بنا : مسجد امام اصفهان
مکان : اصفهان
آدرس : استان اصفهان، شهر اصفهان، میدان نقش جهان
سردر مسجد دارای کتیبه هائی به تاریخ های ۱۰۳۰، ۱۰۲۱ و ۱۳۱۷ و ۱۳۲۰ ه.ش است و ایوان شمالی بنا مورخ به سال ۱۰۳۵ میباشد. در داخل گنبد شرقی تاریخ ۱۰۳۰ ه.ق و درون گنبد غربی تاریخ های ۱۰۳۵ و ۱۰۳۹ دیده می شوند. گنبد بزرگ در داخل تاریخ های ۱۰۳۶ و ۱۰۳۸ ه. ق و در اطراف نمای خارجی خود تاریخهای ۱۰۳۷ ه.ق (۵) و ۱۳۲۸ ه .ش دارد. ایوان بزرگ مسجد در جانب جنوبی آن دارای تاریخهای ۱۰۳۶ و ۱۰۳۸ ه.ق) و ۱۲۶۱ است. در قسمتهای مختلف بنا از جمله محراب مرمری ایوان جنوبی، شبستان جنوب شرقی بنا و محراب شرقی آن و محراب گنبد شرقی کتیبه های متعددی مورخ به سال ۱۰۳۸ وجود دارند.
کتیبه ایوان غربی مسجد دارای تاریخ ۱۰۴۰ است و در اصلی مسجد مورخ به سال ۱۰۴۶ می باشد. چندین کتیبه در قسمتهای مختلف شامل محراب شبستان شمال غربی بنا، ایوان جنوبی مدرسه ناصری و محراب این ایوان همگی تاریخ ۱۰۷۷ دارند. در داخل محراب مذکور کتیبه دیگری با تاریخ ۱۰۹۵ نیز وجود دارد. در کتیبه سردر مدرسه سلیمانیه سال ۱۰۷۸ می باشد و در محراب شبستان جنوب غربی یادبودی به تاریخ ۱۱۲۷ دیده می شود. یک کتیبه در ایوان شرقی مسجد مربوط به تعمیرات سال ۱۳۲۹ ه.ش است. علاوه بر کتیبه های فوق الواح دیگری شامل: سه فرمان از شاه عباس صفوی به تاریخ های۱۰۲۱ ، ۱۰۳۵ و ۱۰۳۸ در دالان غربی ایوان شمالی و طرفین ایوان جنوبی، فرمانهائی از فتحعلیشاه مور به سال ۱۲۴۰ و همچنین از ناصرالدین شاه به تاریخ ۱۲۶۸ در مدخل مدرسه سلیمانیه (۱۰) دیده می شوند.
براساس کتیبه سردر، شاه عباس اول صفوی این مسجد را بنا نمود و ثواب آن را به روح جد خود شاه طهماسب اول هدیه نمود. در ذیل این کتیبه از استاد علی اکبر اصفهانی مهندس و معمار این بنا و محب على بیک لله مباشر ساختمان نام برده شده است. کتیبه های داخل بنا به خط عبدالباقی تبریزی، محمدصالح اصفهانی، محمدرضا امامی، محمد غنی محمد محسن امامی (یامحمد حسن امامی) و محمد باقر شریف شیرازی می باشند. شاردن نام ملاعبدل تبریزی را نیز می برد و می گوید این شخص و جانشین وی محمدرضا امامی از قرآن آیاتی انتخاب کرده و در اطراف ایوان های مسجد نوشته اند.
اشعار روی درب نقره ای مسجد به خط شاگردان میرعماد و به احتمالی به خط رشیدای خوشنویس می باشند . نام استادان کاشیکار شجاع بن استاد قاسم بناء اصفهانی و عبدالرزاق کاشی پز کرمانی و استاد قوام الدین کاشیکار در خلال کتیبه ها و نقوش کاشی مسجد دیده می شود . به طوری که معروف است معمار سازند؛ گنبد این مسجد استاد فریدون نائینی بوده است .
اسکندر بیک ترکمان مؤلف «تاریخ عالم آرای عباسی» طی ذکر وقایع سال ۱۰۲۰ از تصمیم شاه عباس بر بنای مسجدی عالی در جنوب میدان نقش جهان یاد کرده طی ماده تاریخی می سراید: .
تاریخ این خجسته بنا خواستم زدل
و از شوق گفت کعبه ثانی بنا شده
که به حروف ابجد سال ۱۰۲۰ را نشان می دهد. در کتاب «تاریخ اصفهان و ری» نیز درباره بنای این مسجد آمده : « شاه عباس پس از آمدن به اصفهان در ۹۹۸ هجری تصمیم به وفای نذر پدر و توسعه مسجد گرفت تا اینکه در آغاز سال ۱۰۰۰ هجری که میدان نقش جهان را ساخت سال به سال به تکمیل ابنیه آن پرداخت و در اواخر سال ۱۰۱۹ به اتمام مسجد اهتمام شده است. . ولیکن سید جلال مؤلف کتاب «اصفهان» معتقد است مسجد شاه از بناهای سلطان محمد می باشد و شاه عباس آن را تمام کرده است زیرا در کتیبه ایوان جنوبی نام سلطان محمد مسطور می باشد که به اشتباه در زمان تعمیر کتیبه نام محمدشاه قاجار آورده شده است . جهانگردان و مستشرقان بسیاری از جمله ژان شاردن، سرپرسی سایکس و پاسکال کست در سفرنامه های خود از این بنا یاد کرده و آن را توصیف نموده اند.
براساس گفته های مؤلفان ساختمان مسجد در ابتدای قرن یازدهم هجری شروع شده و از تاریخ اتمام آن اطلاع دقیقی در دست نیست. مؤلف کتاب «تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان» احتمال می دهد تاریخ ۱۰۳۸ در ایوان جنوبی سال اتمام تزئینات بنا بوده است. سنگفرش صحن مسجد در زمان شاه سلیمان صفوی کامل شده و دو مهتابی به حیاط اضافه شده است. همچنین حوض بزرگ میان مسجد را به حوض بزرگتر و زیبائی تغییر داده اند.
در این زمان در اصلی بنا که با نقره و طلا پوشش داده شده به بنا اضافه می گردد . مدارس واقع در دو گوشه جنوب غربی و جنوب شرقی بنا به مناسبت آنکه به ترتیب در دوره های شاه سلیمان صفوی و ناصرالدین شاه قاجار تعمیراتی در آنها صورت گرفته، به مدارس سلیمانیه و ناصری معروفند. در کتاب «گنجینه آثار تاریخی اصفهان» آمده بنای مدرسه ناصری از اواخر دوره پادشاهی شاه عباس اول و یا دوره سلطنت شاه صفی است .
و مؤلف کتاب «آثار ملی اصفهان» معتقد است بنای نخست این مدرسه مربوط به زمان شاه عباس اول باشد و در دوره شاه سلیمان تکمیل شده است ولی آنچه مسلم است به موجب کتیبه های تاریخداری که بر جای مانده تزئینات کاشی و کتیبه های آن متعلق دوره شاه عباس دوم است. کتیبه نمای خارجی ایوان جنوبی مسجد حاکی از تعمیراتی در دوره محمد شاه قاجار به دستیاری منوچهرخان معتمدالدوله حکمران اصفهان است. این ایوان در سال ۱۳۱۶ ه.ش به همت استاد حسین معمار و به سرپرستی آندره گدار تعمیر و کلاف کشی شده و انحراف مناره های طرفین آن مرتفع گردیده است.
بنا بر کتیبه موجود کاشیکاری سردر مسجد از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ ه.ش توسط نصرالله طراح و غفار کاشی تراش تعمیر شده است. در سال ۱۳۲۸ ه.ش تعمیر کتیبه های خارجی گنبد انجام یافته است. این کتیبه که به مرور زمان قسمت های زیادی از آن فروریخته و معدوم شده بود، به وسیله استاد جلال همائی با استفاده از باقیمانده تکمیل و تلفیق گشته به خط آقایان بهادری و مسمی پرست توسط ایلیائی کاشی پز و محمدعلی کاشی تراش تهیه و نصب شده است. تعمیرات دیگری در مناره سمت شرقی، کاشی های زیر گنبد و شبستان های طرفین آن از سال ۱۳۳۲ ه.ش انجام شده و در طول زمان در کل بنا ادامه داشته است.
از دست ندهید…
دانلود پاورپوینت بررسی مسجد جامع شوشتر
پلان های طبقه نما و برش مسجد تاریخی صاحب الامر تبریز
منبع : تحریریه پلان معماری
