تصور کنید روز تولد فرزند 4 ساله تان نزدیک است، شما تصمیم گرفته اید انتخاب هدیه ی تولدش را به خودش بسپارید و بودجه نسبتا خوبی برایش در نظر گرفته اید تا امکان انتخاب اسباب بازی های بیشتری به او دهید و بتوانید او را خوشحال کنید. پس با فرزند خود به فروشگاه اسباب بازی می روید. هنگام ورود، اسباب بازی های مختلف که در همه جا چیده شده نظر شما را جلب می کند، بعد به فرزند خود می گویید “یکی را انتخاب کن” و خودتان هم برای آنکه از کاربرد و قیمت اسباب بازی ها آگاه شوید به تک تک آن ها سر میزنید. حالا ببینیم فرزند شما چه می کند؟ به اسباب بازی ها نگاهی می اندازد و در یک نظر یکی از آن ها را انتخاب می کند و با آن ور می رود. بعد از چند دقیقه که بررسی های شما تمام می شود و شاید هم چند انتخاب را در ذهن دارید به فرزند خود نزدیک می شوید و می گویید “خوب چی انتخاب می کنی؟” غافل از اینکه او قبلا اینکار را کرده و در حال بازی با آن هم هست: اسباب بازی بسیار ساده و شاید هم کم قیمت. کمی تردید و شاید هم تعجب می کنید چون انتخاب او کاملا با آنچه شما در ذهن داشتید متفاوت است. مثلا می خواستید چیزی لوکس، با ابهت، یک اسباب بازی پر از رنگ و کمی هم گران‌قیمت بخرید اما فرزند شما درست انتخابی برعکس داشته. سعی می کنید نظر او را به اسباب بازی های پر زرق و برق تر جلب کنید اما او قاطعانه انتخابش را کرده و شما تن به رضایت او می دهید: یک اسباب بازی فکری ساده!
اسباب بازی نقش حیاتی و ضروری در زندگی کودکان دارد به خصوص در روند رشد و شکوفایی آن ها. کودک با اسباب بازی ارتباطی قوی، لذتبخش و مستمر برقرار می کند، به قول روانشناس “ژان لوک لوبرت” : ” دلیل برقراری این نوع ارتباط با اسباب بازی، نقش لذت بخشی است که بازی در یادگیری عمیق کودکان دارد. بازی و اسباب بازی به عنوان عامل محرک برای تقویت هوش کودک سهم بزرگی در رشد او به عهده دارند زیرا بازی موجب گسترش و تثبیت الگوهای عصبی ای می شود که کودک بعدها برای انجام تکالیف مدرسه و فعالیت های ذهنی به آن ها نیاز دارد.
از ورای اسباب بازی، کودک داستانی خلق می کند و وارد دنیای تخیل می شود. در واقع هدف کودکان از بازی کردن و استفاده از اسباب بازی فقط “لذت بردن” است اما بدون آنکه بزرگسالان متوجه شوند همزمان در حال یادگیری چیزهای بسیار زیادی هستند. اسباب بازی وسیله ای برای وقت گذرانی نیست بلکه شغل کودکی است. به این ترتیب بازی باید به عنوان جدی ترین فعالیت کودک شناخته شود. بازی قبل از هر چیز در شکل گیری شخصیت کودک کنونی سهیم است ، سهمی که در ساخته شدن او به عنوان بزرگسال آینده تاثیر بزرگی دارد و مسیری طولانی را طی می کند که باید از مراحل متعددی نیز عبور کند. پس لازم است با نقش اسباب بازی در زندگی کودکان آشنا شویم.
از ابتدای تولد تا بزرگسالی، “اسباب بازی پلی است که کودک را به سوی واقعیت هدایت می کند.” اسباب بازی شی ای واقعی و قابل لمس است که سازگاری کامل با طبیعت کودکان دارد . امروزه همه می دانند اسباب بازی چه ضرورت حیاتی در رشد کودکان دارد. همچنین بسیار مهم است بدانیم چگونه از این ابزار که قابلیت فوق العاده ای دارد استفاده بهینه کنیم.
همه ی متخصصین روانشناسی نوین قبول دارند که شخصیت انسان بر اساس 5 جزء شکل می گیرد :
حالا با توجه به اهمیت نقش اسباب بازی ببینیم اسباب بازی ها چگونه انتخاب می شوند، آیا بر اساس نیاز و انتخاب هدفمند است یا تمایل به خرید اسباب بازی محصول تبلیغات و خواسته ی تجارت اسباب بازی است یا بدتر از آن به پدیده ی مد بستگی دارد! امروزه کودکان دارای اسباب بازی ها ی متعدد در حد اسراف هستند، آیا آن ها می دانند با این همه اسباب بازی چکار کنند؟! واقعیت این است اگر انتخاب اسباب بازی به عهده ی خود کودک باشد مطمئن باشید انتخابش تصادفی نیست. او به چیزهایی توجه نشان می دهد که محرک کنجکاوی های طبیعی و پاسخگوی نیازهای در حال رشد او برای یادگیری باشد.. پس بهترین کار این است که انتخاب اسباب بازی را یا به عهده خود کودک بگذاریم یا بر اساس نیاز های سنی و مراحل رشد کودکان آن ها را انتخاب کنیم.
مجدد به عکس العمل فرزند خود در مقابل خرید اسباب بازی جدید برگردید؟ می دانید عکس العمل های او حاوی پیام های متفاوتی درباره ارتباط او با اسباب بازی است؟ بیایید از پاسخگویی به این سوالات شروع کنیم. آخرین باری که برای فرزند خود اسباب بازی خریدید (مثلا خرید عروسک) را به یاد بیاورید. به پاسخ سوالات زیر فکر کنید و جواب آنها را درخرید بعدی پیگیری کنید. این کار می تواند به شما کمک کند تا شناخت بیشتری نسبت به فرزندتان و رابطه اش با اسباب بازی به عنوان ابزار یادگیری و تقویت رشد و هوش پیدا کنید :
اینها سوالاتی است که پاسخ های یکسان ندارد و بر اساس نوع اسباب بازی سن و سال و فرهنگ و مناسبت و حال و حوصله کودکان متفاوت است. اما همین پرسش های ساده می تواند توجه شما را به این مطلب مهم جلب کند که ارتباط کودکان با اسباب بازی بسیار کاملتر، پیچیده تر و متفاوت تر از آنچه ما فکر می کنیم است. ارتباط کودکان با اسباب بازی زبان خاص خودش را دارد. گاهی کودکان چنان ارتباط عمیقی با یک اسباب بازی مشخص برقرار می کنند که حتی در جریان رشد عاطفی آنها اثر می گذارد. همانطور که در مقالات متفاوت اختاپوس بارها بیان شده اسباب بازی فقط وسیله سرگرمی کودکان نیست بلکه نقشی عمیق تر و تاثیرگذارتر از آن دارد. چه در گذشته که بوسیله پارچه، چوب، کاغذ، … اسباب بازی ها توسط بزرگترها و در خانه ساخته می شد، چه امروزه که غالبا اسباب بازی ها در کارخانه ها تولید می شوند، همیشه آگاهانه یا نا آگاهانه نقش مهمی در رشد عواطف، در رشد ذهن و در رشد فیزیکی و اجتماعی کودکان داشته است.
کمی فکر کنید و به یاد بیاورید اسباب بازی هایی که در کودکی با آنها بازی می کردید چه بودند، از کجا می آمدند، چه حس و حالی با آنها داشتید و چند تا از آنها را نگه داشته اید؟ اگر اسباب بازی ای را از دوران کودکی خود نگه داشته اید، چرا همچنان آن را حفظ کرده اید و می خواهید با آن چه کنید؟
شاید با خواندن تمام یا چند سطر آخر مقاله به یاد احساسات کودکی خود نسبت به اسباب بازی افتاده باشید و شاید متوجه شده باشید بر عکس امروز، اسباب بازی هایی که کودکان با آنها بازی می کردند خودشان برای خودشان می ساختند. مثلا همه بچه ها می خواستند ساختن بادبادک را یاد بگیرند و وقتی بادبادک می ساختند اشکال آنها متفاوت بود و خودشان دنبال جمع آوری وسایل آن بودند و در فصل تابستان آسمان محله ها شاهد به هوا رفتن انواع بادباک بود یا کوچه ها محل دوچرخه سواری گروهی پسرها و دخترها می شد. نمیدانم و نمیتوانم بگویم فقط اسباب بازی های آن دوران سازنده بودند اما چیزی در خود داشتند که روحیه کنجکاوی و پرسشگری، یادگیری و استقلال را در کودکان زنده نگاه می داشت و خودشان نقش مربی را بازی می کردند و به سادگی اسباب خوشحالی کودکان را فراهم می کردند!
“خاطرات دوران کودکی، نجات دهنده ما در بزرگسالی است.” داستایوفسکی
