جایزه نوبل ادبیات یک جایزه ادبی سوئدی است که از سال 1901 و به طور سالانه به مؤلفانی از سراسر جهان اعطا میشود که به نقل از صنعتگر سوئدی، آلفرد نوبل، «ممتازترین اثر در حوزهی ادبیات را به شکلی ایده آل» ایجاد کرده اند. (به زبان سوئدی: den som inom litteraturen har producrat det mest framstående verket i en idealisk riktning).
اگر چه گاهی اوقات به آثار منفرد مشخصاً به عنوان اثری قابل توجه استناد میشود، اما به طور كلی این جایزه براساس مجموعه آثار نویسنده تعیین میگردد. انتخاب برنده این جایزه توسط آکادمی سوئد صورت می گیرد؛ و اسامی برندگان را در اوایل ماه اکتبر اعلام میکند. جایزه نوبل ادبیات، یکی از پنج جایزه نوبلی است که بنا بر خواسته آلفرد نوبل در سال 1895 مقرر گردید. در برخی مواقع، این جایزه به سال بعد (آخرین مورد در سال 2018) موکول شده است.
کمیته نوبل ادبیات دعوتنامه هایی را برای افراد واجد شرایط جهت معرفی نامزدهای دریافت جایزه نوبل ادبیات ارسال می کند.
مطابق اساسنامه، حق ارائه پیشنهادات برای دریافت جایزه نوبل در ادبیات متعلق به افراد ذیل است:
آکادمی سوئد با 18 عضو، مسئول انتخاب برندگان نوبل ادبیات است. کمیته نوبل ادبیات، متشکل از چهار یا پنج عضو، کارگروهی است که فرآیند تعیین نامزدها را ارزیابی نموده، و پیشنهادات خود را به آکادمی سوئد ارائه میدهد.
نامزدهای واجد شرایط دریافت جایزهی ادبیات، کسانی هستند که توسط افراد دارای صلاحیتی معرفی میشوند که از طرف کمیته نوبل برای ارائه اسامی جهت بررسی دعوت شده اند. افراد دیگری که واجد شرایط تعیین نامزد هستند، اما دعوتنامه دریافت نکردهاند نیز میتوانند اسامی نامزدهایی را ارائه دهند. هیچ کس نمیتواند خودش را نامزد کند.
در مجموع 114 نفر برنده جایزه نوبل ادبیات بوده اند. این جوایز در 110 مراسم اهدا شده اند؛ به این صورت که در 4 سال، به دو نفر جایزه اعطا گردیده است.
همچنین، این جایزه تاکنون دو بار رد شده است: در سال 1985، نویسنده روسی، بوریس پاسترناک، ابتدا جایزه را پذیرفت، اما سپس از سوی مقامات شوروی مجبور به رد آن گردید. در سال 1964 نیز فیلسوف فرانسوی، ژان پل سارتر، از پذیرفتن جایزه سر باز زد.
معرفی 10 نویسنده برتر زنده جهان
مؤسسه ای که در سال 1786 پایه گذاری شده بود، 8 بار در سالهای 1915، 1919، 1925، 1926، 1927، 1936، 1949، 2018 تصمیم به نگهداری جایزه گرفت. در 6 مورد از موارد فوق، این جایزه با تأخیر و هم زمان با جایزه سال بعد اعطا گردید؛ همانطور که در پنجشنبه به وقوع خواهد پیوست.
فرانسه با 15 برنده، در صدر لیست کشورهایی قرار دارد که بیشترین جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده اند؛ از جمله سولی پرودوم، که اولین دریافت کننده نوبل ادبیات (در سال 1901) در طول تاریخ است.
ایالات متحده و بریتانیا، هر کدام با 12 برنده، در جایگاه دوم قرار دارند؛ که در میان این اسامی، نام برنده سال گذشته، کازوئو ایشیگورو، نویسنده انگلیسیِ ژاپنی تبار و مؤلف کتابهای «بازمانده روز» و «هرگز رهایم مکن» به چشم میخورد.
هر چند، با توجه به اینکه 29 نویسنده انگلیسی زبان از سال 1901 تا کنون مفتخر به دریافت جایزه نوبل شده اند، از نظر زبانی، تعداد برندگانی که به زبان مولیر مینویسند کمتر از آنهایی است که به زبان شکسپیر نوشته اند.
درباره جایزه پولیتزر بیشتر بخوانید
جایزه نوبل برای مهمترین اثر نویسنده به برندگان اهدا میشود؛ اما در مواردی، آکادمی یک اثر خاص را برای شناسایی ویژه جدا کرده است.
به عنوان مثال،
کنوت هامسون در سال 1920 «برای اثر فوقالعاده وی، رشد خاک»،
توماس مان در سال 1929 «اساساً برای رمان عالی وی، بودِنبروکها، که به تدریج توجه زیادی را به عنوان یکی از آثار کلاسیک ادبیات معاصر جلب کرد»،
جان گالزورثی در سال 1932 «برای هنر ممتاز روایتگری وی که در کتاب حماسه فورسایت به نقطه اوج خود رسید»،
روژه مارتن دو گار در سال 1937 «برای قدرت هنری و حقیقتی که توسط آن، درگیری ها و تضاد انسانی و همچنین برخی جنبه های اساسی زندگی معاصر را در رمان چند جلدی خود، خانواده تیبو، به تصویر کشیده است»،
ارنست همینگوی در سال 1954 «برای مهارت عالی در هنر روایتگری، که اخیراً در کتاب پیرمرد و دریا نشان داده شد، و تأثیری که او بر سبک معاصر گذاشت»،
و میخائیل شولوخوف در سال 1965 «برای قدرت هنری و صداقتی که با آن، برهه ای تاریخی از زندگی مردم روس را در کتاب حماسی خود، دُنِ آرام، شرح داده است».
معیارهای نوبل ادبیات برای انتخاب برنده ها چیست؟
