شناخت علل گرایش نوجوانان به اعتیاد، به از بین بردن این پیش زمینه ها و پیشگیری از اعتیاد نوجوانان کمک می کند. اعتیاد در میان نوجوانان پدیدهای پیچیده است که تحت تأثیر عوامل متعددی شکل میگیرد، از مسائل خانوادگی گرفته تا فشارهای اجتماعی و ویژگیهای روانشناختی. در این مقاله به مهمترین علت های گرایش نوجوانا به اعتیاد می پردازیم.
ابتدا لازم است موادی که نوجوان به مصرف آن ها بیشتر گرایش دارند را بشناسید. برخی از مهمترین مواد اعتیادآوری که بین نوجوانان محبوب است عبارتند از:
1. الکل: مصرف الکل یکی از شایعترین رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان است.
2. سیگار و تنباکو: استعمال سیگار و محصولات تنباکویی نیز در میان نوجوانان رواج دارد.
3. مواد مخدر: برخی از نوجوانان به مصرف مواد مخدر مانند ماریجوانا، اکستازی و سایر مواد اعتیادآور گرایش پیدا میکنند.
4. داروهای تجویزی: مصرف غیرمجاز داروهای تجویزی، به ویژه داروهایی که برای تسکین درد یا اضطراب استفاده میشوند، نیز رو به افزایش است.
5. محصولات حاوی نیکوتین: استفاده از ویپ و سایر محصولات نیکوتینی نیز در میان نوجوانان رایج شده است.
نوجوانی دورهای حساس و پرچالش در زندگی هر فرد است؛ زمانی که تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی به سرعت رخ میدهند و فرد در تلاش است تا هویت خود را پیدا کند و جایگاهش را در جهان تعریف نماید. این مرحله از زندگی، اگرچه پر از فرصتهای رشد و کشف است، اما میتواند زمینهساز آسیبپذیریهایی باشد که برخی از نوجوانان را به سمت رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد سوق میدهد.
در ادامه به بررسی عمیق دلایل گرایش نوجوانان به اعتیاد میپردازیم و تلاش میکنیم تا درک جامعی از این موضوع ارائه دهیم.
یکی از مهمترین عواملی که میتواند نوجوانان را به سمت اعتیاد هدایت کند، محیط خانوادگی است. خانواده بهعنوان اولین و اصلیترین نهاد اجتماعی که فرد در آن رشد میکند، نقش تعیینکنندهای در شکلگیری رفتارها و ارزشهای او دارد. در خانوادههایی که روابط عاطفی ضعیف است یا درگیریهای مداوم بین والدین وجود دارد، نوجوان ممکن است احساس امنیت و حمایت عاطفی را از دست بدهد.
این کمبود حمایت میتواند او را به سمت جستجوی آرامش در مواد مخدر یا الکل سوق دهد، زیرا این مواد بهطور موقت احساس آرامش یا فرار از مشکلات را فراهم میکنند.
در برخی موارد، والدینی که خود به مواد مخدر یا الکل اعتیاد دارند، الگویی ناسالم برای فرزندانشان ایجاد میکنند.
نوجوانان ممکن است رفتار والدین را تقلید کنند یا به دلیل دسترسی آسانتر به مواد در خانه، در معرض خطر بیشتری قرار گیرند. علاوه بر این، سبکهای تربیتی سختگیرانه یا بیش از حد سهلگیرانه نیز میتوانند به احساس سردرگمی یا طغیان در نوجوان منجر شوند و او را به سمت رفتارهای پرخطر سوق دهند.
فشار همسالان و تأثیر گروه دوستان نیز نقش بسیار مهمی در گرایش نوجوانان به اعتیاد ایفا میکند. در دوره نوجوانی، نیاز به پذیرش اجتماعی و تعلق به گروه همسالان در اوج خود قرار دارد. نوجوانان اغلب برای جلب توجه یا تأیید دوستان خود، ممکن است به پیشنهادهای خطرناک مانند مصرف مواد مخدر پاسخ مثبت دهند. این فشار میتواند بهویژه در محیطهایی که مصرف مواد بهعنوان یک رفتار "باحال" یا "خفن" تلقی میشود، شدیدتر باشد.
در چنین شرایطی، ترس از طرد شدن یا احساس نیاز به اثبات خود میتواند انگیزهای قوی برای امتحان کردن مواد مخدر باشد. این موضوع زمانی پیچیدهتر میشود که نوجوان فاقد مهارتهای اجتماعی یا اعتماد به نفس کافی برای رد کردن پیشنهادات باشد.
عوامل روانشناختی نیز در گرایش به اعتیاد نقش کلیدی دارند. بسیاری از نوجوانان با چالشهایی مانند اضطراب، افسردگی یا احساس کمبود اعتماد به نفس دست و پنجه نرم میکنند. این مسائل روانی میتوانند بهعنوان یک مکانیسم مقابلهای، آنها را به سمت مصرف مواد مخدر سوق دهند، زیرا این مواد بهطور موقت احساس آرامش یا سرخوشی ایجاد میکنند.
برای مثال، نوجوانی که با افسردگی دست و پنجه نرم میکند، ممکن است به الکل یا ماریجوانا روی آورد تا بهطور موقت احساسات منفی خود را تسکین دهد. متأسفانه، این راهحلهای موقت اغلب به وابستگی و تشدید مشکلات روانی منجر میشوند. علاوه بر این، ویژگیهای شخصیتی مانند تکانشگری یا تمایل به خطرپذیری، که در برخی نوجوانان بهطور طبیعی قویتر است، میتواند آنها را به سمت تجربه مواد مخدر سوق دهد.
عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز در گرایش به اعتیاد نقش دارند.
دسترسی آسان: در جوامعی که دسترسی به مواد مخدر آسان است یا نظارت بر توزیع این مواد ضعیف است، احتمال مصرف آنها توسط نوجوانان افزایش مییابد.
تاثیر رسانه: رسانهها و فرهنگ عامه نیز میتوانند تأثیر قابل توجهی داشته باشند. در برخی فیلمها، موسیقیها یا شبکههای اجتماعی، مصرف مواد ممکن است بهگونهای نمایش داده شود که جذاب یا حتی عادی به نظر برسد. این تصویرسازی میتواند بهویژه برای نوجوانان تأثیرگذار باشد که هنوز در حال شکلگیری ارزشها و باورهای خود هستند.
ناآگاهی: همچنین، فقدان برنامههای آموزشی مؤثر در مدارس یا جوامع برای آگاهسازی نوجوانان از خطرات اعتیاد میتواند این مشکل را تشدید کند.
شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز بیتأثیر نیستند.نوجوانانی که در محیطهای محروم یا مناطق حاشیهای زندگی میکنند، ممکن است به دلیل فقر، بیکاری یا نبود فرصتهای تفریحی و آموزشی، بیشتر در معرض خطر اعتیاد قرار گیرند. در چنین محیطهایی، مواد مخدر گاهی بهعنوان راهی برای فرار از سختیهای زندگی روزمره دیده میشود.
اما در سوی دیگر، حتی در خانوادههای مرفه، فشار برای موفقیت تحصیلی یا اجتماعی میتواند استرس زیادی به نوجوان تحمیل کند و او را به سمت مصرف مواد برای کاهش این فشار سوق دهد.
در نهایت، مسائل مربوط به دسترسی به خدمات سلامت روان نیز میتوانند در گرایش به اعتیاد نقش داشته باشند. در بسیاری از جوامع، دسترسی به مشاوره یا درمانهای روانشناختی برای نوجوانان محدود است.
این موضوع باعث میشود که بسیاری از آنها بهجای دریافت کمک حرفهای، به مواد مخدر بهعنوان راهحلی سریع و در دسترس روی آورند. فقدان آگاهی عمومی درباره اهمیت سلامت روان و انگزدایی از مراجعه به روانشناس نیز میتواند این مشکل را تشدید کند.
گرایش نوجوانان به اعتیاد نتیجه ترکیبی از عوامل خانوادگی، اجتماعی، روانشناختی و فرهنگی است. برای پیشگیری از این معضل، نیاز به رویکردی جامع است که شامل تقویت روابط خانوادگی، آموزش مهارتهای زندگی به نوجوانان، ارائه برنامههای آگاهیبخشی در مدارس و ایجاد محیطهای حمایتی برای رشد سالم آنها باشد. خانوادهها، مدارس و جامعه هر کدام نقش مهمی در کاهش این آسیب دارند و با همکاری میتوانند به نوجوانان کمک کنند تا از این دوره حساس زندگی به سلامت عبور کنند.
