تحلیل سیستم و تفکر سیستمی مسئله‌ای است که اکثراً در موارد مدیریتی و سیستم‌های مختلف استفاده شده. اما گاهی در بعد اجتماعی و حتی فردی نیز به این مسائل نگاه کرده‌ام. به اینکه این مسائل در زندگی اجتماعی و فردی ما چقدر می‌تواند تاثیرگذار باشد و چقدر نگاه و تفکر سیستمی، می‌تواند دید ما را نسبت به مسائل و مشکلات و راهکارهایی که برای آن‌ها استفاده می‌کنیم تغییر دهد. هر از گاهی نیم نگاهی به بخشی از این مسائل می‌کنیم.
حتماً بارها شنیده‌اید که «تا بچه گریه نکنه، بهش شیر نمی‌دن» یا معادل انگلیسی آن «روغن به چرخی می‌زنن که جیرجیر می‌کنه». اغلب کسی یا چیزی که بیشترین سر و صدا را داشته باشد، توجه ما را به خود جلب می‌کند. اکنون فرض کنید چرخی جیرجیر می‌کند و فردی که دانشی از مکانیکی ندارد به جای روغن به چرخ آب می‌زند. جیرجیر قطع می‌شود اما بعد از مدت کوتاهی، صدای جیرجیر بلندتری راه می‌افتد. قبل از هر اقدام دیگری، دوباره او سراغ آب می‌رود. و سرانجام جیرجیر برخی چرخ‌ها قطع می‌شود چون به جای درست شدن کامل زنگ زده‌اند.
علامت مشکل، سر و صدا می‌کند تا رفع شود. سریعاً یک راه حل اعمال می‌شود که مشکل را تسکین می‌دهد. اما پیامدهای ناخواسته راه حل، موجب بدتر شدن شرایطی می‌شوند که ما تلاش می‌کنیم آن را اصلاح کنیم.
اما چگونه راه حلی که اینگونه نتیجه عکس می‌دهد را تشخیص دهیم؟
تشخیص آن از آسان‌ترین‌هاست. به عملکرد بدترین مسئله‌ای که با آن مواجهید نگاه کنید. اگر فرازهای کوتاه (پیروزی‌های کوتاه مدت) و نشیب‌های طولانی وجود دارد ممکن است یک راه حل مقطعی که نتیجه عکس می‌دهد فعال باشد. وقتی راه حل مقطعی اجرا شود تا مدتی مشکل را حذف می‌کند یا تقلیل می‌دهد. این وضعیت روندی را طی می‌کند که دارای لوپ (Loop) می‌شود. یا به اصطلاح یک «حلقه‌ی علیت». به این صورت که علامت را می‌بینم، راه حل کوتاه مدت را اعمال می‌کنیم، پیامد ناخواسته مشکل را بدتر می‌کند و باز موجب تشدید علامت مشکل می‌شود.
غالباً اکثر ماها از پیامدهای منفی این راه حل‌ها در زندگی آگاهیم اما با این حال آن را اجرا می‌کنیم. چون به نظر ما این اقدام ضروری‌تر است و این آسودگی و تسکین حس بهتری به ما می‌دهد. اما این تسکین‌ها موقتی است و پیامدهای منفی آن به ما برمی‌گردد.
راهکار مناسب چیست؟
آگاهی نسبت به پیامدهای ناخواسته.
به جای بررسی علائم، مسئله اصلی را شناسایی کنیم. اگر هم به علائم پرداختیم راه حلی را شناسایی کنیم که در بلند مدت علائم را بدتر نکند.
پس از اجرای راه حل هر چند وقت یک بار اثرات جانبی و پیامدهای ناخواسته را بررسی کنیم.
