیلی از سرزمین‌ها این مفقودالاثرها بوده‌ن که در مراحل بعد از جنگ، مانع اصلی برقراری ثبات و استقرار یک راه‌حل شده‌ان.
حکومت عراق تا امروز هیچ آمار دقیقی از مفقودالاثرها ارائه نکرده اما براساس آمارهای ICMP تا قبل از حملات داعش تعداد مفقودالاثرهای عراق عددی بین 250 هزار تا 1 میلیون نفر بوده که اکثریت این پرونده‌ها به زمان در قدرت بودن حزب بعث برمی‌گردن. ناجحه شمری، رییس نهاد شهیدان عراق گفته تا قبل از حملات داعش به عراق حدود 300 گور رو شناسایی کردیم که طبق شواهد و قرائن می‌بایست پیکر 5000 مفقودالاثر رو از این گورها شناسایی کنیم و در آن زمان انتظار داشتیم این آمار بیشتر هم شود.
کمتر از یک سال پس از سقوط داعش در عراق هنوز سرنوشت ده ها هزار پیکر خفته در گورهای دسته جمعی و شهرهای آزاد شده مبهم مونده‌ن. با توجه به وضعیت اقتصادی و امنیتی حال حاضر عراق هم انتظار نمی‌ره که حکومت بتونه کار مهمی رو در پیدا کردن هویت تمام قربانیان و باز کردن یک صفحه‌ی جدید توی یک تاریخ پر از جنگ و ناامنی، پیش ببره.
