بندناف یا طناب نافی راه ارتباطی جنین با مادر است و مواد غذایی را به جنین میرساند. دفع مواد زائد از بدن جنین نیز به این وسیله انجام میگیرد. بندناف از یک طرف به جفت و و از یک طرف به جنین متصل است. بعد از زایمان بندناف به همراه جنین و جفت از رحم خارج میشوند.
ساختار بندناف
بندناف از رگ های خونی، در مراحل اولیه رشد جنین تشکیل میشود. ساختار بندناف از دو عدد سرخرگ یا شریان و یک سیاهرگ می باشد که درون یک غلاف لوله ای محصور شده است.
عروق خونی بندناف توسط ماده ای ژلاتین مانند به نام ژله وارتون احاطه شده اند. کار این پوشش حفاظت از عروق بند ناف جنین می باشد.
بندناف برای جنین حیاتی است و در کل دوره رشد به گردش خون بین جنین و جفت کمک میکند. بندناف در حقیقت وظیفه اتصال جنین به جفت و دیواره رحم را بر عهده دارد و به عنوان مسیر اصلی گردش خون بین جنین و جفت عمل میکند.
قطر بند ناف معمولا حدود 0.8 تا 2 سانتیمتر است و طول آن به طور متوسط 55 سانتیمتر می باشد. عروق بندناف حالت مارپیچی دارند و تا حد زیادی از گره خوردن آن جلوگیری میکنند.
اختلالات بند ناف
بندناف در برخی موارد دچار اختلال میشود که از جمله آن میتوان به پیچ خوردگی یا نحوه اتصال آن به جفت اشاره کرد.
در مقاله اختلالات بند ناف جنین به طور کامل مجله نی نی ناین صحبت نموده است.
اختلالات ظاهری بندناف
بندناف ممکن است به لحاظ ظاهری دارای مشکل باشد. این مشکل در درازی بندناف و طول بلند آن ایجاد میشود و اگر درازای آن کمتر از 30 سانتیمتر باشد میتواند مشکلات رشد و اختلالات کروموزومی برای کودک ایجاد کند.
بلندی بیش از اندازه (بیشتر از 100 سانتیمتر) نیز اختلال پروپلاس ایجاد میکند. ریسک ایجاد گره های واقعی در این شرایط بیشتر است.
بلندی بندناف میتواند ناشی از حجم مایع آمنیون، میزان تحرک جنین و یا وراثت باشد.
پرولاپس یا سقوط بندناف
اگر حین زایمان، پیش از جنین، بندناف خارج شود، به اصطلاح پرولاس رخ داده و شریاط خطرناکی برای جنین ایجاد میکند.
اگر دهانه رحم در زمان زایمان به اندازه ای باشد که بندناف بتواند از آن عبور کند؛ پروپلاس رخ میدهد.
این حالت نادر است و معمولا در زایمان ابتدا سر نوزاد از واژن خارج میشود.
علائم افتادگی بند ناف یا پرولاپس
با معاینه پزشک افتادگی بند ناف مشخص میشود. بندناف در صورت افتادن با دست حس میشود و از واژن خارج می گردد.
علاوه بر این با مانیتورینگ ضربان قلب جنین میتوان به این مشکل پی برد. با استفاده از دستگاه سونیکید تشخیص این مسئله ممکن است و ضربان قلب غیر طبیعی جنین نشانه این مشکل می باشد.
عوامل ریسک سقوط بند ناف
در ابتدا باید گفت برخی زنان بیشتر در معرض افتادگی بند ناف قرار دارند. در صورت بارداری چندقلویی، وزن پایین نوزاد، حالت بریچ، زیاد از حد بودن مایع آمنیوتیک، پارگی زودرس غشا، ناهنجاری های رحمی و ... افتادگی بند ناف رخ میدهد.
پارگی کیسه آب توسط پزشک یا نمونه گیری خون از جنین میتواند احتمال این مشکل را بیشتر کند.
عوارض پرولاپس بند ناف چیست؟
پرولاپس خطر بزرگی برای جنین به همراه دارد و در حین زایمان میتواند موجب کاهش اکسیژن رسانی به جنین شود. جنین در حین زایمان ممکن است بند ناف را تحت فشار قرار دهد و این اختلال در بند ناف، کمبود اکسیژن و در نهایت آسیب های مغزی یا حتی مرگ جنین را به دنبال دارد.
پیچ خوردگی بند ناف
بندناف از عروق در هم پیچیده تشکیل شده که برخی در جهت عقربه های ساعت و برخی خلاف آن پیچیده اند. تعداد پیچ های ناف را میتوان دید و مشخص هستند.
اگر تعداد پیچ بندناف کمتر از حالت عادی باشند، خطر سقط جنین و مرگ او وجود دارد.
زیاد بودن پیچ ها نیز خطر محدودیت رشد جنین و اسیدی شدن خون او در زمان زایمان به دنبال دارد. اختلال زیاد بودن پیچ های بند ناف در نوزادان مبتلا به سندرم داون یا مبتلا به شریان منفردی بیشتر است.
شریان بند نافی منفرد:
بندناف در حالت نرمال دارای دو شریان و یک ورید است. در مورادی شریان بندناف منفرد است و این یک اختلال به شمار میرود. شریان بندنافی منفرد میتواند ناهنجاری های مادرزادی زیادی را به طور همزمان برای کودک به همراه داشته باشد.
برخی نوزادان ممکن است دارای دو ورید یا چهار رگ نیز باشند. این مورد بسیار نادر است و علت آن مشخص نیست.
کیست در بند ناف
این اختلال به صورت نادر رخ میدهد و با سونوگرافی قابل تشخیص است. در صورت وجود کیست در بندناف این مشکل در سه ماهه اول بارداری قابل تشخیص است و اغلب به جنین آسیبی وارد نمیکند.
انواع کیست بند ناف:
انواع کیست بندناف براساس ساختار به دو نوع واقعی و کاذب تقسیم میشوند.
کیست های واقعی بقایای مجاری آلانتوئیس یا ذره ای هستند که با سلول بندناف پوشیده میشود. این کیست معمولا در موقعیتی نزدیک به جنین در بند ناف قرار میگیرد.
اما کیست کاذب در اثر تخریب بافت بندناف ایجاد می شود و در هر نقطه ای از بندناف میتوان آنها را دید. این نوع کیست شیوع کمتری دارد.
کیست بندناف در سه ماه اول بارداری ایجاد میشود و معمولا به طور طبیعی از بین میرود. اما کیست های متعدد می توانند مشکلات ژنتیکی یا سقط جنین را ایجاد کنند. اگر کیست ها از بین نروند، ناهنجاری های ساختمانی و مشکلات کروموزومی را برای جنین به همراه خواهند داشت.
اختلال در محل اتصال بند ناف:
در حالت طبیعی بندناف به مرکز جفت متصل است. اما در مواردی ممکن است به نواحی دیگری بچسبد که این مشکل ساز خواهد بود.
اتصال حاشیه ای بندناف :
در این حالت بند ناف به حاشیه جفت می چسبد و حالت جفت راکتی یا حاشیه ای به وجود می آورد. این حالت در حاملگی های چندقلویی و به ویژه در بارداری با روش آزمایشگاهی مثل IVF شایع تر می باشد. این مشکل به صورت ناهماهنگی در وزن قل ها بروز میکند.
اتصال ولامنتوس:
وقتی عروق بند ناف با کمی فاصله از حاشیه جفت قرار داشته باشد، به پرده آمنیون متصل میشود. این عروق مستعد فشردگی هستند و خونرسانی به جنین کاهش خواهد یافت. اختلال اتصال ولامنتوس در یک درصد از حاملگی ها دیده می شود و در جفت سرراهی و بارداری های چند قلویی شایع تر است.
اتصال شاخه دار بندناف:
این اختلال نیز بسیار نادر است و در برخی از بارداری ها رخ میدهد. در این اتصال بندناف در موقعیت مرکزی به جفت متصل است. اما عروق بند ناف پیش از اتصال به جفت، پوشش محافظ و نگهدارنده خود را از دست میدهند. در نتیجه به شدت مستعد پیچ خوردگی، فشردگی و آسیب خواهند بود.
به طور کلی اتصال های غیرطبیعی بندناف میتواند منجر به پارگی عروق در حین زایمان شده و خطراتی برای سلامتی جنین ایجاد کنند.
اختلال رگ سرراهی
یک نوع بسیار خطرناک از اتصال ولامنتوس، رگ سرراهی است. در این نوع اختلال اتصال بندناف عروق موجود در داخل پرده ها روی سوراخ دهانه رحم قرار میگیرند. در زمان شروع زایمان اعضای جنین فشار زیادی بر این عروق وارد می کنند و موجب پارگی عروق و تخلیه سریع خون جنین خواهند شد.
این عارضه در جفت های دولوبی، فرعی یا سرراهی بیشتر رخ میدهد. احتمال بروز رگ سرراهی در حاملگی با روش IVF بیشتر خواهد بود.
پس از تشخیص رگ سرراهی یا وازوپرویا، باید زایمان زودرس انجام گیرد. استراحت مطلق برای مادر تاثیری روی بهبود شرایط نخواهد داشت و هرگونه لکه بینی باید به پزشک گزارش شود. پارگی یکی از عروق جنینی میتواند سبب تخلیه خون و سقط جنین شود. در این صورت نجات کودک امکان پذیر نیست.
گره های بندناف:
گره خوردن بندناف میتواند به دو صورت کاذب یا واقعی باشد. گره های واقعی در اثر حرکت جنین ایجاد میشوند و در یک درصد از بارداری ها دیده میشوند. گره های واقعی بند ناف در بارداری دوقلویی تک آمنیونی شایع تر است و بسیار خطرناک می باشد. دلیل ایجاد این گره ها میتواند بلندی طول بند ناف نیز باشد.
در صورت ایجاد گره های واقعی در دوره جنینی برای جنین تک قلو خطر مرده زایی 4 تا 10 برابر افزایش می یابد و سبب عدم خونرسانی به جنین یا ایجاد الگوهای غیرطبیعی برای او میشود.
گره های کاذب نیز به صورت برجستگی از سطح بندناف دیده میشوند ولی خطرناک نیستند.
اختلال تنگی بند ناف:
این اختلال معمولا در مجاورت محل اتصال بندناف ایجاد میشود و به علت کاهش قطر بندناف میتواند باشد. در محلی که بندناف تنگ میشود انسداد عروق و فقدان بافت محافظ بند ناف وجود دارد . در بیشتر موارد تنی ناف میتواند موجب مرگ جنین شود.
قوس های بند ناف:
ممکن است در اثر حرکت جنین و پیچ خوردگی بند ناف به دور اندام های جنین قوس به وجود بیاید. ایجاد این قوس در بندناف بلندتر شایع تر است و ممکن است موجب افت ضربان قلب جنین در حین زایمان گردد.
نمایش نافی :
به عضوی از بدن جنین که در زمان زایمان اول از همه نمایش داده میشود، عضو نمایش گفته میشود. در اکثر زایمان ها سر جنین عضو نمایش است و اول خارج میشود. در برخی موارد ناف جلوتر از بقیه اندام ها در کانال زایمان قرار میگیرد که به آن نمایش نافی گفته میشود.
این حالت معمولا شایع نیست. اما باعث اختلال در ضربان قلب جنین و پرولاپس ناف خواهد شد. در این صورت مادر باید سزارین شود.
ضایعات عروق بند ناف:
برخی اختلالات بند ناف مربوط به وجود ضایعات مختلف در آن است که در زیر به آنها اشاره میکنیم.
هماتوم بند ناف:
این اختلال در بندناف شایع نیست و معمولا به دلیل بلندی بند ناف، زیاد شدن قطر عروق نافی (آنوریسم)، ضربه و آسیب، پرولاپس، نمونه گیری وریدی از بندناف و التهاب این عضو اتفاق میافتد.
ترومبوز یا لخته خون:
عروق بند ناف در برخی موارد دچار ترومبوز یا لخته خون میشوند که ترومبوزهای شریانی موجب سقط جنین و مرگ او خواهند شد. این اختلال موجب محدودیت در رشد جنین (به صورت اختلال در تغذیه)، اسیدوز جنینی و مرده زایی میگردد.
واریس ورید بندناف :
از دیگر اختلالات مربوط به عروق بند ناف، واریس بند ناف است. این عارضه به معنی اتساع موضعی چشمگیر در ورید نافی می باشد. واریس ورید بند ناف با مشکلات کروموزومی و ناهنجاری های ساختمانی بدن جنین همراه می باشد.
آنوریسم شریان نافی:
این عارضه در اثر نازک شدن مادرزادی دیواره رگ همراه با کاهش بافت محافظ بندناف در محل اتصال جفت به بندناف رخ میدهد. آنوریسم نافی عوارضی مثل شریان نافی منفرد، سندرم داون، اختلال در حجم مایع آمنیوتیک، محدودیت رشد و تغذیه و مرده زایی جنین را به همراه خواهد داشت.
