«ما فرانسه را انتخاب کردیم و آنجا رفتیم. و آن‌ها هم پشیمان شدند: هم عراق و هم دولت ایران، چرا که در پاریس دست ما برای تبلیغات باز بود. ما مطالب و مسائل ایران را به همه جای دنیا رساندیم.»
پس از درگذشت ابراهیم یزدی، وزیر خارجه دولت موقت، در ششم شهریورماه امسال (1396)، در خبرها شنیده شد که جلد سوم از مجموعه خاطرات او با عنوان «شصت سال صبوری و شکوری» اجازه چاپ نگرفته و علت این امر، ادعای ابراهیم یزدی در خصوص پیشنهاد سفر به پاریس به امام از جانب او عنوان شده است. حال که در آستانه چهلمین روز وفات ابراهیم یزدی به‌سر می‌بریم، به بهانه سالروز هجرت تاریخی امام خمینی (ره) به پاریس در 13 مهر 1357، به تاثیر این سفر بر پیشبرد اهداف انقلاب نگاهی می‌اندازیم و علت اصرار ابراهیم یزدی بر ادعای خود را جستجو می‌کنیم.
پس از آن‌که دولت عراق محدودیت‌هایی را برای فعالیت‌های سیاسی امام خمینی در نجف ایجاد کرد، امام تصمیم گرفتند نجف را ترک گویند و از طریق کویت به سوریه بروند، اما بنابه مشکلاتی این امر محقق نشد و کشورهای دیگری برای سفر پیشنهاد شدند و در نهایت پاریس به عنوان مقصد سفر انتخاب شد. سید احمد خمینی، فرزند امام، با رد تمام ادعاها، تنها خود را پیشنهاد دهنده برای سفر به پاریس معرفی و ماجرا را این‌گونه روایت کرده است: «فرانسه را پیشنهاد کردم؛ زیرا توقف کوتاهمان در فرانسه می‌توانست مثمر ثمر باشد و امام می‌توانستند بهتر مطالبشان را به دنیا برسانند. امام پذیرفتند.» امام (ره) خود نیز در وصیت‌نامه سیاسی – الهی خویش این موضوع را به روشنی ابراز کرده‌اند: «پس از برگرداندنم از کویت، با مشورت احمد [خمینی] پاریس را انتخاب نمودم، زیرا در کشورهای اسلامی احتمال راه ندادن بود، آنان تحت نفوذ شاه بودند، ولی پاریس این احتمال نبود.» البته همراهی ابراهیم یزدی با امام در خروج از عراق مسلم است و این را امام خود در سخنرانی 10 مهر 58، تایید کرده است.
انتخاب کشور فرانسه برای اقامت امام، انتخابی هوشمندانه و تاثیرگذار بود، چرا که فرانسه در آن زمان مهد آزادی‌خواهی و حقوق بشر به‌شمار می‌رفت و در صورت ایجاد محدودیت، امام و همراهانشان می‌توانستند از دولت فرانسه نسبت به عمل نکردن به شعارهای آزادی و حقوق بشر گلایه کنند؛ کمااینکه امام در چندین نوبت از دولت فرانسه خواستند به حقوق بشر و آزادی مورد ادعای خود پای‌بند باشد.
در 118 روز حضور در فرانسه امام (ره) 65 سخنرانی ایراد کردند که بیش از دو برابر سخنرانی‌ها از ابتدای سال 1341 تا قبل از ورود به فرانسه بود
پس از حضور امام در پاریس، دولت فرانسه اعلام کرد اقامت امام خمینی اقامتی موقت و توریستی محسوب می‌شود و ایشان اجازه مصاحبه و فعالیت رسانه‌ای ندارند. اما از آنجا که مصاحبه امام با روزنامه لوموند (Le Monde) فرانسه در دوران اقامت ایشان در نجف تاثیر زیادی در همراهی مجامع بین‌المللی با انقلابیون داشت (اتفاقا این مصاحبه با کوشش ابراهیم یزدی به نهایت تاثیرگذاری خود رسیده بود. جزئیات آن در جلد دوم کتاب خاطرات او وجود دارد)، همراهان امام تلاش کردند محدودیت رسانه‌ای امام را برطرف کنند. از این‌رو صادق قطب‌زاده با مدیر روزنامه فیگارو (Le FIGARO)، روزنامه نزدیک به دولت فرانسه ارتباط گرفت و عنوان کرد اگر ممنوعیت مصاحبه لغو شود این روزنامه می‌تواند اولین مصاحبه با امام را در پاریس انجام دهد. این مصاحبه با عنوانی غیر از مصاحبه انجام و چاپ شد و پس از انتشار آن، دیگر مطبوعات به دولت فرانسه اعتراض کردند که چرا به نشریه مرتبط با خود اجازه مصاحبه می‌دهد و بقیه از این امر محرومند. به دنبال همین موضوع کم‌کم راه برای مصاحبه‌های بیشتر باز شد و محدودیت رسانه‌ای ملغی گردید. در 118 روز حضور در فرانسه امام (ره) 65 سخنرانی ایراد کردند که بیش از دو برابر سخنرانی‌ها از ابتدای سال 1341 تا قبل از ورود به فرانسه بود. همچنین 41 پیام و اعلامیه به مناسبت‌های گوناگون صادر نمودند که پیام برای آغاز سال تحصیلی و آزادی آیت‌اله طالقانی و آیت‌اله منتظری از زندان، پیام تبریک به مسیحیان جهان و پیام به علما و مردم هندوستان در ضرورت همدردی با ملت ایران و پیام به مردم ایران برای ادامه اعتصاب‌ها را شامل می‌شد. امام در این مدت 117 مصاحبه نیز با رسانه‌ها و مطبوعات جهان انجام دادند و برای انقلاب و حکومت اسلامی که پس از ورود به فرانسه با عنوان «جمهوری اسلامی» از آن یاد می‌کردند تبلیغ نمودند. حضور در مطبوعات و رسانه‌ها به حدی حائز اهمیت بود که امام پس از پیروزی انقلاب این‌گونه عنوان کردند: «ما فرانسه را انتخاب کردیم و آنجا رفتیم. و آن‌ها هم پشیمان شدند: هم عراق و هم دولت ایران، چرا که در پاریس دست ما برای تبلیغات باز بود. ما مطالب و مسائل ایران را به همه جای دنیا رساندیم.» اهمیت رساندن پیام امام به مردم به قدری مهم و کارامد بود که امام خمینی در پیامی به تاریخ شانزدهم دی‌ماه 57، از اعتصاب‌کنندگان مطبوعات در ایران خواستند به اعتصاب پایان دهند و انتشار خود را از سر گیرند؛ این در حالی بود که امام در چندین مقطع بر ادامه اعتصاب کارکنان شرکت نفت تاکید کرده بودند.
در مدت اقامت در نوفل‌لوشاتو، امام (ره) در همه سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها، خود را از وابستگی به یک گروه، حزب و جبهه مبرا می‌کردند و همواره خود را رهبر همه ملت ایران معرفی می‌نمودند. امام در پاریس در همراه کردن رجال سیاسی دو دیدار مهم داشتند: یکی با مهندس بازرگان از نهضت آزادی و دیگری با دکتر کریم سنجابی از جبهه ملی. امام در دیدار با مهندس بازرگان، از او می‌خواهند فهرستی از فعالان سیاسی مورد اعتماد را برای عضویت در شورای انقلاب و دولت موقت تهیه کند و توصیه می‌کنند از همه گروه‌ها در این فهرست حضور داشته باشند. از طرفی بازتاب دیدار با دکتر کریم سنجابی در مطبوعات و رسانه‌ها که منجر به صدور اعلامیه سه ماده‌ای شد نشانه‌ای از همراهی امام و جبهه ملی را به ذهن‌ها متبادر کرد.
در زمان حضور در فرانسه، امام خمینی در بیان دیدگاه‌های خویش نسبت به روابط با قدرت‌های شرق و غرب همواره بر این نکته تاکید می‌کردند که مادامی که این کشورها از شاه حمایت کنند امکان همکاری وجود ندارد اما اگر این کشورها ملت ایران را در این انقلاب همراهی کنند روابطی با رعایت استقلال دو طرف ایجاد خواهد شد. به طور مشخص وقتی پنج دیدار و تماس بین نماینده آمریکا و ابراهیم یزدی، به عنوان نماینده ایران و منتقل کننده پیام به امام، صورت می‌گیرد دولت آمریکا نگرانی‌ها و پرسش‌های خود را با امام مطرح می‌کند و امام نیز با ترسیم چارچوب مبارزه علیه شاه، به آن‌ها اطمینان می‌دهند که اگر حقوق و استقلال ملت ایران را به رسمیت بشناسند روابط تجاری و اقتصادی برقرار خواهد بود. همچنین نگرانی آمریکا در مورد گرایش ایران به شوروی را برطرف می‌کنند و روابط با شوروی را بر مبنای همان چارچوب روابط با آمریکا اعلام می‌نمایند.
در همان زمان که امام خمینی (ره) در پاریس مقدمات تغییر نظام را فراهم می‌کردند و از پیروزی مردم در این انقلاب مطمئن بودند محمدرضا شاه در تهران در 15 آبان 57، در نطقی تاریخی به مردم ایران اعلام کرد که پیام انقلاب آن‌ها را شنیده و اشتباه‌های گذشته را تکرار نخواهد کرد و درصدد جبران برخواهد آمد. اما این فقط شاه ایران نبود که پیام انقلاب ملت ایران را شنیده بود بلکه حالا تمام دنیا آوازه‌ی انقلابی قریب الوقوع به رهبری امام خمینی را شنیده بودند. محمدرضا شاه هم که بسیار دیر پیام انقلاب را شنیده بود تنها می‌توانست به ثمر نشستن انقلاب را به نظاره بنشیند.
با گذری بر سیر حوادث در 118 روز حضور امام در فرانسه، اهمیت این سفر در مخابره کردن پیام انقلاب مشخص می‌شود و علت پافشاری ابراهیم یزدی بر روایت پیشنهاد سفر به پاریس از این منظر به خوبی نمایان می‌گردد. ناگفته نماند که نقش ابراهیم یزدی در پاریس پررنگ و غیرقابل کتمان است به‌گونه‌ای که امام در آخرین روز حضور در پاریس در نامه‌ای با دستخط خود از زحمات ارزنده ابراهیم یزدی در دوران اقامت در فرانسه تشکر می‌کنند. امام در یازدهم بهمن سال 57، با قدردانی از دولت و ملت فرانسه این سفر تاریخی را به پایان می‌برند.
منتشر شده در شمارۀ 5512 روزنامۀ نسل فردا به تاریخ 13 مهرماه 1396
