پوستر فیلم آدم فروش با سیگاری در دست بازیگر زن!

پوستر فیلم آدم‌ فروش با نمایش سیگاری روشن در دست فریبا نادری بازیگر زن ایرانی تنها یک جزییات ساده نیست، بلکه از منظر رسانه‌ای و فرهنگی می‌تواند به عادی سازی مصرف دخانیات، الگوسازی منفی برای نوجوانان و تضعیف سیاست‌های سلامت عمومی منجر شود.

به گزارش نقطه تسلیم، انتشار پوستر فیلم سینمایی «آدم‌فروش» با بازی فریبا نادری، بیش از آنکه توجه‌ها را به خود فیلم جلب کند، به‌ دلیل حضور یک سیگار روشن در دست بازیگر زن از چند منظر قابل بررسی است.

در شرایطی که کشورمان به‌ شدت نسبت به نمایش مصرف دخانیات، به‌ ویژه در میان زنان، حساس است، این تصویر می‌تواند آسیب‌های فراوانی با خود به همراه داشته باشد.

چنین اقدامی ترویج پنهان مصرف سیگار و مغایر با ارزش‌های فرهنگی است و تهیه کننده و کارگردان آن به ترتیب علی اوجی و محمود کلاری باید بابت این اقدام در نزد افکار عمومی و مسئولیت‌های اجتماعی پاسخگو باشند، چرا که مصرف دخانیات در بیشتر کشورهای دنیا و در تبلیغات محیطی ممنوع است.

قوانین ایران در مورد ممنوعیت نمایش دخانیات در تبلیغات محیطی

طبق قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب ۱۳۸۵، هرگونه تبلیغ مستقیم یا غیرمستقیم محصولات دخانی در رسانه‌ها، بیلبوردها، نشریات، پوسترها و حتی در آثار فرهنگی و هنری ممنوع است.

بر اساس ماده ۳ این قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است از انتشار هرگونه تصویر یا تبلیغی که به ترویج مصرف دخانیات منجر شود جلوگیری کند.

به بیان دیگر، استفاده از سیگار در پوستر یک فیلم، حتی اگر هدفش انتقال مضمون هنری باشد، به‌عنوان تبلیغ غیرمستقیم دخانیات تلقی می‌شود و خلاف مقررات است.

کشورهایی که تبلیغات محیطی دخانیات را ممنوع کرده‌اند

چاد (Chad): قانون کنترل دخانیات این کشور، هرگونه تبلیغات، از جمله پوستر، بنر یا تبلیغ در فضای باز را کاملاً منع کرده است. (۱)

ویتنام، تایلند و مصر: این کشورها تبلیغات جامع دخانیات در تمام کانال‌های چندرسانه‌ای از تلویزیون و رادیو تا تبلیغات محیطی را ممنوع کرده‌اند. (۲)

اتحادیه اروپا (EU): طبق دستورالعمل تبلیغات دخانیات اتحادیه اروپا (Tobacco Advertising Directive 2003/33/EC)، تبلیغات مرزی دخانیات در رسانه‌هایی مانند چاپی، رادیو، اینترنت و بنر محیطی ممنوع شده است؛ همچنین، بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه، مانند بلژیک و آلمان، قوانین خود را تقویت کرده‌اند: (۳)

بلژیک: از ژانویه ۲۰۲۱ ممنوعیت کامل تبلیغات در ویترین مغازه‌ها و پوسترهای فروشگاه‌های دخانیات اجرا شد.

آلمان: تبلیغات سیگار در فضای باز (مثل بیلبوردها و ایستگاه‌های اتوبوس) از ۲۰۲۲ ممنوع شده و تاکنون تنها در سینما (برای افراد بالای ۱۸ سال) و موقعیت‌های محدود مجاز بوده است.

ایسلند: در ایسلند، تبلیغات دخانیات در رسانه‌های همگانی و محیطی از دهه ۱۹۷۰ ممنوع شده و این ممنوعیت شامل پوسترها و بنرهای تبلیغاتی است.

فلیپین: در سال ۲۰۰۷ به‌طور رسمی تبلیغات دخانیات در فضای باز از جمله پوسترها و بنرها خارج از محل‌های فروش ممنوع شد.

مالزی: از سال ۱۹۹۵ نمایش بسته‌بندی سیگار در تبلیغات محیطی ممنوع است و تبلیغات چاپی نیز از سال ۲۰۰۳ تقریبا حذف شده است.

اندونزی: علی‌رغم اینکه تبلیغات دخانیات هنوز مجاز است، نمایش خود سیگار در تبلیغات ممنوع است و باید هشدارهای بهداشتی نیز درج شود.

کانادا: تبلیغات محیطی دخانیات در کانادا کاملا ممنوع است، بر اساس قانون فدرال Tobacco and Vaping Products Act، تبلیغات و ترویج محصولات دخانی از جمله انواع بیلبورد، پوستر و بنر ممنوع است و هیچ استثنایی برای تبلیغات محیطی در نظر گرفته نشده است.

همچنین، تبلیغات در رسانه‌های چاپی داخلی، فعالیت در محل فروش (point of sale) با محدودیت و تبلیغات به صورت مستقیم نیز ممنوع یا محدود شده است.  (۴)

استرالیا: تبلیغات دخانیات در سراسر کشور عملاً ممنوع استف قانون جدید Public Health (Tobacco and Other Products) Act 2023، تبلیغات و ترویج محصولات دخانی را ممنوع کرده است که شامل تبلیغات محیطی، رسانه‌ای، و حمایتی است؛ همچنین از دهه ۱۹۹۰، قوانین ممنوعیت تبلیغات دخانیات به‌صورت مرحله‌ای در این کشور اجرا شده و در ۱۹۹۲ تقریباً همه انواع تبلیغات، به‌ویژه محیطی، غیرقانونی شده‌اند.

ایالات متحده آمریکا: تبلیغات سیگار در تلویزیون و رادیو از دهه ۱۹۷۰ ممنوع شد، اما تبلیغات محیطی محدود است و در برخی ایالت‌ها اجرا می‌شود؛ در سطح فدرال، قانون Public Health Cigarette Smoking Act مصوب ۱۹۷۰ تبلیغات سیگار در رسانه‌های تلویزیونی و رادیویی را ممنوع کرده و این ممنوعیت از ژانویه ۱۹۷۱ اجرا شد. (۵)

چرا پوستر فیلم آدم فروش با سیگار روشن روی افکار عمومی تاثیر منفی دارد؟

افزایش گرایش به مصرف دخانیات/جذابیت همراه با سیگار

وقتی یک تصویر هنری یا تبلیغاتی، سیگار رو در دست یک شخصیت مشهور بازیگر نشان می‌دهد، ناخودآگاه این پیام رو منتقل می‌کند که سیگار کشیدن طبیعی یا حتی جذاب است، این همان چیزی است که روان‌شناسان به آن Normalizing می‌گویند.

همچنین در بحث سرایت اجتماعی (Social Contagion) مخاطب به‌خصوص نوجوانان تمایل دارند از الگوهای محبوب تقلید کنند، در همین رابطه تحقیقات جهانی ثابت کرده که دیدن تصاویر افراد مشهور با سیگار، احتمال گرایش به مصرف دخانیات را در گروه سنی جوانان افزایش می‌دهد.

اثر ناخودآگاه (Priming Effect) نیز موضوع دیگری است که حتی اگر مخاطب آگاهانه با سیگار مخالف باشد، دیدن مکرر چنین تصویری در ناخودآگاه او ارتباطی بین جذابیت و سیگار ایجاد می‌کند.

اشاعه ناهنجاری/ تضاد آشکار با ارزش‌های اجتماعی جمهوری اسلامی

در جامعه ایران، زنان سیگاری همواره موضوعی حاشیه‌ساز بوده‌اند، نمایش یک زن با سیگار در پوستر رسمی فیلم می‌تواند به نوعی «شکستن تابو» تعبیر شود، اما این شکستن نه در جهت آزادی اجتماعی بلکه به شکل ترویج مصرف دخانیات دیده می‌شود.

چنین پوسترهایی بهانه‌ای به دست گروه‌های منتقد می‌دهد که سینما را عامل اشاعه ناهنجاری معرفی کنند، در نتیجه به جای تقویت جایگاه هنر، سبب بی‌اعتمادی بیشتر جامعه نسبت به سینما می‌شود.

در شرایطی که دولت و نهادهای فرهنگی میلیاردها تومان برای کمپین‌های ضد دخانیات هزینه می‌کنند، انتشار چنین تصویری تضاد آشکار با پیام‌های رسمی جامعه دارد و باعث سردرگمی فرهنگی می‌شود.

نیم نگاه: پوستر فیلم آدم‌فروش نه‌تنها به‌ لحاظ فرهنگی با ارزش‌های جامعه در تضاد است، بلکه از منظر علمی باعث عادی‌سازی سیگار در ذهن مخاطب و به‌خصوص نوجوانان می‌شود و از دید رسانه‌ای نیز به‌جای تقویت برند فیلم، آن را به یک نماد منفی تبدیل خواهد کرد.