طراحی صحنه کارآمد
بررسی طراحی صحنه سه نمایش در ایرانشهر
روزنامه سازندگی یکشنبه 9 دی 1403
نیلوفر ثانی
طراحی صحنه یکی از مهمترین عناصر یک نمایش است که نیازمند دقت و طراحی مناسب با متن، تکنیک اجرا و فضای اثر را دارد. تعیین میزانسنها و جایگیری بازیگران که کارگردان برای اجرایش در نظر میگیرد، ارتباط مستقیمی با طراحی صحنه و سایر اکسسوارهایی که در طول اجرا مورد استفاده قرار میگیرند، دارد. لزوم یک طراحی صحنه کارآمد، تعیینکننده مهمی در موفقیت و به تکامل رسیدن یک اجرای صحنهایست. حتی بسیاری از کارگردانان تئاتر در جهان، به طراحی صحنه با دکورهای عظیم، با جزئیات، متعین و متنوع تمایل دارند. به همین دلیل به سمت سالنهایی نمایشی میروند که بیشترین امکانات را از طراحی نور، فضای کافی دکور، سن چرخان، اتاقهای گریم مناسب، سیستم صوتی و تصویری و پخش موسیقی مجهز و اتاق فرمان کامل و مشرف داشته باشد.. یکی از ضروریات طراحی صحنه نیز متریال و دکوریست که در اجرا بکار برده شده و آن را به یک تناسب نهایی نزدیک میکند. تناسبی که چه از لحاظ بصری و چه بافت زمانی و فرهنگی داستان، توازن داشته باشد.
بیراه نیست اگر بگوییم که در طی چندسال اخیر و البته بعد از همهگیری اپیدمی کرونا که منجر به ضعف بسیار در اقتصاد و چرخه مالی تئاتر و گروههای وابسته به آن شد و از سویی جهش ناگهانی ارز و تورمهای اقتصادی، هر چه بیشتر اجراها را به سمتی برده که از طراحی صحنه مینیمال و حتی اغلب، بدون هیچ دکوری بهره ببرند؛ تا بتوانند با مدیریت هزینههای مالی و تا جای ممکن پایین آوردن مخارج تولید، قادر به اجرای عموم باشند.
هر چند برخی آثار به ویژه آن دسته که در گروه دانشجویی و یا کارگاهی قرار میگیرند می توانند مدعی بهره از "تئاتر بیچیز" باشند اما در اکثریت تولیدات نمایشی که در سالنهای خصوصی و دولتی توسط گروههای با تجربه و حرفهای بر صحنه میروند، نیازمند دکور، طراحی صحنه و نور و صدای کارشده و مجهزی هستند که بتواند در خدمت اثر بوده و لایق ارائه به تماشاگران باشد.
از سوی دیگر در این دوران بحران اقتصادی و هزینههای سرسامآور، تماشاگری که میانگین برای هر صندلی بیش از ۳۰۰ هزار تومان ( و گاه بیشتر) صرف میکند و هزینههای رفتو آمد، وقت و دیگر افراد همراه را نیز به آن بیافزاییم که رقمی چشمگیر است، انتظار دارد تا با اثری موجه و کامل روبرو باشد. اثری که لااقل با متنی متناسب، طراحی صحنه کارشده و بازیگری استاندارد بتواند پاسخگوی این انتظار باشد. اما شوربختانه آنچه شاهد هستید اولین چیزی که در یک اثر برای مدیریت هزینه ها مورد بیمهری و حذف قرار میگیرد، طراحی صحنه، لباس و دکور است.
گروههای اجرایی که تنها لازم میدانند از پس اجاره سالن بربیایند، ناگزیر از طراحی صحنه بسیار ساده و یا بهره از وسایل شخصی خودشان هستند. اما در این میان گروههای نمایشی نیز هستند که علیرغم صرف هزینههای بالای تولید و عدم ضمانت بازگشت آن سرمایه، باز هم مقیدند که اثری در خور به مخاطب خود ارائه دهند. و اصطلاحا از هیچ چیز آن نزنند تا فقط بر صحنه بیایند. که البته توجه کافی به مسئله طراحی صحنه و لباس، در ابتدای امر، وجاهت و احترام به اثر خودشان است.
بدون شک در این زمانه تولید یک اثر هنری به ویژه تئاتر که مناسبات متفاوتی از سینما و کنسرت و موسیقی دارد، آنقدر سنگین و پرریسک است که احتمال موفقیت آن قابل پیشبینی نیست. به ویژه گروههایی که متکی به نیروهای تئاتری و فعالین این حوزه از بازیگر، کارگردان و تهیهکننده هستند.
در تماشاخانه ایرانشهر در دوره اجرایی فعلی که از ۲۷ آذر ماه آغاز شده، همزمان ۳ اجرا بر صحنه آمدهاند که یکی از پرکارترین و کاملترین طراحیهای صحنه این مدت اخیر را به تماشاگران عرضه میکنند.
"هدویگ" به کارگردانی نادر برهانی مرند، "خانه عروسک: قسمت دوم" اثری از محسن علیخانی،"و "باغ دکتر کوک" کاری از ملودی آرامنیا، سه نمایشی هستند که برای اجرای خود، طراحی صحنه، لباس، نور، اکسسوارها و لوازم مورد نیاز اثر، دقت، ظرافت و هزینه بسیاری صرف کرده تا نمونهای کامل در خدمت اجراهایشان باشند.
هدویگ با طراحی چند منظوره از فضای داخلی و خارجی، منزل نیمه محقریست که فضای نشیمن آن محل وقوع اتفاقات است. دیوارها و درهای ورود و خروج نیز در همین راستا در نظر گرفته شده است.
خانه عروسک: قسمت دوم، در صحنه گسترده سالن استاد سمندریان، منزل باشکوه و مجللی را بازسازی کرده که با سازههای چوبی و دکوری فضای تلفیقی و سورئال مورد نظر کارگردان نیز بخوبی منعکس شود. بازیگران در میان دکور و دیوارهای شیشهای و چوبی در حال رفت و آمدند. و میز بزرگی نیز در مرکز صحنه شمایلی از زمان حال و واقعیت مورد نظر است.
اما ملودی آرامنیا، دکور مجللتر و کاملتری را در نظر گرفته. صحنه سالن استاد ناظرزاده، نشیمن منزل دکتر کوک کاراکتر اصلی نمایش است که با کتابخانهای بلند و عظیم و درها و پنجرههای شیشهای که با پردههای متناسب تزئین شدهاند، وسایل و اکسسوارهای موجود، همگی در بازسازی فضای اجرای این نمایش که در آمریکا میگذرد، تلاش کرده طراحی کارآمدی را برای نمایش خود در نظر بگیرد تا ضمن برآورده شدن ذهنیات و هدف اجرایی و میزانسنهایش، برای تماشاگران نیز ارزشی به واقع محترم قائل شود .
هر بخشی از دکور و طراحی صحنه در جریان اجرا مورد بهره قرار میگیرد بنابراین نیازمند دقت و ظرافتهای مورد لزوم بوده است.
به نظر میرسد تماشاگران نیز تمایل دارند به نمایشهایی اقبال نشان دهند که چه از لحاظ بصری و جذابیت ظاهری و چه تکمیل عناصر اجرایی، استانداردهای لازم را داشته باشند. و یکی از این ملزومات بدون شک طراحی صحنه، دکور و عناصر دیگر فنی و اجراییست.
