دکتر علی شریعتی؛ نقاد اندیشه‌های غیراصیل
دکتر علی شریعتی، نویسنده، اسلام‌شناس و پژوهشگر دینی از پرچالش‌ترین چهره‌های علوم سیاسی است که از متفکران مسلمان بود و در عین حال، رویکردی نقادانه نسبت به برخی از باورهای مذهبی داشت. به مناسبت درگذشت ایشان در این مقاله، به شخصیت و آثار علی شریعتی خواهم پرداخت.
علی شریعتی مزینانی مشهور به علی شریعتی (۱۳۱۲-۱۳۵۶)، نویسنده، جامعه‌شناس و اسلام‌شناس اهل سبزوار بود.
شریعتی تحصیلات دانشگاهی خود را در شهر مشهد گذراند و پس از دوره لیسانس لیسانس در رشته ادبیات فارسی و کسب رتبه‌ی اول در این رشته، برای ادامه تحصیل به فرانسه فرستاده شد تا تحصیلات عالی خود را در مقطع دکتری در دانشگاه سوربن فرانسه و در رشته ادبیات ادامه دهد. او در آنجا به تحصیل علومی مثل جامعه‌شناسی، مبانی علم تاریخ، تاریخ و فرهنگ اسلامی پرداخت و با اساتید بزرگی چون لویی ماسینیون، جورج گورویچ و سارتر و… آشنا شد. وی در طول تحصیل به ترجمه‌ی آثاری چون نیایش کارل و بررسی و نوشتن مقالات تحقیقی روی آورد.
علی شریعتی در بین سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۴ را در پاریس گذراند. او در سال ۱۹۶۳ تز دکترای خود را در ۱۵۵ صفحه به زبان فرانسه با عنوان فضائل بلخ ارائه کرد. تز او در واقع ترجمه‌ای بود از بخش سوم یک کتاب قرن سیزدهم میلادی از صفی‌الدین بلخی. تز دکترای شریعتی نیز زیر نظر ژیلبر لازار نوشته شده بود.
شریعتی یکی از متفکران مسلمان بود که در عین حال، رویکردی منتقدانه نسبت به برخی از باورهای مذهبی رایج داشت. او به طور ویژه و خاصی، تشیع صفوی را مظهر سنت شده می‌دانست و آن را همراه با سلطه پذیری، خرافات، مقلد بودن و جبرگرایی معرفی می‌کرد.
وی همچنین از نگاه سطحی رایج به مدرنیته نیز انتقاد می‌کرد و معتقد بود که تنها راه پیشرفت و ترقی ملت‌های شرقی، متفاوت از راهی است که غرب پیموده‌است و دنیا را با خود همراه می‌کند.در عین اینکه تأثیر آگاهانه از تجربیات مدرنیته در غرب، مورد پذیرش شریعتی قرار داشت، اما در پی نگاهی ایده‌آل به مدرن شدن بود. شریعتی درباره موضوع امپریالیسم نظرش این بود که مردم تنها در صورتی می‌توانند با نظام امپریالیسم مبارزه کنند که نخست هویت فرهنگی خودشان را درست دریابند. وی معتقد بود که هویت فرهنگی در برخی کشورها با سنت‌های مذهبی قابل جدایی نیست و درهم تنیده است. او حتی حاضر به برگشت به سنت و باورهای درست مذهبی خود نیز بود.
علی شریعتی در سال ۱۳۳۴ با همکلاسی خود پوران شریعت رضوی ازدواج کرد. چند سال بعد در سال ۱۳۳۷ به سازمان آزادی‌بخش الجزایر ملحق می‌شود و فعالیت خود را شروع می‌کند. در گیر و دار این گونه فعالیت‌ها در سال ۱۳۳۹مقاله‌ای با نام مرگ فرانتس فانون می‌نویسد و منتشر می‌کند.او همچنین مقاله‌ی شعر چیست از ژان پل سارتر را در همتان سال ترجمه کرد و در پاریس پس از انجام این دست از فعالیت‌ها، به زندان رفت.
در سال ۱۳۴۴، به عنوان استادیار دانشگاه مشهد مشغول به تدریس در رشته‌ی تاریخ این دانشگاه شد.
شریعتی از آبان ۱۳۵۱ تا تیر۱۳۵۲ به زندگی مخفی خود روی آورد. ساواک به دنبال او بود و از زمان تعطیلی حسینیه ارشاد به بعد، متن سخنرانی‌های شریعتی با اسم مستعار به چاپ می‌رسید. وی پس از از سر گذراندن شرایط عجیب و طاقت‌فرسا در زمنیه‌ی نوشتن آثارش تصمیم به مهاجرت دائمی از ایران گرفت و پس از مهاجرتش به انگلستان و گذراندن روزهای سخت، در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در ساوت همپتون به طرز مشکوکی درگذشت.
از آثار دکتر علی شریعتی که توسط بنیاد فرهنگی خود وی منتشر شده است عبارتند از:
کتاب‌های دارای لینک از سایت بانک کتاب ناهید قابل تهیه است.
سارا صفائی
