محدودیت های زنان و موانع آزادی آنان از جنبه های سیاسی و فرهنگی ایران تاثیر میپذیرد .دیکته کردن نوع پوشش،تاکید بر فرزند آوری و دور نگاه داشتن آنان از عرصه های اجتماعی همگی در راستای ضرورت های ایدیولوژیکی حکومت های دیکتاتوری و تمامیت خواه انجام میگیرند. در طول تاریخ پوشش زنان با تاثیر پذیرفتن از فرهنگ و مذهب، دستخوش تغییراتی بوده است وهر تغییری ملزم به ایثار و کوشش های جان فرسا است.درحیطه آزادی زنان در انتخاب پوشش خود، پیشگامان زیادی وجود داشته اند.
زنی که به عقیده مورخان شاید اولین فعال حقوق زنان در ایران بوده است، طاهره قره العین است.برخی منابع او را از پیشگامان دفاع از حقوق زنان، و برابری جنسیتی را از آرمان های وی میدانستند.برداشتن روبنده در گردهمایی بدشت واقعه ای بی سابقه در آن سال ها بوده است.البته در این مورد که طاهره برای اعتراض به محدودیت های زنان اقدام به برداشتن روبنده خود کرد یا این عمل تحت تاثیر کنش های مذهبی او بوده است شک و ابهام وجود دارد.
از دیگر پیشگامان در موضوع پوشش زنان خدیجه افضل وزیری است.او فرزند بی بی خانم استرآبادی، یکی از فعالان حقوق زنان و از موسسان اولین مدارس دخترانه است.بی بی خانم استرآبادی پس از سال ها مبارزه با تحجر فکری و تنگ نظری عموم مردم و برخی از عالمان چون شیخ فضل الله نوری قادر بر آن شد که مدرسه دخترانه خود را تاسیس کند. ، خدیجه افضل وزیری چند سال در این مدرسه دوشیزگان تدریس کرد و در طول این مدت راه مبارزه با موانع را از مادر خود به خوبی فرا گرفته بود.
او با طراحی پوششی که شامل کلاه و مانتو خاصی میشد، سعی بر تسهیل حضور زنان در جامعه با پوششی آزاد تر داشت.
فرزند خدیجه افضل، مه لقا ملاح خاطره ای از برخورد جامعه با این تحول نقل می کند:
مامان روپوش رو درست کرد. برای من هم درست کرد.11 سالم بود.کوچه که میرفتیم به ما سنگ میزدند جوون ها.یه سنگ خورد به گوشه چشم من. من شروغ کردم به گریه کردن.مامان گفت گریه نمیکنی ها، مبارزست، مبارزه.
در دوره قاجار نیز زن ها با ابزار و شیوه خاص خود، با دگرگونی در پوشش خود، به میدان آمدند و نخست با واکنش طبیعی مردم زمان خود یعنی مقاومت و ریشخند رو به رو شدند.مجله اطلاعات هفتگی(سال 1324 شماره 325) می نویسد:<<در دوره ناصرالدین شاه که تازه نقاب زدن رسم شده بود، زنان مدپرست زمان، روبندها را کنار گذاشتند و نقاب زدند.این زنان در آغاز با ریشخند و زخم زبان پاره ای از مردم، به ویژه کودکان کوی و برزن رو به رو شدند.شعر زیر را هنگام مشاهده ای زنان می خواندند:
سگ آبی اومده
خانوم نقابی اومده
چادر و چاقچورش کنید
از شهر بیرونش کنید.>>
سهم هنر در آزادی زنان و تحول پوشش آنان نیز بر همگان عیان است.اجرای بی حجاب قمرالملوک وزیری در گراند هتل خشم بسیاری از عالمان دین و مذهبیون را بر انگیخت.اکران اولین فیلم ناطق ایران، دختر لر، واکنش های زیادی به همراه داشت.در شرایطی که زنان با چادر و روبنده هم تمایلی به دیده شدن نداشتند، بازی کردن زنی بدون حجاب کامل خشم عمومی را برانگیخت.او در مورد مصائبی که بر او گذشت بیان می کرد:
به خاطر ناراحتیهایی که در موقع فیلمبرداری و بعد از آنچه از طرف فامیل و چه از طرف مردم کشیدم، هرگز راضی نشدم در فیلم دیگری بازی کنم… هر موقع که از در شرکت میآمدیم بیرون، مجبور بودیم سه نفر مستحفظ داشته باشیم، یک شوفر و دو نفر کمک شوفر که شیشه پرت نکنند. هر جایی هم که میرفتیم باید یه چیزی سرمون میانداختیم تا کسی ما رو نشناسد.
اجرای تئاتر آدم و حوا که اولین تئاتر زنان ایرانی برشمرده می شود نیز، واقعه ای بی سابقه بود.تئاتری که محوریت آن آزادی زنان بود، چندان با افکار عمومی دوران خود سازگاری نداشت.پیش از اجرای این نمایش با پخش شدن شایعه ای از طرف روحانیون مبنی بر این که قرار است زنان بی حجاب تجمع کنند، گروهی از اوباش خانه نوراله منگنه را غارت کردند و مانع از اجرای این نمایش شدند.
در حقیقت امر، تلاش زنان چه به عنوان عضوی از جمعیت ها و انجمن ها و چه به عنوان شخصیت مستقل در تغییر افکار عمومی گرچه راهی طاقت فرسا بوده ، اما بی ثمر نبوده ست.در شرایطی که جامعه ظرفیت روبه رویی با زنان به عنوان شخصیت آزاد و مستقل نداشته است، ابراز وجود و تصمیم گیری برای نوع پوشش خود فعالیتی رو به جلو محسوب می شده است.
بی شک فعالین حقوق زنان و انجمن هایی چون انجمن حریت نسوان و جمعیت نسوان وطن خواه، فعالیت خود را مدیون چنین افرادی هستند. مشخصا حق انتخاب پوشش نمونه کوچکی از تصمیمات فردی است که در ابعاد سیاسی و فرهنگی موانع زیادی برای احقاق آن وجود داشته است و فعالین حقوق زنان ناسزا ها و خطرات آن را به جان خریده اند.
