فرار مالیاتی یکی از مسائل پیچیدهای است که اثرات منفی گستردهای بر اقتصاد کشور دارد. این پدیده به دلیل کاهش درآمدهای دولت، بیعدالتی در نظام مالیاتی و افزایش فشار بر فعالان اقتصادی قانونی، اهمیت ویژهای دارد. بررسی دقیقتر آمار و دلایل فرار مالیاتی میتواند به درک بهتر این معضل کمک کند و راهکارهای موثرتری برای مقابله با آن ارائه دهد.
ابعاد و آمار فرار مالیاتی در ایران
طبق گزارشهای سازمان امور مالیاتی کشور و برخی تحلیلهای اقتصادی، برآورد میشود که فرار مالیاتی در ایران میتواند سالانه به بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان برسد. این رقم نشاندهنده میزان قابلتوجهی از اقتصاد کشور است که از چرخه مالیاتی خارج میشود. این مقدار فرار مالیاتی معادل بخش بزرگی از بودجه عمومی کشور و حتی برخی پروژههای توسعهای میباشد.
بر اساس مطالعات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تخمین زده میشود که فرار مالیاتی در ایران معادل 2 تا 3 درصد از تولید ناخالص داخلی(GDP) است. این عدد، در مقایسه با استانداردهای جهانی، بسیار بالا است و نشاندهنده چالشهای بزرگ سیستم مالیاتی کشور میباشد. عدم پرداخت مالیات بهطور مستقیم باعث کاهش درآمدهای دولت و وابستگی بیشتر به منابع مالی دیگر مانند درآمدهای نفتی میشود.
عوامل مؤثر در فرار مالیاتی
فرار مالیاتی در ایران به دلیل ترکیبی از عوامل ساختاری، فرهنگی و اقتصادی اتفاق میافتد:
عدم شفافیت اقتصادی: بسیاری از معاملات اقتصادی در کشور بهصورت غیررسمی و بدون ثبت در سامانههای مالی انجام میشود. این مسئله به ویژه در بخشهایی مانند خریدوفروش املاک و خودرو مشاهده میشود. طبق گزارشهای اقتصادی، حدود 50 درصد از بازار املاک در ایران بهصورت غیررسمی و بدون پرداخت مالیات انجام میشود.
پیچیدگی قوانین مالیاتی: قوانین مالیاتی ایران بسیار پیچیده و در حال تغییر هستند. این پیچیدگی موجب سردرگمی مؤدیان و افزایش احتمال خطا و تخلفات میشود. بسیاری از فعالان اقتصادی به دلیل عدم آگاهی از قوانین و تغییرات آنها، ممکن است بهطور ناخواسته دچار فرار مالیاتی شوند.
نبود زیرساختهای دیجیتال مناسب: با وجود پیشرفتهایی در زمینه راهاندازی سامانههایی مانند کدال برای شفافسازی مالی، هنوز بخش قابلتوجهی از مؤدیان و شرکتها توانایی استفاده کامل از این ابزارها را ندارند. برخی از گزارشها نشان میدهند که تنها 30 درصد از شرکتهای بزرگ و متوسط در ایران از این سامانهها بهرهبرداری میکنند، که نشاندهنده نیاز به ارتقاء زیرساختها و آموزش بیشتر است.
فرهنگ مالیاتی ضعیف: یکی از عوامل دیگر، عدم فرهنگسازی صحیح در زمینه اهمیت پرداخت مالیات و تاثیرات مثبت آن بر جامعه است. بسیاری از افراد و حتی شرکتها از پرداخت مالیات به عنوان یک وظیفه قانونی امتناع میورزند و در عوض به دنبال راههای مختلف برای کاهش میزان مالیات پرداختی هستند.
پیامدهای فرار مالیاتی
فرار مالیاتی اثرات منفی گستردهای بر اقتصاد و جامعه دارد. برخی از مهمترین پیامدها شامل موارد زیر است:
کاهش درآمدهای دولت: عدم وصول مالیاتهای مربوطه باعث کاهش درآمدهای دولت میشود و این امر میتواند منجر به کاهش سرمایهگذاری در پروژههای عمومی و زیرساختها گردد.
بیعدالتی در نظام مالیاتی: افرادی که مالیات خود را پرداخت نمیکنند، از مزایای بیشتری برخوردار میشوند و این مسئله منجر به ایجاد بیعدالتی میان افراد میگردد.
افزایش فشار بر فعالان اقتصادی قانونی: کسبوکارهایی که قوانین مالیاتی را رعایت میکنند، در مقایسه با آنهایی که از پرداخت مالیات امتناع میورزند، در موقعیت ناعادلانهای قرار میگیرند و این میتواند به رقابتپذیری آنها آسیب بزند.
راهکارهای مقابله با فرار مالیاتی
برای مقابله با فرار مالیاتی، نیاز به رویکردهای جامع و چندجانبه داریم:
شفافسازی و استفاده از فناوری استفاده از تکنولوژیهای نوین مانند سامانههای مالی دیجیتال و ابزارهای تحلیل دادهها میتواند شفافیت مالی را افزایش دهد و شناسایی تخلفات را تسهیل کند. برای مثال، استفاده از سامانه مودیان مالیاتی که تراکنشها و درآمدها را بهصورت لحظهای ثبت میکند، میتواند به کاهش فرار مالیاتی کمک کند.
تدوین قوانین ساده و پایدار برای کاهش پیچیدگی و افزایش شفافیت در سیستم مالیاتی، نیاز به سادهسازی قوانین داریم. قوانین مالیاتی باید بهگونهای باشند که درک و اجرای آنها برای مؤدیان آسان باشد. تجربیات بینالمللی نشان میدهد که سادهسازی و پایداری قوانین میتواند میزان تخلفات مالیاتی را کاهش دهد.
آموزش و فرهنگسازی آگاهیبخشی به مردم و مؤدیان مالیاتی در مورد اهمیت پرداخت مالیات و تأثیرات مثبت آن میتواند در کاهش فرار مالیاتی مؤثر باشد. این امر میتواند از طریق برگزاری دورههای آموزشی، انتشار مقالات و گزارشهای عمومی و همکاری با رسانهها انجام شود.
تقویت نظارت و شفافیت مالی یکی از راهکارهای مؤثر دیگر، افزایش نظارت و شفافیت در معاملات اقتصادی است. استفاده از سامانههای الکترونیکی و پایشهای دقیق میتواند نقش مهمی در شناسایی تخلفات و جلوگیری از فرار مالیاتی ایفا کند.
نتیجهگیری
فرار مالیاتی یکی از چالشهای جدی اقتصاد ایران است که برای مقابله با آن نیاز به راهکارهایی جامع، شفاف و متناسب با شرایط کشور داریم. استفاده از فناوریهای نوین، سادهسازی قوانین، فرهنگسازی و مشاوره مالیاتی تخصصی میتواند نقش مؤثری در کاهش این پدیده و تقویت سیستم مالیاتی کشور ایفا کند.
منابع
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تحلیل آماری فرار مالیاتی.
سازمان امور مالیاتی کشور، گزارشهای رسمی در مورد میزان فرار مالیاتی.
گزارشهای اقتصادی بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول (IMF).
سامانه کدال، اطلاعات شفافسازی مالی شرکتها.
مقالات و گزارشهای رسانههای معتبر مانند ایرنا و فارس.
