اثر شبکه یک پدیده اقتصادی است که یک محصول یا خدمت را تعریف می‌کند و با افزایش تعداد کاربران، به ارزش آن شبکه افزوده می‌شود. هنگامی که اثر شبکه حاکی است، هر ورود کاربر جدید به شبکه، ارزش آن را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در نتیجه، ترغیب کاربران جدید به پیوستن به شبکه، ارزش کلی را افزایش می‌دهد.
یک مثال کامل از اثر شبکه، تلفن است. در ایام نخستین ظهور این تکنولوژی، تعداد کمی از افراد در خانه‌های خود دستگاه تلفن داشتند. همچنین، خانه‌ها باید به‌طور فیزیکی به یکدیگر متصل شوند تا از شبکه تلفن بهره‌مند شوند.
با پیشرفت و رشد این تکنولوژی، افراد بیشتری قادر به پرداخت هزینه‌های تلفن شدند و نتیجه‌گیری این بود که ارزش کل شبکه تلفن افزایش یافت. با افزایش تعداد کاربران، ارزش و کاربرد کل شبکه نیز افزایش یافت. این مساله باعث ایجاد یک چرخه بازخورد مثبت شد که منجر به پیوستن افراد بیشتر به این شبکه و افزودن ارزش بیشتر به کل شبکه شد. افزایش استفاده از تلفن به رشد تصاعدی آن منجر شد.
اثر شبکه در زمینه ارزهای دیجیتال به معنای افزایش ارزش و استفاده از یک ارز دیجیتال به‌منظور تعامل بیشتر افراد و مشارکت فعال آنان در استفاده از این ارز است. با افزایش تعداد کاربران یا مشارکت‌کنندگان در یک ارز دیجیتال، ارزش و کاربرد آن ارتقاء می‌یابد. به عبارت دیگر، هر فرد جدیدی که به جمع این استفاده‌کنندگان اضافه شود، موجب افزایش ارزش کل ارز دیجیتال می‌شود. این پدیده به ویژه در ارزهای دیجیتال به دلیل وابستگی زیاد به تعداد و فعالیت کاربران، به صورت چشمگیری مشهود است.
اثرات شبکه در حوزه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال نقطه بسیار مهمی را تشکیل می‌دهند. بیت‌کوین را در نظر بگیرید. بیت‌کوین ویژگی‌های مطلوبی دارد که اثرات شبکه، یکی از این ویژگی‌هاست. ماینرها امنیت شبکه را تقویت می‌کنند و نقدینگی مناسبی برای ادامه فعالیت‌های خود دارند. حالا فرض کنید یک شبکه جدید با هدف ارائه کاربردهای مشابه به بیت‌کوین وارد بازار شود.
احتمالا ماینرها در آن شبکه ممکن است پاداش بیشتری دریافت کنند، اما نقدینگی مشابهی برای خروج از موقعیت خود نداشته باشند. ماینرها ممکن است شانس خود را امتحان کنند و امیدوار باشند که در آینده نقدینگی بهتری داشته باشند، یا حتی با اطمینان نسبی که می‌توانند در این کسب‌وکار باقی بمانند، به ماینینگ بیت‌کوین ادامه دهند. اثرات شبکه در اینجا نقش مهمی ایفا می‌کند. حتی اگر شبکه جدید از نظر تکنولوژی بهتر باشد یا پاداش بیشتری ارائه دهد، انتقال به آن به طور ضروری و منطقی نخواهد بود.
دو نوع اصلی اثر شبکه وجود دارد که به نام‌های اثر شبکه مستقیم و اثر شبکه غیرمستقیم شناخته می‌شوند. اثر شبکه مستقیم همان مفهومی است که درباره تلفن اشاره شد. افزایش استفاده از آن، منجر به افزایش ارزش برای سایر کاربران می‌گردد.
توضیح اثر شبکه غیرمستقیم کمی پیچیده‌تر است. این اصطلاح به مزایای اضافی و مکمل اشاره دارد که از ابتدا درون خود اثر شبکه وجود دارد. به عنوان مثال، بسیاری از ارزهای دیجیتال متن باز هستند.
یک پروژه که اثر شبکه قوی و چشمگیری دارد، ممکن است توسعه‌دهندگان با توانمندی‌های بیشتری را به سوی خود جلب کند تا به تراز کد پروژه مورد نظر پرداخته و در آن مشارکت داشته باشند، زیرا از نظر آن‌ها، مزیت اقتصادی بیشتری در دست است. این ارزش افزوده ابتدا از ارزش خود شبکه ناشی می‌شود. در ادامه، مشاهده می‌شود که پروژه‌های برجسته‌تر و موفق‌تر اثر شبکه قوی‌تری نسبت به رقبای خود دارند.
عملکرد اثرات منفی شبکه با اثر شبکه متفاوت است. این موضوع به این معناست که هر کاربر جدیدی که به شبکه ملحق می‌شود، به جای افزودن ارزش به شبکه، از ارزش آن کاسته می‌شود. در طراحی بلاک چین‌ها، این مسئله بسیار حائز اهمیت است. یک طراحی موفق باید به گونه‌ای باشد که ورود هر کاربر جدید، ارزش کل شبکه را افزایش دهد. با این حال، اگر ورود هر کاربر جدید باعث کاهش ارزش شبکه شود، باعث ایجاد ازدحام در شبکه خواهد شد.
برای مثال، کارمزد گس در شبکه اتریوم با یک سیستم مزایده‌ای عمل می‌کند. هر کاربر می‌تواند کارمزد گس خود را به ماینرهای اتریوم پیشنهاد دهد. با افزایش تعداد کاربران و افزایش استفاده از شبکه، کارمزد گس نیز افزایش می‌یابد. زیرا هر کاربر در تلاش است تا پیشنهاد بهتری ارائه دهد. با این حال، این مسئله نمی‌تواند به‌صورت بی‌پایان ادامه یابد. با افزایش چشمگیر کارمزد گس، برخی از کاربران ممکن است دست از استفاده از شبکه بکشند، زیرا هزینه فعالیت آن‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. این یک مثال از اثر منفی شبکه است.
به این ترتیب، راه‌حل‌هایی برای این مشکل در دست بررسی است. EIP-1559 یکی از پروپوزال‌های اتریوم است که بازطراحی سیستم کارمزد گس اتریوم را فراهم می‌کند. علاوه بر این، مجموعه‌ای از به‌روزرسانی‌های موجود در اتریوم ۲.۰ می‌تواند به طور چشمگیری کارایی شبکه اتریوم را افزایش دهد. این پروپوزال می‌تواند به حل مشکل کارمزد بسیار زیاد در زمان فعالیت بالای شبکه کمک کند.
کامل این مطلب رو در وبلاگ ارزهشت مشاهده کنید.
