جی آی اس (Geographic information system) یا سیستم اطلاعات جغرافیایی، یک سامانه رایانه ای است که اطلاعات جغرافیایی جمع آوری شده توسط نقشه برداران نظیر نقشه ها و یا مختصات مناطق مختلف زمین در آن ذخیره شده و جهت مدیریت، پردازش، تجزیه و تحلیل داده ها به کار گرفته می شود.
عناصر اصلی GIS
سخت‌افزار: رایانه مجهز به تجهیزات جانبی از قبیل اسکنر، چاپگر و ...
نرم‌افزار: نرم افزارهایی از قبیل ARC INFO , ARC VIEW , ASPEN , MAP INFO
اطلاعات: داده‌های توصیفی و مکانی جمع آوری شده
نیروی انسانی: افراد متخصص جهت کنترل عملیات مدیریت و واکاوی داده‌ها
از این رو می‌توان تعریف جامعی برای GIS بیان کرد:
مجموعه عناصر یاد شده (سخت افزار، نرم افزار، اطلاعات و نیروی انسانی) که به طبقه بندی، تحلیل و بررسی و ارائه خروجی مدنظر می پردازند؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی یا GIS گویند. در این سیستم، اطلاعات به صورت لایه لایه طبقه بندی می شوند. از این رو با وجود حجم وسیع داده ها امکان دسترسی سریع به اطلاعات و ویرایش داده‌ها به دلخواه وجود دارد. حتی با استفاده از نرم‌افزار های موجود می توان برای هر داده انتخابی و مورد نیاز؛ نقشه، جدول و یا نمودار ترسیم کرد.
قابلیت‌های جی آی اس
ذخیره و پردازش داده‌ها با حجم زیاد
امکان تلفیق لایه ها با یکدیگر و دستیابی به نتایج جدید
همگام سازی داده‌ها با دقت و سرعت بالا
انجام محاسبات آماری و ریاضی بر روی داده‌ها با استفاده ها از نرم‌افزار های مربوطه
بررسی تغییرات مناطق جغرافیایی در طول گذشت زمان
امکان تشخیص و تفکیک همه نقاط روی زمین جهت مطالعات و بررسی
دسترسی یک جا به کلیه اطلاعات مربوط به یک منطقه
می‌توان به کلیه اطلاعات یک منطقه شهری از قبیل تعداد و موقعیت خیابان‌ها، ساختمان ها، پارک‌ها و … وضعیت مالکیت املاک و اراضی، آمار ساکنین منطقه، وضعیت منابع آب، گاز، برق و … دست یافت.
برای مثال:
سازمان شهرداری می‌تواند جهت پاکسازی شهر و حتی جمع آوری زباله از کوچه‌ها از نقشه های خروجی از GIS استفاده نماید.
شرکت های پخش می‌توانند جهت توزیع کالا از سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره ببرند.
و هم چنین بهره گیری در
مطالعات زیست محیطی
برنامه‌ریزی شهری
مدیریت ناوگان شهری و ترافیک
خدمات پست
مدیریت منابع همچون برق و ...
قابلیت‌های مهم جی آی اس
ورودی داده‌ها
مدیریت داده‌ها
پردازش
خروجی
داده‌هایی که عموما به شکل جدول، نقشه های خطی ویا عکس هوایی یا ماهواره ای هستند؛ به سیستم وارد کرده و فرمت آن‌ها را مطابق با استانداردهای GIS تغییر می دهند. وارد کردن اطلاعات توصیفی با استفاده از برنامه EXCELL و یا ARC INFO یا ARC GIS انجام گرفته و وارد کردن اطلاعات مکانی باید به صورت عددی صورت پذیرد. از جمله پردازش داده‌ها می‌توان به آنالیز داده‌های گرافیکی توسط توابع موجود در نرم‌افزارها همچون overlay, buffering,… اشاره کرد. خروجی های مورد نظر نیز می‌توانند در قالب نقشه، نمودار و یا جداول عددی به دست آیند.
نحوه ذخیره سازی و نمایش داده‌ها در GIS
تمامی اطلاعات مکانی در GIS باید در قالب سیستم مختصات UTM ثبت شوند.
نمایش داده‌های جغرافیایی در دو مدل برداری و رستری انجام می گیرد.
مدل برداری که در این مدل نقاط و خطوط، تعیین کننده اشیاء و موقعیت ها هستند. این مدل مشابه با ترسیم نقشه خطی است.
مدل رستری که دارای فضای تقسیم شده به سلول‌هایی که به هر کدام مقدار ارزش مشخصی اختصاص داده شده و یا به عبارتی کدگذاری شده اند.
مراحل ایجاد GIS در یک سازمان
مطالعه وضعیت فعلی و شناسایی و تعیین اهداف آتی سازمان
انتخاب نرم‌افزار مورد نیاز و تهیه آن و در صورت نیاز، ویژه سازی آن در جهت پاسخگویی به اهداف سازمان
انتخاب و تهیه سخت‌افزار مناسب که تأمین کننده تمام درخواست ها باشد.
طراحی DATABACE یا پایگاه داده ویژه
جمع آوری داده‌های مورد نیاز
نصب و راه اندازی سخت‌افزار ها و نرم‌افزار ها
ورود داده‌ها با فرمت مناسب به پایگاه داده
آموزش سیستم به مخاطبان سازمان و پشتیبانی
مزایای استفاده از پایگاه داده ویژه
ذخیره سازی داده‌های مختلف مکانی
ذخیره حجم بسیاربالای داده (بیش از 100 GB)
سهولت در انتقال داده‌ها از طریق اینترنت یا اینترانت
دسترسی کامل به داده‌ها با بهره گیری از زبان SQL
کاربرد GIS در علوم مختلف
بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی در علوم زمین شناسی، تجارت، صنایع، پزشکی و بهداشت، مخابرات، علوم نظامی، علوم قضایی از اهمیت بالایی برخوردار است. از جمله موسساتی که از سیستم GIS بهره می برند، عبارتند از:
وزارت مسکن و شهرسازی
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت صنایع و معادن
شهرداری تهران
سازمان لرزه نگاری کشور
سازمان مراتع و جنگل بانی
نتیجه گیری و جمع بندی
دستیابی به اطلاعات دقیق جغرافیایی برای اکثر سازمان ها از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که با در دست داشتن چنین داده‌هایی می‌توان جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، برنامه‌ریزی مناسب ودقیق و مثمرثمری داشت.
