وابستگی به سیگار شایع‌ترین اختلال روانپزشکی محسوب می‌شود و مرگ‌بارترین و پرهزینه‌ترین وابستگی به مواد است. در سرتاسر جهان حدود یک میلیارد نفر وابسته به سیگار هستند. ماده‌ی اعتیادآور داخل سیگار نیکوتین نام دارد.
تقریبا همه‌ی افراد جامعه و کسانی که به سیگار وابسته‌اند از عوارض جسمی آن کم و بیش اطلاع دارند. سیگار احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی، پرفشاری خون، دیابت، سکته‌ی مغزی، انواع سرطان و... را چند برابر می‌کند و از طول عمر افراد می‌کاهد. اثبات شده که طول عمر افراد سیگاری حدودا ۱۰ سال کمتر از سایرین است. سیگار باعث تشدید عوارض بیماری‌های جسمی نیز می‌شود. مثلا در همه‌گیری کرونا افراد سیگاری در بخش مراقبت‌های ویژه بیشتر بستری شدند و مرگ و میر در این گروه بیشتر بود.
علاوه بر مشکلات جسمی، سیگار با مشکلات روانپزشکی نیز ارتباط دارد. مثلا افرادی که سیگار می‌کشند بیش از سایرین در معرض اعتیاد به سایر مواد هستند. همچنین تحقیقات نشان داده که احتمال ابتلا به انواع اختلالات روانپزشکی در سیگاری‌ها بیشتر است و از طرف دیگر، مصرف سیگار در بیماران روانپزشکی بیشتر از جمعیت عادی است.
به دلیل قانونی بودن فروش سیگار و شیوع و مصرف بالای آن در جامعه، اعتیاد به سیگار تا حد زیادی عادی تلقی می‌شود و چون افراد به این مشکل به چشم یک اختلال روانپزشکی نگاه نمی‌کنند، بنابراین برای ترک سیگار کمک حرفه‌ای نمی‌گیرند و اگر تصمیم به ترک داشته باشند معمولا این اقدام را ناگهانی انجام می‌دهند که در اکثر مواقع با شکست روبرو می‌شوند.
مزایای ترک سیگار افزایش طول عمر و کاهش ابتلا به بیماری‌های مختلف است و از طرفی صرفه‌ی اقتصادی نیز دارد. تنها عارضه‌ی ترک سیگار افزایش وزن است که به طور متوسط حدودا فرد ۳ کیلوگرم وزن اضافه می‌کند که این عارضه نسبت به مضرات مصرف سیگار قابل چشم‌پوشی است.
ترک سیگار
موفق‌ترین روش ترک، درمان دارویی به علاوه‌ی گروه‌درمانی است که ۳۰ درصد احتمال موفقیت را بالا می‌برد. روش‌های دیگر مثل ترک ناگهانی بنابر دلایل شخصی، خواندن کتاب‌های خود‌آموز، توصیه‌ی پزشک، مصرف آدامس نیکوتین و رفتاردرمانی شانس کمتری برای ترک ایجاد می‌کنند.
اگر پزشکتان توصیه کرده که نباید سیگار بکشید و یا خودتان تصمیم به ترک سیگار دارید، بهترین روش آن مراجعه به روان‌پزشک (متخصص اعصاب و روان) است. روان‌پزشک در جلسه‌ی اول، پس از ارزیابی شرایط جسمی و روانی و تاریخچه‌ی مصرف داروها بسته به شرایط هر فرد، درمان‌های غیردارویی و دارویی را آغاز می‌کند.
از راه‌کارهای غیر دارویی به رفتاردرمانی می‌توان اشاره کرد. رفتاردرمانی ساده به نظر می‌رسد اما در عمل جزء مراحل سخت ترک سیگار است. مثلا یکی از اصول آن کنترل محرک نام دارد و یعنی فرد با هم‌فکری روان‌پزشک خود باید تمام سرنخ‌ها و نشانه‌هایی که باعث وسوسه‌ی او برای مصرف سیگار می‌شود را پیدا کند و نحوه‌ی مواجهه با آن را نیز بیابد. مثلا از حضور در جمع افراد سیگاری پرهیز کند خصوصا در اوایل درمان ترک سیگار. این بخش درمان نیاز به همکاری و پذیرش بالای فرد دارد و جزء کلیدی‌ترین اقدامات است.
روش غیردارویی دیگر، هیپنوتیزم است که از طریق تلقین، به مرور فرد حس بدی به طعم سیگار پیدا می‌کند. از آنجا که تعداد متخصصین با تجربه در امر هیپنوتیزم بسیار کم است و جلسات آن پرهزینه است، این روش محدودیت بالایی برای اکثریت دارد.
درمان دارویی سیگار دو نوع است: درمان جایگزین نیکوتین و داروهای غیرنیکوتینی
درمان‌های جایگزین نیکوتین شامل آدامس، قرص‌های مکیدنی، برچسب و اسپری نیکوتین است که در کشور ما فعلا آدامس نیکوتین در دسترس است. از مزایای این گروه دارویی عدم نیاز به نسخه‌ی پزشک است و همچنین در اوایل ترک سیگار که علایم محرومیت نیکوتین زیاد و آزاردهنده است این داروها علایم را کم می‌کنند و نیاز سیستم عصبی فرد به سیگار را رفع می‌کنند. (علایم محرومیت سیگار از دو ساعت بعد از آخرین سیگار آغاز می‌شود و طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به اوج خود می‌رسد. این علایم شامل میل شدید به سیگار کشیدن، تحریک‌پذیری و پرخاشگری، اشکال در تمرکز، خواب‌آلودگی توأم با ناتوانی در به‌خواب‌رفتن، کاهش ضربان قلب و فشار خون، افزایش اشتها و احساس فشار روی عضلات است.)
یکی دیگر از مزیت‌های درمان جایگزین نیکوتین موقعیت‌هایی است که فرد در کنار افراد سیگاری قرار دارد و امکان وسوسه شدن او بالاست. در این شرایط فرد می‌تواند از آدامس نیکوتین استفاده کند تا میل و وسوسه‌اش کاهش یابد.
داروهای غیرنیکوتینی: چند نمونه دارو در این گروه موجود است که جزء داروهای روانپزشکی طبقه‌بندی می‌شوند و نیاز به نسخه‌ی روان‌پزشک دارند. قبل از شروع این داروها فرد حتما باید توسط روان‌پزشک بررسی شود و بسته به شرایط هر فرد، درمان می‌تواند متفاوت باشد. خوشبختانه در این گروه داروهایی موجود هستند که تداخلی با بیماری‌های جسمی فرد و داروهایی که مصرف می‌کند ندارند و حتی برای افراد سالمند هم به راحتی قابل تجویز هستند. این گروه داروها، میزان موفقیت ترک را تا دو برابر افزایش می‌دهند و در صورتی که با درمان‌های جایگزین نیکوتین و رفتاردرمانی همزمان تجویز شوند این شانس بیشتر هم خواهد شد.
اگر قصد ترک سیگار دارید اما هنوز مطمئن نیستید بهترین تصمیم، مراجعه به روان‌پزشک است. شاید با یک جلسه مشاوره، شک شما برای ترک سیگار به یقین تبدیل شود و از همان جلسه ترک را شروع کنید.
دکتر نسرین امینی کردکندی
روان‌پزشک (متخصص اعصاب و روان)
