با وجود همه ی اختلاف نظرها و جنجال ها بر سر افزایش نرخ بنزین، کمتر نوشته ای رو پیدا کردم که به صورت کاملاً اقتصادی و بر اساس آمار و ارقام، قیمت بنزین رو بررسی کرده باشه. تو این نوشته سعی کردم که نتیجه ی برخی از پژوهش هامو منتشر کنم که یه درک نسبتا خوبی به قیمت بنزین پیدا کنیم.
اول از همه اطلاعات رو مینویسم:
جمعیت ایران بیش از 83 ملیون نفر هست. این رو مدیرکل دفتر جمعیت مرکز آمار ایران گفته. (مرجع https://etemadonline.com/content/328498/%D8%B7%D8%A8%D9%82-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-83-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%86%D9%81%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%AF)
هر بشکه معادل 159 لیتر هست. (رقم دقیق تر 158.9873 لیتر هست)
هر بشکه نفت خام حدود 60 دلار هست (بسته به اینکه نفت خام کجا رو در نظر بگیریم کمی بالا یا پایینتر هست)
تمام بنزین مورد نیاز کشور در داخل کشور تولید میشه و واردات بنزین به طور کامل متوقف شده (منبع: https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-67/267833-%D9%82%D8%B7%D8%B9-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%86%D8%B2%DB%8C%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%B5%D8%B1%D9%81%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF)
متوسط مصرف روزانه ی بنزین در ایران در شش ماه اول امسال 97 میلیون لیتر در روز بوده (منبع: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/08/23/2140371/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A8%D9%87%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%85%D8%B5%D8%B1%D9%81-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D9%86%D8%B2%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AF%D9%87%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%B9-%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AF) دقت کنید که این مصرف متوسط روزانه هست. مثلا در ایام نوروز به دلیل افزایش سفرها، مصرف روزانه خیلی بالاتر از مصرف متوسط روزانه هست.
اما مساله ای که خیلی مهمه اینه که سهم پالایش نفت خام و تبدیلش به بنزین فقط 23 درصد قیمت بنزین رو تشکیل میده. (بدون احتساب حمل نقل و هزینه های پمپ بنزین و فروش)
وارد محاسبات بشیم:
اول نمودار زیر رو ببینید:
از این طریق حتی میشه قیمت بنزین فوب خلیج فارس رو حدودی حساب کرد. هر بشکه نفت خام 60 دلار، هر بشکه بنزین بدون احتساب حمل و نقل و فروش میشه 60*1.23 که تقریبا برابر هست با 73.8 دلار برای هر بشکه که چون بشکه 159 لیتر هست میشه 46.4 سنت برای هر لیتر.
قیمت بنزین فوب خلیج فارس لیتری 47 سنت معرفی شده (مرجع: https://tabnakjavan.com/fa/news/11230/%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%86%D8%B2%DB%8C%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA) که نزدیک همون عددی هست که ما محاسبه کردیم.
حالا ببینیم عایدی دولت از سهمیه بندی بنزین چقدر هست. اگر فرض کنیم به طور متوسط قیمت بنزین 1000 تومن گرون شده (برای اونهایی که توی سهمیه بنزین میزنن میشه 500 تومن گرونتر از 1000 تومن و خارج سهمیه میشه 2000 تومن گرونتر از 1000 تومن) و فرض کنیم که با سهمیه بندی 10 در صد مصرف بنزین کمتر بشه و از 97 میلیون لیتر در روز برسه به 87 ملیون لیتر در روز، خواهیم داشت!:
1000 تومن در هر لیتر * 87 ملیون لیتر در هر روز * 365 روز در سال = 31.775 هزار میلیارد تومن در سال
که تقریبا همون 31 هزار میلیارد تومنیه که دولت اعلام کرده. اما اگر فرض کنید رقم هزار تومن در هر لیتر افزایش قیمت رو تقسیم بر جمعیت کل ایران کنیم میشه:
1000 تومن در هر لیتر * 87 میلیون لیتر در روز \ 83 ملیون نفر جمعیت کشور میشه روزی بیش از هزار تومن برای هر نفر یا 31500 تومن برای هر نفر در ماه. تقریبا نزدیک دو سوم یارانه ی هر فرد هست.
اما مساله ای که میخوام بهش اشاره کنم اینه که سهم هزینه ی پالایش نفت فقط 23 درصد از سهم قیمت بنزین هست و بقیه اش همون قیمت نفت خامه و از اونجایی که نفت خام از خارج از کشور وارد نمیشه و از ذخایر ملی استخراج میشه، اینکه اون رو به عنوان هزینه ی مستقیم دولت حساب کنیم اشتباه هست. در واقع هزینه ی تولید بنزین با احتساب استخراج نفت خام از منابع ملی نزدیک یک چهارم قیمت فعلی فوب خلیج فارس میشه. به طور مشخص اگر فرض کنیم قیمت نفت خام در هر بشکه 60 دلار هست و قیمت بنزین برای هر بشکه 73.8 دلار (یا لیتری 43.4 سنت) عملا هزینه ی استخراج نفت خام پالایش و تبدیلش برای هر لیتر میشه حدود 8.2 سنت یا با دلار 11500 تومانی میشه حدود 950 تومن. بله همون هزار تومنی که قبل از سهمیه بندی بود. الآن فقط بخشی از نفت خام رو هم که از ذخایر داخلی در حال استخراج هست دارن به مردم میفروشن که قراره هزینه ی پرداخت یارانه به دهک های پایین بشه.
شاید گفته بشه که خب عده ای حاضر هستن سهم حدود یک لیتر تولید روزانه ی بنزینشون به خارج از کشور صادر بشه و در عوض پولش به اونا پرداخت بشه. در پاسخ باید گفت که بخشی از این یک لیتر عملاً سهم حمل و نقل عمومی هم هست که دارن استفاده میکنن ازش. بخشی از اون سهم اداره جات دولتی و نیروهای مسلح و نظامی هست که خواه ناخواه باید سرشکن بشه روی همه ی افراد جامعه. دقت کنید سرانه ی تولید برای هر نفر در هر روز یک لیتر هست نه سهمشون. این یه لیتر ارث باباشون نیست. نیاز به محاسبه ی دقیق تر داره که مشخص بشه سهم دقیق هر نفر چقدر میتونه باشه. از طرفی پرداخت پول ناشی از صادرات سهم افراد هم غیر ممکن هست. ما بیشترین توانمون رو صرف دور زدن تحریم کردیم و عملاً صرفه جویی اون افراد قابلیت تبدیل به پول و ارز آوری برای کشور رو نداره. همین الآن بعد از گذشت یک سال از تحریم های نفتی ایالات متحده، صادرات نفت خام ما یک ملیون بشکه کمتر شده. اگر میتونستیم این یک ملیون بشکه رو فراوری کنیم یا بفروشیم خب این کار رو میکردیم و لازم نبود در این شرایط تولیدمون رو کم کنیم؛ عملا نفت رو دستمون باد کرده. شاید عده ای بگن نمیخوان سهمشون استخراج بشه و میخوان برای آیندگان بمونه. یا میخوان بقیه رو مجبور کنن که کمتر مصرف کنن تا آلودگی هوا کمتر بشه. در مورد صرفه جویی برای آیندگان اختلاف نظر بسیار هست. من به شخصه با صرفه جویی در این شرایط که عملاً مابازای تولید نداره کاملا موافقم و البته اینو بگم که خیلیا مخالفن و خیلیا هم در حرف موافق صرفه جویی هستن به شرطی که خودشون مستثنی باشن. خلاصه بحث پیچیده تر از این حرفاست.
