نگرانی کنونی از بابت گسترش و همه‌گیرشدن ویروس جدید کرونا، کووید-۱۹، استفاده از محصولات ضدعفونی‌کننده و تمیزکردن مکرر دست‌ها را به یکی از ملزومات زندگی روزمره تبدیل کرده است. نخستین نکته احتیطی که همه ما برای پیشگیری از شیوع بیشتر کووید-۱۹ باید رعایت کنیم، تمیزکردن مکرر دست‌ها است. اگر بخواهیم فهرستی از انتخاب‌های پیش رو برای تمیزکردن دست‌ها طی روندی منظم تهیه کنیم، شستن صحیح دست ها با آب و صابون در صدر این فهرست قرار خواهد گرفت. سه راهکار دیگر استفاده از محصولات ضدعفونی‌کننده دست، الکل و دستمال ضدعفونی‌کننده خواهند بود: راهکارهایی که در شرایط اضطراری و نداشتن دسترسی به آب و صابون استفاده می‌شوند. اما از این میان، بهترین و مطمئن‌ترین راهکار کدام است؟ در ادامه مطلب جوابی برای این سؤال خواهیم یافت و با بررسی مزایا و معایب هریک، مطمئن‌ترین راهکار را به شما معرفی می‌کنیم. همراه ما باشید.
یک از پراستفاده‌ترین ضدعفونی‌کننده‌ها الکل‌های صنعتی هستند. به نظر می‌رسد که این الکل‌ها برای ازبین‌بردن میکرب‌ها و باکتری‌ها کارآمد باشند. اتانول، ایزوپروپانول و پروپانول ازجمله محلول‌های حاوی الکل هستند که برای ضدعفونی‌کردن سطح پوست استفاده می‌شوند. الکل باعث ازبین‌رفتن ساختار پروتئین‌ها و انعقاد آنها می‌شود؛ این خاصیتْ الکل را به انتخابی مناسب و کارآمد برای مقابله با طیف وسیعی از باکتری‌ها و ویروس‌ها تبدیل می‌کند. البته اگر محلول مورداستفاده فقط از الکل تشکیل شده باشد و هیچ ماده یا ترکیب دیگری در آن نباشد، کارایی آن برای مقابله با میکرب‌ها کمتر می‌شود؛ چراکه در نبود آب، ساختار پروتئین‌ها آن‌طور که بایدوشاید از بین نخواهد رفت.
به همین خاطر است که در حالت ایدئال، در الکل‌های ضدعفونی‌کننده، بین ۶۰ تا ۹۵ درصد محلول متشکل از الکل است و درصد باقی‌مانده، به آب و ترکیب‌های دیگر تعلق می‌گیرد.
تا اینجا این‌طور به نظر می‌رسد که الکل صنعتی یا ضدعفونی‌کننده انتخاب مناسب و ایدئالی برای تمیزکردن دست‌ها است؛ اما آیا واقعا چنین است؟ بی‌تردید، الکل خاصیت میکرب‌کشی قابل‌ملاحظه‌ای دارد، اما برای سلامت پوست خوب نیست، به‌ویژه برای کسی که می‌خواهد به‌طور مکرر دست‌ها را با آن تمیز کند.
الکل رطوبت پوست را از بین می‌برد و باعث خشکی آن می‌شود که ممکن است به ترک‌خوردن سطح پوست هم منجر شود. خشکی بیش از حد پوست و ترک‌خوردگی آن، احتمال منتقل‌شدن عفونت‌ها را بیشتر می‌کند.
بنابراین استفاده از الکل برای تمیز و ضدعفونی کردن دست‌ها با محدودیت‌هایی همراه است؛ مگر آنکه با اضافه‌کردن روان‌کننده و نرم‌کننده به محلول موردنظر از پیامدهای یادشده پیشگیری شود.
محصولات ضدعفونی‌کننده انتخاب مناسب دیگری برای تمیزکردن دست‌ها هستند. به‌طورکلی، دو نوع ضدعفونی‌کننده دست موجود است: ضدعفونی‌کننده الکلی و آنهایی که بدون الکل هستند. برای تهیه محصولات دسته دوم (بدون الکل) معمولا از مواد ضدعفونی‌کننده‌ای نظیر بنزالکونیوم کلراید (Benzalkonium Chloride) یا تریکلوزان (triclosan) استفاده می‌کنند. این محصولات در مقایسه با ضدعفونی‌کننده‌های الکلی مزایایی دارند، ازجمله آنکه قابل‌اشتعال نیستند و احتمال آنکه به پوست آسیب برسانند کمتر است؛ اما غلظت ترکیب‌های مورداستفاده در آنها باید به حد معینی برسد؛ در غیر این صورت، برای محافظت از پوست در مقابل ویروس‌های مهلکی نظیر کرونا کارایی نخواهند داشت.
همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، الکل طیف وسیعی از باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین می‌برد و این دقیقا همان‌چیزی است که اکنون به آن نیاز داریم. بنابراین می‌توان گفت که ضدعفونی‌کننده‌های دست الکلی برای مواقعی که به آب و صابون دسترسی نداریم، بهترین انتخاب هستند.
البته کارایی این ضدعفونی‌کننده‌ها هم به غلظت الکل موجود در محصول وابسته است. به‌توصیه متخصصان، محصولی که بین ۶۰ تا ۹۵ درصد آن متشکل از الکل باشد، انتخابی مناسب و ایدئال برای تمیزکردن دست‌ها است. این محصولات معمولا حاوی روان‌کننده‌هایی نظیر گلیسیرین و نرم‌کننده‌هایی نظیر آلوئه ورا هستند که از خشکی پوست جلوگیری می‌کنند و باعث آبرسانی به پوست آن می‌شوند. درنتیجه، استفاده از ضدعفونی‌کنندهٔ دستی که حداقل حاوی ۶۰ درصد الکل باشد، خاصیت محافظت‌کنندگی موردنظر را خواهد داشت.
نکته دیگر اینکه تأثیر مواد و ترکیبات ضدعفونی‌کننده و ضدمیکربِ موجود در این محصولات، آنی و مداوم است؛ به این معنا که بلافاصله پس از استفاده، میکرب‌ها را از بین می‌برند و تا مدت‌زمان نسبتا زیادی دست‌ها را پاکیزه نگه می‌دارند. در بسیاری از این محصولات، از ترکیبات دیگری نظیر غلظت‌دهنده‌ها (thickeners) و مواد معطر هم استفاده می‌شود که آسیبی به پوست نمی‌رسانند و از این بابت هم جای نگرانی نیست.
روش صحیح استفاده از ضدعفونی‌کننده دست: به‌هنگام استفاده از ضدعفونی‌کننده دست، میزان کافی از آن را به‌مدت ۲۰ ثانیه روی دست‌ها بمالید، به‌طوری‌که تمامی سطح پوست دست‌ها در تماس کامل با آن قرار بگیرند. پس از آن هم اجازه دهید دست‌ها در معرض هوا کاملا خشک شوند.
کارایی محصولات ضدعفونی‌کننده وابسته به عواملی است. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
در حالت کلی، اگر دست‌ها با ضدعفونی‌کننده الکلی، خوب و کامل تمیز شوند (بین ۲۰ تا ۳۰ ثانیه، به‌طوری‌که تمامی نقاط دست‌ها اعم از بین انگشتان و زیر ناخن‌ها با محصول موردنظر تماس پیدا کند) و پس از آن دست‌ها در معرض هوا کاملا خشک شوند، تعداد باکتری‌ها، قارچ‌ها و برخی انواع ویروس‌های غلاف‌دار سطح پوست (مثل ویروس آنفولانزا نوع A) به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند.
البته بیشتر ضدعفونی‌کننده‌های دست در مقابل هاگ باکتری‌ها (bacterial spore؛ هاگ: یاخته‌ای تک‌سلولی و ریز)، ویروس‌های بدون غلاف (نظیر نوروویروس) و انگل‌هایی نظیر ژیاردیا کارایی چندانی ندارند. به‌علاوه اگر دست‌ها پیش از استفاده از محصول خیلی کثیف باشند، از خاصیت ضدعفونی‌کنندگی و پاک‌کنندگی محصول کاسته می‌شود.
بررسی‌های صورت‌گرفته حاکی از آن بوده است که استفاده از محصولات ضدعفونی‌کننده در مدارس، اداره‌ها و بیمارستان‌ها، کمک شایانی به پیشگیری از شیوع بیماری های عفونی کرده است. تعداد دانش‌آموزانی که به‌خاطر مریضی غیبت می‌کنند و کارکنانی که به همین علت، درخواست مرخصی می‌کنند، در مدارس و اداره‌هایی که استفاده از چنین محصولاتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند، کم شده است. همین موضوع به‌خوبی گویای کارایی این محصولات است.
به‌توصیهٔ مراکزی نظیر سازمان بهداشت جهانی و سازمان نظارت بر بیماری ها و پیشگیری از آنها در آمریکا، استفاده از محصولات ضدعفونی‌کننده الکلی بر آنهایی که بدون الکل هستند ارجحیت دارد. چنین توصیه‌هایی در کنار نگرانی‌های موجود از بابت ایمنی ترکیبات شیمیایی مورداستفاده در تهیه ضدعفونی‌کننده‌های بدون الکل، باعث شده است اقبال کمتری به آنها نشان داده شود. اما این نگرانی‌ها تا چه اندازه درست و به‌جا هستند؟ در ادامه خواهیم گفت.
تحقیقات صورت‌گرفته حاکی از آن بوده است که ترکیبات ضدمیکربی نظیر تریکلوزان ـ که در تهیه ضدعفونی‌کننده‌های بدون الکل کاربرد دارند ـ ممکن است کارکرد سیستم غدد درون‌ریز در بدن را تحت‌تأثیر قرار دهند. آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌خاطر استفاده از تریکلوزان عامل دیگر این نگرانی‌ها است. به‌علاوه احتمال مقاوم‌شدن بدن در برابر آنتی بیوتیک ها به‌خاطر استفاده از چنین مواد و ترکیباتی هم وجود دارد. این نگرانی‌ها باعث شد که در سال ۲۰۱۴، اتحادیه اروپا محدودیت‌هایی برای استفاده از این ترکیب شیمیایی (تریکلوزان) در محصولات مورداستفاده مصرف‌کنندگان کشورهای عضو در نظر بگیرد.
خیر. تنها نگرانی‌هایی که از بابت استفاده از این دست محصولات وجود دارد، قابل‌اشتعال بودن آنها و خطر مسمومیت غذایی در پی مصرف خوراکی آنها است؛ چه به‌صورت ناخواسته (مصرف خوراکی کودکان) و چه به‌صورت تعمدی (کسانی که به‌قصد سوءمصرف الکل این کار را می‌کنند). با محدودکردن فروش این محصولات و رعایت برخی نکات ایمنی (قراردادن آنها دور از دسترس کودکان)، احتمال مسمومیت به‌واسطهٔ مصرف خوراکی‌شان به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند؛ به‌جز این مورد هم نگرانی دیگری درباره استفاده از چنین محصولاتی وجود ندارد و این محصولات بی‌خطر هستند.
دستمال‌های ضدعفونی‌کننده به‌طور معمول برای تمیزکردن سطوح مختلف استفاده می‌شوند، نه برای تمیزکردن دست‌ها. البته این محصولات هم حاوی ترکیباتی فعال نظیر کلرهگزیدین (Chlorhexidine)، پوویدون آیوداین (povidone-iodine؛ نام دیگر آن بتادین است) و هیدروژن پراکسید (hydrogen peroxide/ آب‌اکسیژنه) هستند که برای ازبین‌بردن باکتری‌ها و ویروس‌ها کارایی دارند. همچنین بعضی از دستمال‌های ضدعفونی‌کننده حاوی الکل هستند. اگر الکل موجود در دستمال موردنظر کمتر از ۴۰ درصد باشد، در شرایط کنونی و برای مقابله با کرونا کارایی نخواهد داشت.
اگر در شرایطی اضطراری قرار گرفتید که نه به ضدعفونی‌کننده دست و نه به آب و صابون دسترسی داشتید، از دستمالی استفاده کنید که حداقل حاوی ۴۰ درصد الکل باشد. به‌هنگام استفاده از دستمال هم خیلی مراقب باشید؛ استفاده نامناسب از آنها نه‌تنها به ازبین‌بردن میکرب‌ها کمکی نمی‌کند، بلکه بدتر، به پخش‌شدن آنها دامن می‌زند.
این نکته را هم به یاد داشته باشید که از هر دستمال ضدعفونی‌کننده، فقط و فقط بر روی یک سطح باید استفاده کنید. استفاده مجدد از دستمال بر روی سطوح دیگر باعث پخش‌شدن میکرب‌ها می‌شود.
با توجه به مقایسه‌ای که میان محصولات مختلف صورت گرفت، می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که در شرایط اضطراری، مثل حالا که ویروس کووید-۱۹ شیوع پیدا کرده است، بهترین انتخاب برای پاکیزه نگه‌داشتن دست‌ها، بعد از شست‌وشوی آنها با آب و صابون، استفاده از محصولات ضدعفونی‌کننده الکلی خواهد بود. هنوز ماهیت دقیق ویروس کووید-۱۹ برای محققان مشخص نشده است و در پی آن، راهکار درمانی قطعی یا واکسنی هم برای ازبین‌بردن آن در دسترس نیست؛ بنابراین باید با رعایت نکات بهداشتی و شست‌وشوی مرتب دست‌ها از شیوع و گسترش بیشتر آن جلوگیری کنیم تا راهکاری برای درمان کرونا پیدا شود.
لطفا اگر تجربه یا نظری درباره موضوع مطلب دارید یا تمایل دارید بیشتر درباره کرونا و راه‌های مقابله با آن بدانید، در بخش کامنت‌ها نظرات خود را با ما و خوانندگان در میان بگذارید.
