در سال‌های اخیر کشورهای منطقه منا - خاورمیانه و شمال آفریقا- اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان یکی از اولویت‌های کلیدی خود ترسیم کرده و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای بر موضوعات مبتنی بر نوآوری داشته‌اند. بنا بر ارزیابی مکنزی، این منطقه با دستیابی به حدود 200 میلیارد دلار حجم اقتصاد دیجیتال تا سال 2025، قابلیت تبدیل شدن به یک اقتصاد دیجیتال پیشرو در جهان را دارد. در این یادداشت به محرک‌های گسترش اقتصاد دیجیتال در کشورهای منطقه و نیز گوشه‌هایی از اقدامات آنها در این رابطه می‌پردازیم. عوامل متعددی سبب رشد اقتصاد دیجیتال در این منطقه شده است. جمعیت جوان، تحصیل‌کرده و آگاه به فناوری تمایل زیادی به استفاده از کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری در زندگی روزمره خود نشان داده و ضمن نهادینه‌سازی تغییرات رفتاری در شهروندان، بازار قابل‌توجهی را در این منطقه ایجاد کرده‌اند. ضریب نفوذ بالای تلفن همراه و اینترنت در کنار توسعه زیرساخت‌های مرتبط نیز توانسته است امکان‌پذیری فنی رشد اقتصاد دیجیتال را محقق نماید. از سوی دیگر جهانی‌‌شدن و حضور غول‌های فناوری، اقتصاد دیجیتال را در منطقه منا تحریک کرده و موجب توسعه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقه شده است. در کنار این عوامل، می‌توان به اقدامات دولت‌ها نیز اشاره کرد. دولت‌های منطقه، به‌‌رغم بهره‌مندی از منابع طبیعی عظیم، متوجه اهمیت اقتصاد دیجیتال شده و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در آن حوزه به انجام رسانده‌اند. عربستان که در سال‌های اخیر متوجه عقب‌افتادگی خود از اقتصاد دیجیتال در جهان شده، کوشیده است با هدف کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، دانش و فناوری‌های نوین را در اقتصاد و جامعه عربستان به کار بگیرد. دولت عربستان مقرر کرده تا سال 2040 سالانه 5/2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در بخش پژوهش، توسعه و نوآوری سرمایه‌گذاری کرده و سهم اقتصاد دیجیتال در کشور خود را تا سال 2030 به 13 میلیارد دلار برساند. شبکه‌سازی قدرتمند دولت سعودی با بازیگران جهانی اقتصاد دیجیتال، شرکت‌های قدرتمندی نظیر گوگل، مایکروسافت، اپل، اوراکل و متا (فیسبوک) را تشویق به سرمایه‌گذاری در این کشور کرده است، تا جایی‌که گوگل با آرامکو - غول نفتی این کشور- سرمایه‌گذاری مشترک کرده و اوراکل و مایکروسافت اقدام به ایجاد مراکز ابری در این کشور نموده‌اند. قطر با ایجاد دسترسی بیش از 99درصدی جمعیت خود به پهنای باند ثابت ملی و پوشش 96درصدی 5G، زیرساخت‌های عظیم و روزآمدی را برای توسعه اقتصاد دیجیتال ایجاد کرده و براساس جهت‌گیری راهبردی خود «آینده دیجیتال است»، اقتصاد دیجیتال را سنگ‌بنای توسعه ملی خود قرار داده است. چشم‌انداز ملی 2030 این کشور، مؤسسات خصوصی و دولتی را به حرکت در مسیر توسعه و تثبیت اقتصاد دیجیتال و همکاری با غول‌های فناوری جهانی تشویق کرده است، از جمله این همکاری‌های بین‌المللی می‌توان به نقش شرکت هوآوی در توسعه بستر اینترنت و دیگر فناوری‌های روزآمد و مایکروسافت در ایجاد مرکز داده جهانی در این کشور اشاره کرد. امارات نیز سرمایه‌گذاری عظیمی روی پروژه‌های استارتاپی و اقتصاد دیجیتال انجام داده و در این راستا اقدام به توسعه زیرساخت‌ها در این کشور نموده است. دولت امارات با تمرکز بر جذب سرمایه‌های انسانی و نخبگان فناوری، در سال 2021 اعلام کرد که 100 هزار ویزای طلایی برای استخدام بهترین برنامه‌نویس‌ها از سراسر جهان صادر می‌کند. این کشور در توسعه راهکارهای شهر هوشمند نیز اقدامات چشمگیری انجام داده که پروژه‌هایی نظیر هایپرلوپ دوبی- ابوظبی، شبکه مونوریل برقی اسکای‌پاد و تاکسی‌های بدون راننده در آن راستا صورت گرفته است. این پیشرفت تاحدی بوده که پیشبینی می‌شود که تا سال 2030، یک‌چهارم سفرهای درون‌شهری دوبی بدون راننده انجام گیرد.
چنان‌که قابل ملاحظه است اقتصاد دیجیتال امروزه محور اقدامات کشورهای منطقه بوده و رشد قابل ملاحظه‌ای در اقتصاد آنها ایجاد خواهد کرد، تا جایی‌که بانک جهانی اعلام کرده که اقتصاد دیجیتال می‌تواند ظرف سه سال تولید ناخالص داخلی منطقه را حدود ۵۰ درصد افزایش دهد. ضرورت دارد ایران نیز همسو با این تحولات بین‌المللی، زیرساخت‌ها و ظرفیت جذب اقتصاد دیجیتال را ارتقا بخشیده و دولت، با ایجاد ارکستراسیون مناسب بین بازیگران متعدد اقتصاد دیجیتال، زمینه بهره‌گیری از فرصت‌های نوظهور این حوزه را فراهم آورد.
(این یادداشت را در مهر 1402 برای روزنامه هم‌میهن نوشتم)
