در بازارهای مالی دنیا قبل از شروع معاملات الگوریتمی، بازارگردانان و بازیگران اصلی بازار، وارد حیطه شدند و با افزایش نقدشوندگی و حجم بازار، راه را برای استفاده انواع معاملات الگوریتمی هموار کردند. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی سازوکارهای بازارگردانی و بازارگردانی الگوریتمی بپردازیم.
مطابق با قوانین بازارگردان، کارگزار یا معامله گری است که با اخذ مجوز لازم و با تعهد به افزایش نقدشوندگی، تنظیم عرضه و تقاضا اوراق بهادار معین و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به دادوستد اوراق می پردازند.
از اصلی ترین وظایف همه بازارگردانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بازارگردانی در دنیا انواع مختلفی دارد که در ذیل به توضیح برخی از آن ها پرداخته شده است.
در هر لحظه ممکن است چند بازارگردان روی یک سهم فعال باشند که فقط یکی از آن ها بازارگردان ویژه است. بازارگردان ویژه نوع خاصی از بازارگردان است که از طریق رقابت بین بازارگردانان برای یک سهم، در بازار اصلی انتخاب می شود و نسبت به بقیه از مزایا و پاداش های بیشتر برخوردار است.
بازارگردانی که بهترین پیشنهاد در زمینه شاخص های بازارگردانی را در رقابت ارائه می دهد، به عنوان بازارگردان ویژه منصوب می شود. برای هر ابزار مالی فقط یک بازارگردان ویژه انتخاب و فرایند برگزاری رقابت برای هر ابزار سالی یک بار اجرا می شود.
نقد کننده نوعی از بازارگردان در برخی از بورس های دنیا است که به عنوان بهبود دهنده نقدشوندگی در اوراق بهاداری که به شکل حراج تک قیمتی معامله می شوند، حضور دارد.
عضو معاملاتی که موافقت خود را برای ایفای نقش نقد کننده برای اوراق بهادار مشخص، اعلام می کند موظف است مظنه های خود را در طول مراحل سفارش گیری وارد سامانه کرده و تا زمان کشف قیمت آن را حفظ کند.
نقد کننده می تواند مظنه خود را در هر زمان، در طول دوره پیش گشایش اصلاح یا تغییر دهد.
حداقل اندازه سفارش های وارد شده توسط نقدکننده، به قیمت ابزار مالی بستگی دارد و به صورت فصلی بازنگری می شود. حداکثر فاصله بین مظنه های خرید و فروش نقد کننده برای تمامی ابزارها عدد مشخصی است.
این نوع بازارگردان در حقیقت جایگزین بازارگردان ویژه در بورس نیویورک است. بازارگردان منتخب برای هر یک از اوراق بهاداری که در آن ثبت شده است، موظف به تسهیل در گشایش و بازگشایش حتی در حراج ظهر است.
این موضوع در صورت نیاز ممکن است فعالیت تامین نقدشوندگی را نیز شامل شود.
الگوریتم های بازارگردان منتخب، به اطلاعات کل سفارشات برای انطباق با الزامات دسترسی دارند.
به بازارگردانی اطلاق می شود که در مواقع عدم حضور بازارگردان منتخب با هدف متوقف نشدن بازارگردانی در ورقه بهادار معین در نقش بازارگردان منتخب کمکی، وظایف بازارگردان منتخب را انجام می دهد.
به منظور افزایش نقدشوندگی بازار، گروه جدیدی از مشارکت کنندگان در بازار با عنوان نقدکنندگان تکمیلی ایجاد شدند. نقدکنندگان تکمیلی به عنوان اعضای الکترونیکی با حجم فعالیت بالا هستند که مشوق های مالی برای افزایش نقدشوندگی در بورس را دارند. آن ها نقش مکمل در بهبود نقدشوندگی بازار را داشته و در رقابت با مظنه گذاران فعالیت می کنند.
در حالت کلی بازارهای مالی به صورت مظنه محور و یا سفارش محور معامله می شوند.
در سازوکار مظنه محور، بازارگردانان برای جذب جریان دارایی سرمایه گذاران با هم رقابت می کنند. در حقیقت همیشه قیمت های سرخط مربوط به بازارگردانان است. بنابراین در این سازوکار سرمایه گذاران قادر به انجام معامله با یکدیگر نیستند؛ زیرا همیشه حداقل یک طرف یک معامله بازارگردان است.
انتظار می رود در این سازوکار سرمایه گذاران هزینه های معاملاتی کمتری بپردازند. به طور کلی سرمایه گذاران برای خرید یا فروش به قیمت معامله گرانی اعتماد می کنند که در کشف بهتر قیمت، قابلیت بالاتر و اطلاعات بیشتری دارند.
در مقابل، یکی از معایب اصلی این سازوکار، کنترل انحصاری بازارگردان این سازوکار بر قیمت ابزارهایی است که معامله می کنند. با توجه به اینکه آن ها همواره در دو سوی معامله قرار دارند، بخش عمده ای از سفارش ها توسط آن ها صورت می گیرد.
شواهد نشان می دهد که این نوع بازارگردانان به عنوان معامله گر مظنه هایی را اعلام می کنند که منافع بیشتری برای آن ها دارد.
یکی دیگر از معایب سازوکار مظنه محور که در میان بازارگردانان مشاهده می شود، تبانی است . این تبانی ممکن است منجر به این شود که بازارگردان به علل مختلف نظیر ایجاد تعادل در موجودی خود بر روی ابزار خاص و دارا بودن اطلاعات نهانی روی آن ابزار، در طول یک روز معاملاتی صرفا روی یک طرف معامله تمرکز کنند.
در سازوکار سفارش محور، بازارگردانان با سرمایه گذاران عام رقابت می کنند و سرمایه گذاران با ثبت سفارش در دفتر سفارش ها در کنار بازارگردانان به ایجاد نقدشوندگی در بازار کمک می کنند. در حقیقت در این نوع سازوکار، همه می توانند در قیمت سر خط باشند و با یکدیگر معامله کنند.
در این نوع سازوکار هر دو سوی یک معامله عموما سرمایه گذارانی هستند که از طریق کارگزاران با سازوکار الکترونیکی سفارش، دادوستد می کنند. یکی از مهمترین مزایا این سازوکار، شفافیت سفارشات برای تمامی فعالان بازار است.
از این رو هیچ اطلاعات انحصاری از جریان سفارش ها در اختیار هیچ یک از طرفین وجود ندارد. این میزان شفافیت موجب کاهش هزینه های معاملاتی به ویژه برای سرمایه گذارانی که اطلاعات نهانی ندارند، می شود.
همچنین از آنجایی که بازارگردانان باید به طور مستمر سفارش های معتبر تا لغو خرید و فروش به حساب خود را وارد سامانه کنند، نقدشوندگی لازم به طور مرتب فراهم شده و زمینه رقابت منصفانه و برابر آن ها و سایر سرمایه گذاران مهیا می شود. به طور کلی در بازارهای نوظهور این سازوکار بسیار مناسب تر از مظنه محور است.
بررسی بورس های توسعه یافته نشان می دهد که یکی از الزامات آن ها برای اعطای مجوز بازارگردانی به نهادهای متقاضی در انواع بازارهای مالی از جمله سهام، در اختیار داشتن سیستم معاملات الگوریتمی و خودکار است.
یعنی بازارگردانان برای انجام بازارگردانی در بازار باید الزاما از سیستم معاملات الگوریتمی بهره مند باشند.
استفاده از این سیستم معاملات الگوریتمی موجب کاهش هزینه های بازارگردانی با استفاده از به کارگیری انواع استراتژی های معاملاتی می شود که در نتیجه آن فعالیت بازارگردانی به سودآوری منتهی خواهد شد.
در حال حاضر، استفاده از معاملات الگوریتمی بازار سرمایه ایران مجاز بوده و توسط برخی از نهادهای مالی فعال، پیاده سازی شده است. یکی از مزیت های این سیستم ها نسبت به روش های سنتی این است که در بازارگردانی الگوریتمی، بازارگردان حجم کمتری از سرمایه را درگیر معاملات می کند و در عین حال از حالت سنتی بسیار کار آمدتر است.
