این اختلال یکی از اختلالات شایع می باشد که در عین حال تشخیص آن برای پزشکان سخت است. درباره کودکی که با چنین اختلالی تشخیص داده میشود 3 علامت را نباید از یاد ببرید که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز و در نهایت اعمال تکانهای(کارهای ناگهانی و غیرقابل پیشبینی) است. زمانی که پزشک بتواند جزئیات لازم را از والدین و مدرسه به دست آورد میتوان معیارهای لازم جهت تشخیص را در نظر گرفت. علائم اختلال بیشفعالی باید در بیشتر از یک مکان دیده شود مثلا خانه و مدرسه و البته اینکه برای چند ماه این علائم بروز کند.
زمانی میتوان گفت کودک بیش فعال است که حداقل ٦ علامت از علایم اختلال کم توجهی یا بیش فعالی در دست کم ٦ ماه وجود داشته باشد.
تعدادی از علائم مربوط به بیشفعالی و اختلال توجه و تمرکز شامل موارد زیر است:
١- کودک غالبا با دستهایش بازی میکند و در جایش میلولد.
٢- کودک معمولا کلاس را ترک میکند.
٣- غالبا میدود یا میپرد.
٤- اغلب بازی یا فعالیتهایش پر سر و صداست.
٥- به نظر میرسد کودک همیشه در حال حرکت است.
٦- زیاد صحبت میکند.
٧- از توجه به جزئیات ناتوان است.
٨- اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کارها نیست.
٩- اغلب وسایل خود را گم میکند.
در چنین شرایطی ممکن است کودک شما بیشفعال باشد
اختلال بیشفعالی یک بیماری عصبی-رفتاری است با 2 مولفه: بیشفعالی و بیتوجهی یا نداشتن تمرکز. برخی از این کودکان به صورت واضح فعالیت زیادی دارند و برخی هم توانایی تمرکز ندارند اما بیشتر آنها هر دو مشکل را با هم دارند. این بچهها مغز ماشین فراری را دارند اما با ترمز دوچرخه. ذهن آنها در حال مسابقه است اما نمیتوانند در زمان لازم سرعتشان را کم کنند.
بیشتر مطالعات نشان میدهد اختلال بیشفعالی موروثی است. اما در سالهای اخیر تحقیقات از ارتباط این اختلال با مواد سمی محیطی مانند بیسفنول a و فتالات(مهمترین مواد در تولید مواد آرایشی، پلاستیک، پرده حمام) و همینطور حشرهکشها خبر میدهد. این علم بسیار جدید است و تحقیقات همچنان باید ادامه پیدا کند. کودکان نسبت به مواد سمی محیط حساس هستند و باید نسبت به مواجهه آنها با این مواد دقت شود. چندین دلیل دیگر برای ابتلای کودک به اختلال بیشفعالی میتوان در نظر گرفت که از جمله میتوان به ژنتیک، آسیب کوچک مغزی در زمان تولد یا حتی استرس و نگرانی دوران بارداری اشاره کرد.
در اختلال بیشفعالی معدل سنی میتواند از 2 یا 3 سالگی باشد. در 2 سالگی پزشکان به دنبال یافتن علائم هستند و هرچه زودتر این نقص تشخیص داده شود زودتر میتوان مداخله کرد. اما در اغلب موارد تا زمانی که کودک به سن مدرسه نرسیده که نیاز به توجه و نشستن طولانی مدت داشته باشد، این اختلال قابل تشخیص نیست. بچههای باهوشی که نشانههای ضعیفی دارند ممکن است سالها علائم را داشته باشند تا دوره آموزشی مدرسه که باید برنامه منظم، چند منظوره و مدیریت زمان انجام دهند، اینجاست که دچار مشکل میشوند.
پسران سه برابر دختران در معرض این اختلال هستند و به طور معمول دختران 5 سال بعد از پسران تشخیص داده میشوند. دختران بینظم و ساکت کمتر به چشم میآیند حتی اگر اختلالشان به اندازه پسران باشد. بیتوجهی و نادیده گرفتن موضوعات پیرامون از علائم اختلال در دختران مبتلا به بیشفعالی است. در پسران به جای آن انجام و بروز حرکات و رفتارهای متفاوت و غیرمنطقی بدون انگیزه قبلی و برنامه عاری از فکر انتظار میرود. در دوران دبستان دخترانی با اختلال بیشفعالی، کودکانی کمدقت یا بیدقت هستند، همچنین در آموختن مهارتهای آموزشی و حل مسائل ضعیف بوده و به جزئیات و موضوعات محیط پیرامون خود توجه ندارند، کمتر توجه میکنند و با تمام کردن کارها مشکل دارند اما آنها معمولا پرخاشگر نیستند. دختران قرار نیست کیف مدرسهشان را در زمین بازی جا بگذارند یا دفتر مشقشان کثیف باشد.
هیچ آزمایشی وجود ندارد که با انجام آن بتوان گفت کودک دچار بیشفعالی است. اما اغلب پزشکان با تاریخچه خانوادگی، جزئیات پرسشهایی که انجام میدهند و بررسی رفتار کودکان و میزان اهمیت آن براساس سن و سال او سعی میکنند تشخیص صحیح را داشته باشند.پزشکان با صحبت کردن با کودک، والدین و معلمان و اگر لازم باشد مادربزرگ ، پدربزرگ و اقوام میتوانند تعیین کنند علائم با توجه به سن کودک متناسب است یا مشکل جدی وجود دارد. آنها باید عواملی مانند عصبانیت، اختلال یادگیری، افسردگی، طلاق یا بیماری یکی از اعضای خانواده را هم در نظر بگیرند.
دارودرمانی به همراه رواندرمانی و تغییراتی که در زندگی روزانه کودک ایجاد میشود میتواند شرایط را بهبود دهد. داروها زمانی که با رفتار درمانی همراه شوند میتوانند پرخاشگری و بیتوجهی کودک را به میزان زیادی بهبود دهند. دارودرمانی زمانی پیشنهاد میشود که تعداد علائم کودک براساس سنش مشخص شود و تنها زمانی از دارو استفاده میشود که کودک واقعا نیاز داشته باشد. در کودکانی که علائم متوسط تا شدید این اختلال را دارند دارودرمانی کمککننده است. در علائم خفیفتر معمولا از مشاوره درمانی استفاده میشود. اما دارویی که برای یک کودک کارساز بوده است نمیتواند برای دیگری هم همان نتیجه را داشته باشد. به همین دلیل پزشکان نظارت زیادی بر کودک دارند تا بتوانند ترکیب مناسب را پیدا کنند. مشخص نیست چرا اما کودکانی که در یک سن خاص دارویی را تحمل نمیکنند ممکن است چند سال بعد به خوبی به همان دارو جواب دهند.