به طور کلی قیر در دو نوع « قیر طبیعی یا قیر معدنی » و «قیر نفتی یا پالایشگاهی» وجود دارد. هر دو شکل این ماده، با وجود تفاوت‌های جزئی در ساختار، عموماً دارای اشکال و خواص مشابهی هستند. در یک توضیح مختصر، قیر معدنی یا قیر طبیعی به قیرهایی گفته می شود که به راحتی از طریق استخراج مواد معدنی یا از دریاچه های قیر طبیعی استخراج می شود. این در حالی است که قیر نفتی یا پالایشگاهی در فرآیند فرآوری نفت خام تولید می شود.
با توجه به محل استحصال قیر یا بیتومن (bitumen) در دسته بندی دقیق تر، این محصول به چند نمونه مختلف تقسیم می شود. محل استحصال قیر معدنی باعث می شود که مواد و ترکیب مواد به کار رفته در آنها تفاوت های چشمگیری با یکدیگر داشته باشند که در نوع کاربرد آنها موثر است. استحصال نامناسب قیر می تواند مشکلاتی از جمله میزان بالای گوگرد در قیر، کهنگی زیاد، درصد بالای مواد معدنی و ناخالصی های مرتبط با آن و عدم شناسایی دقیق نوع و خواص قیر را ایجاد کند.
معروف ترین کاربرد گیلسونایت (gilsonite) در آسفالت و تولید آسفالت طبیعی (natural asphalt) است. قیر معدنی به دلیل شکل، ساختار و کاربرد به آسفالت طبیعی معروف است. این ماده به دلیل فشار در واقع نفت خام است و باید خالص ترین خروجی یک معدن قیر به حساب آید. ماده ای که با ظاهر توده های سیاه براق کاملاً قابل تشخیص است. یکی از عوامل مهم برای تعیین کیفیت این محصول، آنالیز قیر طبیعی است که در آزمایشگاه انجام می شود.
تجربه نشان داده است که نقطه ذوب پایین، میزان خاکستر معدنی کم و حلالیت بالا از خواص مهم قیر است. نکته دیگر در مورد کیفیت قیر طبیعی، قابلیت ساخت قیر اصلاح شده از آن است. در واقع، هرچه ساخت قیر ارزان‌تر باشد، ارزان‌تر و ساده‌تر است. قیر طبیعی از کیفیت بالاتری برخوردار است. در این راستا قابلیت اختلاط بدون نیاز به هوادهی مهم و موثر است.
این دو ماده از نظر عملکرد تقریباً یکسان هستند. تفاوت در این است که در دوز مواد موجود در آنها تفاوت های کوچکی وجود دارد. به عنوان مثال، قیر نفتی کمتر از یک درصد گوگرد دارد. البته میزان گوگرد در قیر معدنی معمولاً بیش از سه درصد است. ایران از نظر ذخایر طبیعی قیر در جهان غنی است.
نکته دیگر در مورد تفاوت قیر معدنی با قیر نفتی خلوص آنهاست. قبلاً گفتیم که یکی از نشانه های گیلسونایت کم بودن ناخالصی آن است. قیر معدنی به طور معمول حاوی انواع ناخالصی های معدنی از جمله خاکستر است. این نوع قیر تقریباً یک درصد خاکستر است. همچنین میزان اسیدی شدن و صابونی شدن قیر نفتی کمتر از قیر طبیعی و در نهایت روغن قیر نفتی بیشتر از قیر معدنی است.
قیر کاربردهای مشخص و تعریف شده ای در صنایع مختلف دارد. هر صنعتی با توجه به نیاز خود از قیر به عنوان ماده اولیه یا محصول نهایی استفاده می کند.
گیلسونایت به قیر طبیعی اطلاق می شود که می توان به طور طبیعی از معادن استخراج و استفاده کرد. استفاده از قیر یا گلیسونایت جامد بسیار متنوع است .
قیر در صنایع مختلف کاربردهای متفاوتی دارد. به عبارت دیگر می توان گفت که از قیر در صنایع راهسازی، نفت و گاز، عایق بندی رطوبتی و عایق کاری و در نهایت کک و به عنوان سوخت استفاده می شود.
ساده ترین راه برای استفاده از قیر طبیعی استفاده از آن به عنوان سوخت است. در این روش برای سوخت کوره ها بدون عملیات فرآوری از قیر استفاده می شود.
همانطور که گفتیم یکی دیگر از کاربردهای گیلسونایت راهسازی است. در این زمینه، قیر معدنی یا گلیسونایت در آسفالت طبیعی استفاده می شود. این ماده با هزینه بسیار کمتری نسبت به استفاده از قیر به آسفالت جاده ها کمک می کند.
یکی از مهمترین نشانه های رشد و توسعه در هر کشوری داشتن جاده های استاندارد و گسترده است. بنابراین در کشوری با گرایش صنعتی، صنایع راهسازی از اهمیت بالایی برخوردار است. صنعت راهسازی برای گسترش خطوط خود بیش از هر چیز به آسفالت به عنوان ماده اولیه راهسازی نیاز دارد.
در نهایت، قیر نقش حیاتی در آسفالت به عنوان یکی از مواد اولیه اصلی دارد. البته آسفالت انواع مختلفی دارد. اما به طور کلی باید گیلسونایت را مهمترین جزء این محصول دانست.
