شب یلدا یکی از جشن های مهم و سنتی در ایران است که در شبانه روز زمستانی نزدیک به پایان سال برگزار می‌شود. این شب نماد و آغاز رسمی فصل زمستان است و با آتشی روشن در باغچه یا داخل خانه، جشنواره رنگ و بو و طعم راه اندازی می‌شود. در این شب، خانواده و دوستان با هم جمع می‌شوند تا با تنقید و خنده، خاطرات خوب سال را به یاد بیاورند و برای سال جدید آرزوها و امیدها را دنبال کنند. شب یلدا با زلال گردو و آجیل‌های متنوع همراه است و مردم در این شب خوراکی های خاص مانند آش رشته، کره پسته، حلوای سعدی و آجیل را به اشتراک می‌گذارند. شب یلدا در پهنه جغرافیایی ایران و کشورهای همسایه مختلف نیز جشن می‌گیرد و به عنوان یکی از میراث های فرهنگی و ذهنی مهم تاکنون باقی مانده است.
یلدا به معنای زایش و تولد است که یک کلمه سریانی است در گذشته مسیحیان از این کلمه استفاده می‌کردند با ورود مسیحیان روم به ایران و نزدیک بودن فرهنگ این واژه به فارسی راه پیدا می‌کند.
تاریخچه‌ی شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌می‌گردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. اما گروهی از باستان‌شناسان، یلدا دارای تاریخچه هفت هزار ساله است.
ایرانیان در این شب به جشن و پایکوبی می‌پردازند، به دید و بازدیدمی‌روند با شیرینیجات محلی، میوه‌های زمستانی و غذاهایی مانند سبزی پلو با ماهی، آش رشته و ... از خود پذیرایی می‌کنند. کتاب‌ها و اشعار قدیمی را می‌خوانند با یکدیگر مشاعره کرده و یک شب به یاد ماندنی را از خود به جا می‌گذارند. ماهیت کلی شب یلدا در همه‌ی مناطقی که جشن می‌گیرند یکسان است اما آداب و رسوم در هر منطقه با مناطق دیگر تفاوت هایی دارد که در ادامه به بررسی برخی از این آدام و رسوم خاص می پردازیم.
آداب و رسوم شب یلدا در استان مرکزی
در استان مرکزی بدرقه پاییز و استقبال از زمستان در سه شب انجام می‌گیرد: چله بزرگ، چله وسطی و چله کوچک مردم در این استان در این سه شب جشن گرفته و به رقص و پای کوبی می‌پردازند.
مازندرانی های عزیز شب چله را با شروع خانه تکانی آغاز می‌کنند و در آخر با پخت یک شام خوشمزه و چیدن سفره یلدایی و دید و بازدید با اقوام این شب زیبا به پایان می‌رسانند.
خراسانی‌های عزیز کشورمان در این شب طولانی خوراکی به اسم لبو را نیز در سفره یلدایی خود جای می‌دهند. لبو از پخته شدن چغندر درست می‌شود. خوراکی دیگری که در این شهر در شب یلدا تهیه می‌شود. شیرینی کف است. درست کردن این شیرینی یک کار گروهی است که یاد آور وحیه همکاری ایرانی‌ها در برپاداشتن مراسم و سنت‌های مختلف است.
آداب و رسوم برپایی جشن یلدا در خوزستان نیز مانند سایر شهرها است اما خوراکی‌هایی که در این شب بر سر سفره یلدایی قرار می‌گیرند دارای تفاوت‌هایی است در زمستان، پذیرایی با خرما و ارده متداول است که در شب یلدا هم کاربرد دارد. قلیه ماهی هم از معروف‌ترین و خوش‌طعم‌ترین غذاهای جنوبی است که در هر مراسمی سفره‌ها را زینت می‌بخشد.
در همدان، رسم جالبی به نام «فال سوزن» وجود دارد. در حین برگزاری میهمانی شب یلدا و در حضور افراد فامیل، زنی سالخورده به‌صورت پیاپی، شروع به خواندن اشعاری می‌کند؛ همزمان با او، دختربچه‌ای بعد از به‌پایان رسیدن هر شعر، روی پارچه‌ای مخصوص که باید کاملا نو و دوخته نشده باشد، سوزن می‌زند. حاضران که گرداگرد اتاق یا دور کرسی نشسته‌اند، در دل نیت می‌کنند و شعرها را با نیت قلبی خود تطبیق می‌دهند و به‌عنوان فالشان در نظر می‌گیرند. این آیین به‌عنوان یک میراث فرهنگی، ثبت ملی شده است.
