شرکتهای دانشبنیان بهعنوان موتور محرک اقتصاد نوآور و دانشمحور، نقش کلیدی در توسعه فناوری، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی ایفا میکنند. در سالهای اخیر، حمایت از این شرکتها در چارچوب سیاستهای کلان کشور و تأکیدات مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گرفته است.
شرکتهای دانشبنیان بهعنوان محورهای اصلی اقتصاد نوآور، نقش بسیار مهمی در پیشرفت فناوری، اشتغالزایی و توسعه اقتصادی ایفا میکنند. در چند سال اخیر نیز باتوجهبه فرمایشات مقام معظم رهبری حمایت و گسترش شرکتهای دانشبنیان در دستور کار قرار گرفته است. این شرکتها با تمرکز بر تحقیقوتوسعه (R&D) و ارائه راهکارهای نوآورانه، توانستهاند به رشد و توسعه صنایع مختلف کشورمان کمک نمایند.
برای سرمایهگذاری بیشتر در تحقیقوتوسعه و نفوذ به بازارهای جدید معافیتهای مالیاتی بهعنوان مشوق به این شرکتها اعطا میشود. این معافیتها موجب بهبود وضعیت اقتصادی و جریان نقدینگی شرکتها شده و نوآوری و رقابتپذیری را در کشور از طریق حمایتهای مالی و قانونی تقویت میکنند. با ورود به دنیای شرکتهای دانشبنیان و شناخت اصول و نکات کلیدی مرتبط با آنها، میتوانیم نقشی مؤثر در ایجاد اقتصاد دانشمحور و پایدار ایفا کنیم.
شرکت دانشبنیان چیست؟
شرکت دانشبنیان به شرکتی گفته میشود که در آن، بخش عمدهای از فعالیتهای آن بر مبنای علموفناوری برداشته شده و دارای صلاحیتهای قانونی در زمینههای نوآوری و تحقیقات است. این شرکتها عموماً بر اساس ایدهها و فناوریهای جدید فعالیت میکنند تا محصولات یا خدماتی باارزش افزوده بالاتر در بازار عرضه نمایند.
هدف اصلی این نوع شرکتها، ایجاد و توسعه فناوریهای نوین و همچنین حل مسائل و چالشهای جامعه با بهرهگیری از دانش و ابتکار است. این شرکت ها و مؤسسات در حوزه اقتصاد دانش محور فعالیت دارند و در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، شرکتهای دانشبنیان از مزایای مختلفی مثل معافیتهای مالیاتی و تسهیلات دولتی برخوردار میشوند که به افزایش انگیزه و قدرت رقابتی آنها منجر میشود. این شرکتها به دلیل تعامل نزدیک با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، همواره در خط مقدم نوآوری و توسعه فناوری قرار دارند.
تعریف شرکتهای دانشبنیان
مطابق بند ۶ فصل ۱ آیین نامه ارزیابی و حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان ، شرکت دانش بنیان شرکت یا مؤسسه خصوصی است که به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاریسازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالاها و خدمات) در حوزه فناوریهای برتر نسبت به تراز متوسط فناوریهای موجود در کشور و با ارزش افزوده بالا و بر اساس معیارهای مورد نظر این آییننامه، به تأیید کارگروه میرسد. بنابراین این شرکتها معمولاً محصولاتی را تولید میکنند که پایهگذار فناوریهای جدید هستند .
انواع شرکتهای دانشبنیان
شرکتهای دانشبنیان بهطورکلی به چند دسته تقسیم میشوند که هر یک ویژگیها و اهداف خاص خود را دارند. هر یک از این شرکتها، ویژگیهای خاص خود را دارند و در شرایط مختلف بازار و اقتصادی میتوانند نقش مهمی در توسعه جامعه ایفا کنند. انواع شرکتهای دانشبنیان از قرار زیر هستند:
شرکتهای نوپا به کسبوکارهایی گفته میشود که در زمینه تحقیق، طراحی و توسعه محصولات یا خدمات فناورانه فعالیت میکنند، اما هنوز از نظر اقتصادی و تجاری به مرحله بلوغ نرسیدهاند، در صورت احراز تمامی شرایط زیر به عنوان “شرکت دانش بنیان نوپا” تایید میشوند:
شرکت حداقل یک محصول در مقیاس نمونه آزمایشگاهی مطابق با فهرست کالاها و خدمات دانشبنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیارهای ماده ۱، ساخته و ارائه نماید.
میزان درآمد عملیاتی شرکت در جدیدترین اظهارنامه مالیاتی ثبتشده، کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد.
شرکت باید برنامه رشد خود را ارائه داده و در فرآیند ارزیابی، تأییدیه لازم را از دبیرخانه دریافت نماید.
تبصره: در حوزههایی که در فهرست کالاها و خدمات دانشبنیان ذکر شدهاند، چنانچه دستیابی به نمونه اولیه محصول یا خدمت نیازمند فعالیتهای تحقیق و توسعه مداوم به مدت بیش از یک سال باشد، در صورتی که شرکت دستکم به مدت شش ماه تا زمان ارزیابی دارای حداقل دو مورد از شرایط تعیینشده باشد، محصول مورد نظر میتواند به عنوان محصول دانشبنیان پذیرفته شود. چنانچه پس از گذشت دو سال، محصول نتواند معیارهای ماده ۱ را کسب کند، مورد تأیید نخواهد بود. تشخیص تحقق این شرایط بر عهده دبیرخانه است.
تبصره۲: شرکت های فاقد اظهارنامه مالیاتی صرفاً یک سال از زمان اولین تایید فرصت خواهند داشت تا اظهارنامه مالیاتی خود را به دبیرخانه ارائه نمایند.
شرکتهای نوآور به کسبوکارهایی اطلاق میشود که در زمینه تولید و توسعه محصولات و خدمات فناورانه و نوآورانه فعالیت دارند و از منظر اقتصادی و تجاری به مرحله بلوغ رسیدهاند. این شرکتها در صورت احراز تمامی شرایط تعیینشده، به عنوان “شرکت دانشبنیان نوآور” مورد تأیید قرار میگیرند.
شرکت دارای تولید تجاری حداقل یک کالا/خدمت دانش بنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیارهای ماده ۱ باشد.
درآمد عملیاتی شرکت، بر اساس آخرین اظهارنامه مالیاتی ارائهشده، باید از ۵۰ میلیارد ریال فراتر باشد.
شرکت باید برنامه رشد خود را ارائه کند و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه به تایید دبیرخانه برساند.
سهم فروش محصولات یا خدمات دانشبنیان شرکت باید کمتر از ۵۰ درصد از مجموع فروش کل آن باشد.
شرکت دانشبنیان فناور به شرکتهایی اطلاق میشود که در زمینه تولید و توسعه محصولات و خدمات فناورانه فعالیت داشته و از نظر تجاری و اقتصادی به سطحی از بلوغ رسیدهاند. این شرکتها، در صورت احراز تمامی شرایط زیر، به عنوان “شرکت دانشبنیان فناور” مورد تأیید قرار میگیرند:
دارا بودن تولید تجاری حداقل یک محصول یا خدمت دانشبنیان، مشروط به رعایت کامل معیارهای مندرج در ماده ۱.
درآمد عملیاتی شرکت باید در آخرین اظهارنامه مالیاتی ثبتشده، بیش از ۵۰ میلیارد ریال باشد.
شرکت باید حداقل ۱۰ نفر نیروی تماموقت دارای بیمه در اختیار داشته باشد.
سهم فروش محصولات یا خدمات دانشبنیان باید حداقل ۵۰ درصد از کل فروش شرکت را تشکیل دهد.
شرکت موظف است برنامه رشد خود را ارائه کرده و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه جهت تأیید به دبیرخانه ارسال نماید.
تبصره: درآمد حاصل از موارد زیر در فروش کالاها/خدمات دانشبنیان، مندرج در بند ۵-۴ این ماده لحاظ نمی شوند:
پروژه «مهندسی، پیمانکاری و ساخت» (EPC) که کمتر از 10 درصد از قیمت قرارداد پروژه در بخش طراحی مفهومی و تفصیلی حائز همه معیارهای ماده (1) باشد.
خدمات تجاریسازی، خدمات آزمایشگاهی و همچنین فرآیندهای حائز شرایط ماده (۱) که منجر به تولید محصولات غیردانش بنیان می شوند.
معیارهای کالاها و خدمات دانشبنیان مورد تایید
مطابق ماده ۱ آیین نامه ارزیابی و حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان ، معیار های مقرر به شرح زیر می باشد:
۱- مرحله تولید: کالاهای ارائه شده، باید در حال تولید بوده یا حداقل در مقیاس آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند.
۲- سطح فناوری: محصولات ارائه شده باید در حوزه فناوریهای برتر باشند به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت یا دانش فنی فرآیند تولید محصول از متوسط سطح فناوریهای موجود در کشور بالاتر بوده و دستیابی به آن مستلزم انجام تحقیق و توسعه توسط یک تیم فنی خبره باشد. محصولات دارای سطح فناوری قابل پذیرش، در قالب فهرست کالاها و خدمات دانشبنیان توسط دبیرخانه تدوین و منتشر میشود.
۳- تسلط بر دانش فنی: شرکت باید مطابق با پیوست (۱)، حداقل در یکی از موارد زیر ناظر به دانش طراحی، تسلط داشته باشد:
الف- طراحیِ زیرسیستم اصلی کالا و خدمت
ب- طراحیِ یکپارچهسازی کالا و خدمت
ج- طراحیِ فرآیند (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده بودن این فرآیند (یا تجهیزات تولید)
ضوابط اجرایی شرکتهای دانشبنیان
پس از ثبت درخواست ارزیابی در سامانه توسط شرکتهای متقاضی، دبیرخانه مسئول ارسال آن به کارگزاران مربوطه خواهد بود. ارزیابیهای انجامشده توسط کارگزاران، توسط دبیرخانه بازبینی و درباره آن تصمیمگیری نهایی صورت میگیرد.
تمامی شرکتهای متقاضی باید تعهدنامهای مبنی بر دارا بودن نظامنامه مالی مطابق با پیوست شماره (۴) ارائه دهند.
در مواردی که دبیرخانه صلاح بداند، صورتهای مالی شرکت متقاضی باید توسط حسابرسان رسمی (عضو جامعه حسابداران رسمی ایران) مورد تأیید قرار گیرد.
چنانچه شرکتی برخی از معیارهای مقرر در آییننامه را نداشته باشد، در شرایط خاص، به پیشنهاد دبیرخانه یا اعضای کارگروه، پرونده آن در جلسات کارگروه بررسی خواهد شد.
در صورتی که شواهدی مبنی بر خروج شرکت از معیارهای ارزیابی وجود داشته باشد، دبیرخانه مجاز است شرکت مورد نظر را مجدداً مطابق ضوابط و مصوبات موجود ارزیابی کرده و بر اساس نتایج حاصله تصمیم مقتضی اتخاذ کند.
دبیرخانه موظف است مبلغ ۵۰ میلیارد ریال ذکرشده در مواد ۳، ۴ و ۵ آییننامه را سالانه بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی بهروزرسانی و ابلاغ نماید. شرکتهایی که تازه وارد هستند یا موعد ارزیابی مجدد آنها فرارسیده، بر مبنای میزان فروش بهروزرسانیشده بررسی خواهند شد.
شرکتهای نوپا ملزم به ارائه سالانه گزارش پیشرفت برنامه رشد خود به دبیرخانه هستند. این شرکتها حداکثر پنج سال فرصت دارند تا شرایط شرکتهای دانشبنیان نوع نوآور یا فناور را کسب کنند. در صورت عدم تحقق این امر، نام آنها از فهرست دانشبنیانها حذف میشود. تمدید این مهلت تنها به تشخیص دبیرخانه و حداکثر برای پنج سال دیگر و بهصورت سالانه امکانپذیر است.
اعتبار تاییدیه شرکتهای دانشبنیان نوآور و فناور، سه ساله است و پس از آن، بر اساس شاخصهای ماده ۱ مجدداً بررسی میشوند. در صورت عدم احراز شرایط، نام شرکت از فهرست دانشبنیانها حذف خواهد شد.
چنانچه شرکت دانشبنیان نوآور، شرط ۴-۲ مندرج در ماده ۴ را از دست بدهد، به دستهبندی شرکتهای نوپا منتقل میشود و حداکثر دو سال فرصت دارد تا مجدداً شرایط لازم برای نوآور یا فناور شدن را احراز کند. این انتقال فقط یک بار مجاز است؛ در صورت تکرار یا عدم ارتقاء، شرکت از فهرست حذف خواهد شد.
اگر شرکت فناور، یکی از دو شرط ۵-۲ یا ۵-۳ ماده ۵ را از دست بدهد، با نظر دبیرخانه ممکن است یک سال دیگر در همان وضعیت باقی بماند. اگر پس از این مدت شرایط احراز نشود، به نوپا یا نوآور منتقل میشود و دو سال فرصت خواهد داشت تا شرایط فناور را دوباره کسب کند. این انتقال نیز تنها یک مرتبه انجام میشود.
در صورتی که شرکت فناور همزمان هر دو شرط ۵-۲ و ۵-۳ ماده ۵ را از دست بدهد، بهطور مستقیم به طبقه نوپا منتقل شده و دو سال مهلت دارد برای ارتقاء مجدد. در صورت تکرار یا عدم بهبود، شرکت از فهرست خارج میشود.
تغییر طبقهبندی شرکتهای دانشبنیان از نوپا به نوآور، نوپا به فناور، یا نوآور به فناور منوط به تحقق شرایط مندرج در مواد ۴ یا ۵ خواهد بود.
اگر بر اساس اعلام مراجع قانونی ذیصلاح، یک شرکت منحل شود، نام آن بهطور خودکار از فهرست شرکتهای دانشبنیان حذف خواهد شد.
تسلط بر دانش فنی محصولاتی که در فهرست کالا و خدمات دانشبنیان ثبت شدهاند، تنها برای یک شرکت (با توجه به تیم تحقیق و توسعه یا سهامداران مشابه) معتبر خواهد بود. چنانچه همان محصول قبلاً در شرکت دیگری تایید شده باشد، احراز مجدد دانش فنی برای شرکت جدید ممکن نخواهد بود.
دبیرخانه مکلف است با همکاری نهادهای فعال در زیستبوم نوآوری، بهویژه صندوق نوآوری و شکوفایی، زیرساختهایی از قبیل سامانههای ارزیابی آنلاین، پایگاه یکپارچه حمایتها و نمایش توانمندیهای فناورانه شرکتها را ایجاد کند.
شرکتهایی که پیش از تصویب این آییننامه تأییدیه دانشبنیان دریافت کردهاند، باید توسط دبیرخانه در قالب دستهبندی جدید بازبینی و منتشر شوند.
نظر به بهروزرسانی دورهای فهرست کالا و خدمات دانشبنیان که بر پایه سطح فناوری کشور انجام میشود، اگر تمام محصولات یک شرکت از فهرست حذف شوند، شرکت موظف است ظرف سه سال از تاریخ آخرین تأیید یا یک سال از تاریخ آخرین بهروزرسانی (هرکدام طولانیتر باشد) محصولات جدیدی برای ارزیابی ارائه کند. در غیر اینصورت، از فهرست دانشبنیانها خارج خواهد شد.
دبیرخانه میتواند در فرآیند ارزیابی و حمایت، از ظرفیت شبکه کارگزاران استفاده کرده و بر اساس نوع خدمات، تعرفه ارزیابی مشخص کند.
در صورت تمایل شرکت به انتقال یک محصول دانشبنیان به شرکت دیگر، باید درخواست رسمی با امضای کلیه سهامداران شرکت مبدأ ارائه شود. دبیرخانه بر اساس شرایط شرکتهای مبدأ و مقصد و مستندات ارائهشده، تصمیمگیری خواهد کرد. در صورت تأیید، محصول از فهرست شرکت اولیه حذف میشود که ممکن است بر وضعیت تایید یا طبقهبندی آن تأثیر بگذارد.
قانون مالیات در خصوص فعالیت های شرکتهای دانشبنیان
در قوانین مالیاتی مشوق ها ، ترجیحاتی برای شرکتهای دانشبنیان بهمنظور حمایت از این شرکتها و ترغیب به فعالیتهای نوآورانه و تحقیقوتوسعه تدوین شده است.
به عبارتی، این معافیتها به شرکتها فرصتی میدهند تا هزینههای مالیاتی خود را کاهش دهند و سرمایهگذاری بیشتری در زمینه تحقیقوتوسعه انجام دهند. همچنین، قوانین مالیاتی برای شفافیت و بهبود فرایندهای مالیاتی تلاش میکنند و نهادهای نظارتی و مالیاتی موظفاند شرایط لازم برای بهرهمندی از این معافیتها را بررسی و تأیید کنند.
انواع معافیتهای مالیاتی شرکتهای دانشبنیان
معافیتهای مالیاتی شرکتهای دانشبنیان شامل مجموعهای از تسهیلات و حمایتها هستند که به این شرکتها کمک میکنند تا با کاهش بار مالیاتی، توان خود را در توسعه و نوآوری افزایش دهند. این معافیتها بهصورت سالانه و بر اساس تأییدیههای علمی و فناوری و همچنین ارزیابیهای بهروز مورد تجدیدنظر قرار میگیرند. در ادامه، به تشریح برخی از انواع معافیتهای مالیاتی خواهیم پرداخت.
مطابق بند (الف) ماده ۳ قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات ، این شرکت ها از پرداخت مالیات عملکرد ، عوارض و حقوق گمرکی ، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال برخوردار خواهد بود.
همچنین مطابق ماده ۹ قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات ، واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی مستقر در پارک های علم و فناوری در جهت انجام مأموریت های محوله از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار، معافیت های مالیاتی (به مدت ۲۰ سال) و عوارض سرمایه گذاری خارجی و مبادلات مالی بین المللی برخوردار گردند.
به علاوه مطابق بند (ب) ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش بنیان ، معادل هزینه انجام شده برای فعالیت های تحقیق و توسعه، به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکتها و مؤسسات متقاضی اعطاء می شود و معادل آن از مالیات قطعی شده سال انجام هزینه مذکور یا سال های بعد کسر می شود. (مطابق آیین نامه اجرائی آن)
شرکتهای دانشبنیان بر اساس ماده ۱ آیین نامه بند (۱۴) ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده ، در صورت ارائه خدمات پژوهشی (تحقیقاتی و فناوری) با اخذ مجوزهای مربوطه می توانند از معافیت مالیات بر ارزش افزوده نیز استفاده نمایند.
مطابق ماده ۲ آیین نامه اجرایی ماده (۱۰) قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات، کارکنان شاغل در ستاد پارک علم و فناوری و همچنین کارکنان شاغل شرکت ها و مؤسسات فناور فعال مستقر در پارک علم و فناوری نسبت به حقوق دریافتی شان از مراکز یادشده، مشمول ماده (۹۱) قانون مالیات های مستقیم ـ مصوب ۱۳۶۶ با اصلاحات بعدی می باشند. تشخیص موضوع و محل فعالیت و تعیین فهرست کارکنان شاغل در پارک علم و فناوری و فرآیند ارزیابی آنان بر عهده رییس همان پارک علم و فناوری است.
نحوه محاسبه مالیات در صورت عدم معافیت
در صورت عدم برخورداری از معافیتهای مالیاتی، شرکتهای دانشبنیان باید مالیات خود را بر اساس قوانین عمومی مالیاتی کشور فصل پنجم باب سوم قانون مالیات های مستقیم شامل مواد قانونی ۱۰۵ الی ۱۱۸ با در نظر گرفتن سایر ترجیحات و مشوقات مالیاتی محاسبه کنند. برای این منظور، آگاهی از مبنای محاسبه و نحوه ثبت مالیات لازم است.
اگر یک شرکت دانشبنیان از لیست معافیتهای مالیاتی خارج شود، موظف به پرداخت مالیات کامل و فراهمآوردن مدارک مالی لازم است. تاریخ خروج از لیست میتواند به دلایل مختلفی از جمله عدم رعایت شرایط قانونی، کاهش فعالیتهای تحقیقوتوسعه و یا عدم پروسه تمدید باشد. در این حالت، شرکت باید بلافاصله از زمان خروج مالیاتهای مربوط به درآمد و سودهای خود را محاسبه و پرداخت کند. همچنین، درخواست تجدیدنظر برای بازگشت به لیست معافیتها ممکن است تحت شرایط خاصی امکانپذیر باشد. در این راستا، مشاوره با کارشناسان مالی و حقوقی به شرکتها کمک میکند تا به بهبود وضعیت خود بپردازند و از تبعات منفی حاصله جلوگیری کنند.
اشتباهات متداول در حوزه مالیاتی شرکتهای دانشبنیان
شرکتهای دانشبنیان در دورههای فعالیت خود ممکن است با مشکلات و چالشهای مالیاتی متعددی مواجه شوند. برخی از این چالشها میتواند ناشی از اشتباهات رایج باشد که به مشکلات جدی برای شرکتها منجر میشود.
یکی از اشتباهات رایج در شرکتهای دانشبنیان، ثبت نادرست اطلاعات مالی و مستندات مربوط به هزینهها و درآمدهاست. بهعنوانمثال، عدم دقت در ثبت هزینههای تحقیقوتوسعه میتواند به رد درخواست معافیت مالیاتی منجر شود. همچنین، واردکردن اطلاعات ناقص یا اشتباه در اظهارنامههای مالیاتی میتواند برای شرکتها عواقب جدی به دنبال داشته باشد. بنابراین، لازم است تا فرآیند ثبت اطلاعات مالی به طور دقیق و با نظارت لازم صورت گیرد.
ارسال بهموقع اظهارنامههای مالیاتی امری حیاتی برای شرکتها است، چرا که تأخیر دراینخصوص میتواند جریمههایی را به دنبال داشته باشد. در نتیجه، شرکتها باید از مهلتهای قانونی آگاه باشند و تمام اسناد لازم را جمعآوری و ارائه دهند. عدم رعایت تاریخهای مقرر میتواند به عدمپذیرش درخواست معافیتها و همچنین ایجاد مشکلات مالیاتی منجر شود.
سوءبرداشت از دامنه معافیتهای مالیاتی یکی دیگر از مشکلات غیرقابلاجتناب است. برخی از شرکتها ممکن است تصور کنند که تمامی هزینههای مربوط به تحقیقوتوسعه مشمول معافیت میشود، درحالیکه واقعیت اینگونه نیست. تعریف مشخصی که از دامنه معافیتها وجود دارد، شامل معیارهایی است که باید رعایت شوند؛ بنابراین، درک دقیق از قوانین موجود و تفاوت بین معافیتها به شرکتها کمک میکند تا در درخواستهای خود موفقتر عمل کنند.
جمعبندی
شرکتهای دانشبنیان از ارکان اصلی اقتصاد نوآور به شمار میآیند و معافیتهای مالیاتی میتوانند تا حد زیادی به رشد و توسعه آنها مؤثر باشد. شناخت مفاهیم و قوانین مرتبط با ثبت، تأسیس و مالیات این گونه شرکتها، کلید موفقیت آنها بهحساب میآید. با رعایت شرایط و محدودیتها، شرکتها میتوانند از مزایای مالیاتی بیشتری بهرهمند شوند و در عین حال چالشهای موجود را مدیریت کنند.
اگرچه این مسیر ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما بادقت نظر و برنامهریزی صحیح، میتوان به موفقیتهای چشمگیری در حوزه تحقیقوتوسعه دستیافت. در حقیقت، آیندهای روشن برای شرکتهای دانشبنیان و اقتصاد دانشمحور در دست توانمندیشان برای نوآوری و پیشرفت است.
