این روزها شکایت تپسیفود از اسنپفود، به دلیل ایجاد انحصار در بازار خدمات سفارش غذا، به بحث داغی تبدیل شده و بازتاب نسبتا زیادی در رسانهها داشته است.
با توجه به سابقه رفتارهای انحصارطلبانه اسنپ که منجر به شکایت "چیلیوری" در سال 98 و محکوم شدن اسنپفود شده بود، شکایت تپسیفود که اکنون با پشتوانه شرکت "گلرنگ" قویتر از قبل به نظر میرسد، بحثهای جدی در مورد رفتارهای انحصارگرایانه و تاثیر آن بر رقابت در بازار ایران را داغ کرده که نتیجه آن میتواند برای مصرفکنندگان حیاتی باشد.
انحصار در بازارها نه تنها به ضرر رقبا، بلکه به ضرر مصرفکنندگان نیز تمام میشود. دسترسی محدودتر به گزینهها، افزایش قیمتها و کاهش نوآوری تنها بخشی از پیامدهای انحصار است.
مصطفی سیدحسینی، مدیرعامل تپسی، در نشست خبری اخیر خود اعلام کرد که قراردادهای انحصاری اسنپفود با رستورانها، به ویژه 100 رستوران برتر تهران، مانع از همکاری آنها با تپسیفود شده است.
این مساله باعث محدودیت در تامین و ارائه خدمات متنوع به مشتریان تپسیفود شده و رقابت سالم در سفارش آنلاین غذا را تحت تاثیر قرار داده است.
سیدحسینی اظهار داشت که مستندات محکمی در این زمینه ارائه شده و انتظار میرود تا دی ماه سال جاری، رای نهایی شورای رقابت صادر شود.
قراردادهای انحصاری اسنپفود با رستورانهای مطرح، علاوه بر محدود کردن رقبا، انتخابهای مصرفکنندگان را نیز کاهش میدهد. این وضعیت میتواند منجر به افزایش قیمتها و کاهش کیفیت خدمات شود، چرا که در نبود رقابت، انگیزه برای بهبود خدمات و ارائه قیمتهای مناسب کاهش مییابد.
قانون شرمن (Sherman Antitrust Act) در سال 1890 در ایالات متحده تصویب شد و به عنوان اولین قانون ضد انحصار در جهان، یکی از نقاط عطف تاریخی در حمایت از رقابت آزاد و مقابله با انحصار به شمار میآید. تصویب این قانون به دنبال شرایطی انجام شد که اقتصاد امریکا به شدت تحت تاثیر قدرت شرکتهای بزرگ (Trusts) قرار داشت.
در اواخر قرن نوزدهم، ایالات متحده شاهد رشد سریع صنعتی بود. شرکتهای بزرگ در صنایعی مانند نفت، راهآهن، فولاد و شکر به تدریج قدرت فوقالعادهای پیدا کردند و به وسیله روشهایی مانند خرید رقبا یا توافقات انحصاری، رقابت را حذف کردند. این وضعیت باعث کنترل قیمتها توسط شرکتهای بزرگ، کاهش نوآوری و رقابت و از بین رفتن کسب و کارهای کوچک شد.
در این دوران بسیاری از مردم به ویژه کشاورزان و کسبوکارهای کوچک از سلطه تراستها (Trusts) ناراضی بودند. افکار عمومی و سیاستمداران به این نتیجه رسیدند که دولت باید برای تضمین رقابت سالم در بازار مداخله کند.
جان شرمن، سناتور اوهایوو یکی از چهرههای برجسته در زمینه سیاست اقتصادی، نقش کلیدی در تدوین این قانون داشت. او به طور علنی اعلام کرد که "اگر ما انحصار را کنترل نکنیم، آزادی تجارت از بین خواهد رفت."
هدف او از قانونگذاری، حفاظت از کسبوکارهای کوچک و جلوگیری از سواستفاده شرکتهای بزرگ از قدرتشان بود.
او تاکید داشت که رقابت آزاد باید تضمین شود، چرا که انحصار نه تنها اقتصاد بلکه دموکراسی را نیز تهدید میکند.
مخالفان سرسخت این قانون، عمدتا نمایندگان و گروههایی از کسبوکارهای بزرگ و صنایع انحصاری بودند که منافعشان در خطر میافتاد. شرکتهای نفتی، شرکتهای راه آهن و برخی از نمایندگان کنگره و سناتورها که وابستگی اقتصادی به صنایع بزرگ داشتند، مخالف این قانون بودند.
همچنین برخی از طرفداران "نظریههای اقتصاد کلاسیک" معتقد بودند که بازار آزاد باید بدون دخالت دولت عمل کند. آنها باور داشتند که دولت نباید به طور مستقیم در روند رقابتها مداخله کند، زیرا این مداخلات ممکن است موجب ناکارآمدی در بازار شود.
در سال 1890، قانون شرمن با حمایت گسترده کنگره تصویب شد. این قانون در اصل کلیدی داشت:
پس از تصویب، قانون شرمن در چند پرونده تاریخی به کار گرفته شد:
در ایالات متحده، قانون شرمن ضد انحصار در سال 1890به منظور محدود کردن قدرت انحصاری شرکتهایی مانند Standard Oil تصویب شد تا رقابت سالم در بازار حفظ شود. این قانون نشان داد که انحصار در هر صنعتی، حتی اگر در ابتدا به نظر سودآور باشد، میتواند به ضرر مصرفکنندگان و حتی اقتصاد کلی تمام شود.
در ایران، تلاش برای جلوگیری از انحصار، مشابه همان نگرانیها و مسائل مربوط به انحصار در قرن 19 در امریکاست.
شکایت تپسی از اسنپفود به دلیل رفتارهای انحصارگرایانه، میتواند نقطه عطفی در مبارزه با انحصار و دفاع از رقابت در بازار محسوب شود. این موضوع نشاندهنده اهمیت وجود قوانین و نهادهای نظارتی قوی برای حفظ رقایت سالم در بازار است.
امید است با رسیدگی دقیق به این پرونده و تدوین قوانین مناسب، شاهد بازاری پویا و رقابتی در ایران باشیم که در آن حق مصرفکننده و کسبوکارها به طور یکسان محترم شمرده شود.
