نادر نینوایی-خانه قوامالسلطنه که امروزه با نام «موزه آبگینه و سفالینه» شناخته میشود، بخشی از هویت تاریخی تهران به شمار میآید؛ بنایی که با ساختار معماری قاجاری خود، یکی از نمونههای شاخص میراث فرهنگی پایتخت محسوب میشود.
در مسیر خیابان جمهوری و با ورود به خیابان تاریخی سیتیر، در سمت چپ خیابان بنایی با مساحت حدود ۷ هزار متر مربع دیده میشود. بر دیوارهای آجری ورودی عمارت، دو پنجره شیشهای مدور نصب شده که درون آنها اشیای سفالی قرار دارد. از این پنجرهها میتوان نمایی از عمارت قاجاری را دید که در گذشته محل سکونت احمد قوام، سیاستمدار دورههای قاجار و پهلوی، بوده است.
در مقابل عمارت، حوض بزرگی قرار دارد و انعکاس تصویر ساختمان در آب جلوهای آرامشبخش ایجاد میکند. درها و پنجرههای چوبی منبتکاریشده، پلههای ورودی و تزیینات بنا از نمونههای شاخص هنر معماری دوره قاجار هستند.
تاریخچه عمارت
در سال ۱۲۹۱ خورشیدی احمد قوام دستور ساخت این عمارت را در باغی قاجاری صادر کرد. خانه دهضلعی با درها و پنجرههای چوبی منبتکاریشده بهدست استاد علیمحمد معمارباشی ساخته شد و یکی از آثار شاخص تهران باقی مانده است.
قوام حدود سی سال در این خانه زندگی کرد. از جمله رویدادهای سیاسی مهم دوران او، خروج نیروهای شوروی از ایران در سال ۱۳۲۵ است که در همین عمارت رخ داد.
در سال ۱۳۳۲ این بنا در اختیار سفارت مصر قرار گرفت. پس از قطع روابط سیاسی دو کشور در دهه ۱۳۴۰، خانه مدتی خالی ماند و سپس سفارت افغانستان بهعنوان حافظ منافع مصر از آن استفاده کرد. با ازسرگیری روابط در سال ۱۳۴۹، دوباره عنوان سفارت مصر بر سردر عمارت نصب شد، اما در اثر بیتوجهی، بخشهایی از بنا آسیب دید.
در سال ۱۳۵۱ بانک بازرگانی ایران عمارت را خرید و از آن بهعنوان باشگاه کارکنان استفاده کرد. در اواخر دهه ۱۳۵۰، عمارت با هدف ایجاد موزه به وزارت فرهنگ و هنر واگذار و تبدیل به موزه آبگینه و سفالینه شد.
ویژگیهای معماری
عمارت قوام بنایی دهضلعی با زیربنای ۱۰۴۰ مترمربع است که تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی را به نمایش میگذارد. نمای بیرونی شامل ۵۱ طرح نقشبرجسته آجری است که یادآور دوره سلجوقی است. ایوان و ستونهای ورودی از شاخصههای معماری اواخر قاجار و پهلوی اول هستند.
پلههای چوبی پیچخورده، گچبریها، آیینهکاریها و پنجرههای منبتکاریشده از اجزای اصلی طراحی داخلی این عمارتاند. بخشی از آیینهکاریهای طبقه دوم در سال ۱۳۶۸ با مضامین مذهبی و انقلابی بازسازی شد. طراحی پلکان چوبی از معماری روسی قرن نوزدهم الهام گرفته، اما تزئینات آن ایرانی است.
تغییر کاربری خانه قوام به موزه آبگینه و سفالینه با طراحی «هانس هولاین»، معمار اتریشی انجام شد. او با الهام از عناصر معماری ایرانی و بناهایی چون کاخ تچر و تختجمشید، فضاهای داخلی و ویترینها را طراحی کرد تا اصالت معماری بنا حفظ شود.
آثار موزه
در موزه آبگینه بیش از دو هزار قطعه شیشه و سفال نگهداری میشود. این آثار در شش تالار به نمایش درآمدهاند. در طبقه همکف تالارهای «سمعی و بصری»، «مینا» و «بلور» قرار دارند و آثار پیش از اسلام را دربرمیگیرند. در طبقه اول نیز تالارهای «صدف»، «زرینفام» و «لاجورد» آثار دوران اسلامی تا معاصر را نمایش میدهند.
در تالار مینا قدیمیترین آثار موزه دیده میشود که برخی به هزاره دوم پیش از میلاد بازمیگردند. تالار بلور به نمایش آثار شیشهای اختصاص دارد و طراحی آن از ستونهای تختجمشید الهام گرفته شده است. تالار صدف شامل آثار دوران اسلامی است و در تالار زرینفام ظروف تزئینی و اشرافی به نمایش درآمدهاند. تالار لاجورد نیز آثاری از دورههای تیموری، ایلخانی، صفوی و قاجار را در خود جای داده است.
در بخش زیرزمین یا «حوضخانه»، گچبریها و کاشیکاریهای اواخر قاجار حفظ شده و گالری موزه در این بخش قرار دارد.
