تامین امنیت فضاهای تجاری، اداری، مسکونی و … هزینههایی را دربردارد که اگر به آنها بیاعتنا باشیم، ممکن است روزی ناچار شویم چندین برابر آن را به عنوان خسارت متحمل شویم. آیندهنگری خیلی از اوقات زندگی و سرمایهمان را از خطر نابود شدن نجات میدهد پس بهتر است با بررسی انواع مختلف سیستمهای اعلام حریق و اطفای حریق، قابلیتها، ویژگیها و قیمت آنها، برای انتخاب بهترین و مناسبترین سیستم اطفا حریق اقدام کنیم. قیمت سیستمهای اطفای حریق به مدل اجزای مختلف آن، تعداد آنها و… بستگی دارد.
سیستم اطفا حریق دستی به تجهیزات گفته می شود که معمولا توسط یک فرد متخصص و یا آتش نشان بکار گرفته می شود و جهت فرمان از عوان انسانی استفاده میشود. نمونه اطفاء حریق های دستی کپسول های آتش نشانی می باشد که معمولا در هر خانه و یا مکانی مشاهده می گردد. این کپسول ها انواع مختلف دارند که بر اساس نوع و یا کلاس حریقی که می توانند خاموش کنند تقسیم بندی می شود.
?
انواع سیستم های اطفا حریق دستی و یا به اصطلاح عامیانه خاموش کننده های دستی به شرح ذیل تقسیم بندی :
سیستم اطفاء حریق به صورت اتوماتیک برای کنترل و خاموش کردن آتش طراحی شده است تا در همان دقایق اولیه و قبل از بوجود آمدن خرابی و گسترش آتش سوزی، آتش را خاموش کند. به یاد داشته باشیم که این سیستم کاملا خودکار عمل کرده و بدون دخالت انسان آتش را خاموش می کند. سیستم های اطفا حریق ساختمان، بسته به تعداد طبقات و نوع ساختمان انواع مختلفی دارند. ساختمان با کاربری مسکونی ۴ طبقه روی همکف و حداکثر ۴ واحد در هر طبقه:
بطور کلی سیستم های اطفاء حریق اتوماتیک را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
معمولاً وقتی یک فرد عادی که در زمینه مقابله با آتش سوزی آموزش چندانی ندیده و آشنایی خاصی با تجهیزات اطفاء حریق ندارد، در موقعیت مواجهه با آتش سوزی قرار میگیرد، اولین گزینه ممکن که برای مهار آتش سوزی به ذهنش میرسد آب است. این ماده یکی از ساده ترین و در عین حال موثرترین روشهایی است که تمام افراد با آن آشنا هستند.
?
اما آیا استفاده از آب برای مهار انواع مختلف حریق مفید است؟
مسلماً خیر. استفاده نابجا از آب میتوانند دامنه حریق و صدمات آن را گسترش دهد.
بیشترین مورد استفاده از آب در سیستم های اطفاء حریق اتوماتیک، سیستم های اسپرینکلر لوله تر هستند. این نوع اسپرینکلرها لقب مطمئنترین گونه از سیستمهای اسپرینکلر را نیز دارند، چرا که ساده هستند و تنها اجزای کاری آنها عبارتند از اسپرینکلرهای خودکار و (البته اغلب، نه در همهی موارد) شیر یکطرفه هشدار خودکار، یک منبع آب خودکار، که آب تحت فشار را به لولهکشی سیستم تغذیه میکند.
استفاده از آب برای مهار حریق به چند شکل اتفاق می افتد:
سیستم های پاشش آب و کف، سیستم اطفاء حریق اسپری آب، سیستم های مه آب از جمله سیستم هایی هستند که آب در آنها وظیفه مقابله با آتش سوزی را به عهده دارد.
این سیستمها و الگوهای پاشش مشخصی نیز دارند مانند الگوی بیضوی، مخروطی، و دایره ای.
شاخصترین المانی که در سیستمهای اطفای حریق سقفی میشناسیم، سیستم اطفای حریق اسپرینکلر است.
برخلاف آنچه ممکن است تصور کنید، خطر آتشسوزی نه در هتلها یا مکانهای عمومی بلکه بیش از همه در خانهها وجود دارد. چرا که هتلها و خیلی از مکانهای عمومی معمولا به تکنولوژی پیشرفتهی سیستم اطفاء حریق مجهزند و یکی از این تکنولوژیهای جدید، سیستم اطفای حریق اسپرینکلر است.
سیستم اطفا حریق اسپرینکلر بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد اما تا دهه های متمادی تنها برای ساختمان هایی با کاربری تجاری مورد استفاده قرار میگرفت. در حال حاضر بسیاری از ساختمان های مسکونی نیز به اسپرینکلرها مجهز می شوند و این سیستم در کشور ما نیز خوشبختانه در حال گسترش است. سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر یا آبفشان سیستم های قوی مقابله با آتش سوزی محسوب میشود و در بسیاری از موارد وقتی حریق در ساختمان دارای سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر رخ می دهد، آتش سوزی به تنهایی به واسطه همین سیستم کنترل می شود.
?
در سیستم آب فشان یا اسپرینکلر پاشنده ها دارای حبابی شیشه ای هستند که لایه حساس به حرارت در آن وجود دارد. هنگام رخ دادن آتش سوزی حباب ها شکسته شده و پاشیدن آب روی آتش میتواند در مراحل اولیه شکل گیری آن را کنترل کند تا ماموران آتشنشانی به محل حادثه برسند.
اجزای تشکیل دهنده سیستم اسپرینکلر منبع آب، سیستم تامین فشار (پمپ)، لوله های توزیع کننده، اتصالات، شیرآلات و پاشنده ها (Sprinkler Head) هستند.
این سیستم ها در چه فضاهایی مورد استفاده قرار می گیرند؟
براساس تقسیمبندی عمومی، این سیستمها به چهار نوع مختلف تقسیم میشوند:
حتی اگر کوچکترین آشنایی با فرایند سوختن داشته باشید، میدانید که یکی از اجزای لازم برای رخ دادن آتش، اکسیژن است. بنابراین اگر در فضایی که حریق اتفاق افتاده، سطح اکسیژن موجود پایین بیاید میتوان حریق را مهار کرد. این فرایند کنترل و خاموش کردن آتش از طریق کاهش سطح اکسیژن فضا، از طریق سیستم اطفاء حریق اتوماتیک CO2 امکانپذیر است.
در کنار تمام مزایای سیستم های CO2، خطرات آن را نیز باید در نظر گرفت. اگرچه این گاز سمی و خطرناک نیست اما غلظت ۴-۳ درصد آن در هوا باعث می گردد که تنفس شخص سریع تر شود، غلظت ۵-۴ درصد آن انسان را دچار سرگیچه نماید، غلظت ۹ درصد آن تنگی تنفس شدید را به دنبال داشته و غلظت ۲۰ درصد آن باعث مرگ انسان شود ( در صورتیکه ظرف مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه شخص را به هوای آزاد منتقل ننماید) برای خاموش شدن یک حریق مقدار غلظت دی اکسید کربن در هوای محل حریق می بایستی حداقل ۳۵ درصد باشد.
?
سیستم های CO2 از بخش های مختلفی تشکیل شده اند که شامل موارد زیر است:
که از این میان سیلندرها مهمترین و عمده ترین بخش سیستم هستند.
همچنین این سیستم مزایایی نیز دارد که به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
آیروسل مادهای پایدار و غیرسمی است که به صورت الکتریکی یا با واکنش گرمازا فعال میشود و در نتیجهی این فعال شدن مادهای مرکب از پودر و گاز با خاصیت خاموش کنندگی تولید میشود. سیستم اطفاء حریق آیروسل در واقع ماهیتی مابین سیستم اطفاء حریق گازی و سیستم اطفاء حریق شیمیایی خشک دارد. اما تفاوتهایی وجود دارد که باعث میشود سیستم اطفاء حریق آیروسل نسبت به این دو سیستم اطفاء حریق مزایای بیشتری داشته باشد. از جمله اینکه بر خلاف مواد خشک شیمیایی که باید به طور مستقیم بر روی شعله نشانهگیری شوند آیروسل عامل شناور بسیار موثری فارغ از مکان و ارتفاع آتش است. همچنین ذرات جامد آیروسل نسبت به عوامل خاموش کنندهی شیمیایی دارای جرم بسیار کوچکی هستند، همین موضوع سبب ماندگاری بیشتر آن در فضا میشود. قیمت آیروسل نیز بهصرفهتر از اکثر سیستمهای اطفاء حریق است. در ایران یکی از برندهای تولیدکننده سیستم اطفاء حریق آیروسل، برند پاک پایرو تاراست.
?
سیستم خاموش کننده آیروسل مزایای متعددی دارد که به برخی از آن ها اشاره میکنیم:
از جمله برخی معایب سیستم اطفاء حریق آیروسل نیز به این موارد میتوان اشاره کرد:
هالونها که یکی از سیستم های ثابت اطفاء حریق میباشند و یکی از ایرادات هالونها مشکلاتی است که برای محیط زیست به وجود میآورند. به همین دلیل سیستم های گازی پاک برای حفاظت از غذاهای با حساسیت بالا مورد استفاده قرار می گیرند. سیستم های گازی پاک به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
در این بین گاز های هالوکربنی در کنار قدرت خاموش کنندگی مطلوب، کمترین خطر را برای پرسنل و همچنین تجهیزات موجود در ناحیه تحت حفاظت به همراه دارند.
استفاده از گازهای هالوکربنی و به طور خاص گاز HFC-227 مزایا و معایب خاص خود را دارد که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
?
مزایای این سیستم اطفا حریق با گاز عبارتاند از:
اما تحقیقات نشان داده است این نوع سیستم اطفاء حریق با گاز، خطراتی را نیز به دنبال دارد که کمتر به آنها توجه شده است. به عنوان مثال فارغ از ویژگیهای خود گاز FM200 ، در اثر تماس این گاز با حرارت بالا و شعله آتش و در اثر واکنش های توقف زنجیره اکسیداسیون سوخت (اطفای حریق)، چند گاز سمی مانند گاز مونو اکسید کربن و از همه مهمتر و تاثیرگذارتر بخارات اسید هیدروفلوریک HF – Hydrofluric Acid تولید و در فضا انتشار مییابد. این مسئله در خصوص حریق های کوچک و کم انرژی مربوط به اتاق های سرور و مراکز داده تاثیر چندانی ندارد ولی در مورد شعله های بزرگ و گستردهتر ناشی از حریق کاغذ، کتاب و حریق های کلاسB ، میزان تولید و انتشار آن در فضا کاملا موثر بوده و سبب ایجاد آسیب های بسیار جدی و مرگ آور به افراد و تجهیزات تحت پوشش میگردد.
?
اساس کار سیستم Water Mist همانگونه که از نامش برمیآید بر اساس تولید غبار آب (مانند مه) میباشد که به صورت تولید ذرات ریز آب در محیط تحت حفاظت عمل میکند. قطر این ذرات بین 300 تا 1000 میکرون میباشد و باعث می شود هدایت الکتریکی آب ازبین برود. در واقع این سیستم همانند سیستم اطفاء آبی، خاصیت خنک کنندگی و همانند سیستم اطفاء حریق گازی، مانع از رسیدن اکسیژن به حریق میشود.
?
سیستم اطفاء حریق ورتکس (Vortex) یک سیستم هایبریدی آب به همراه نیتروژن است.
رخ دادن حریق در انبار از جمله اتفاقاتی است که معمولاً خسارات جبران ناپذیری را به لحاظ مالی به صاحب آن وارد می کند چرا که انبارهای کالا معمولا تمام یا بخش عمدهای از سرمایه صاحب کسب و کار و تجارت را در خود محافظت می کنند و از بین رفتن آنها بر اثر آتش سوزی به معنای تعلیق در روند تجارت آنهاست.
در سیستم اطفاء حریق انبارها باید ابعاد فضا و ارتفاع که معمولاً ۵ یا ۶ متر به بالاست را در نظر گرفت. پیشتر در مورد انواع دتکتور ها و میزان حساسیت آنها و فضایی که پوشش میدهند صحبت کرده ایم. یکی از انواع دتکتورهایی که برای حفاظت از آتش سوزی انبارها بسیار پرکاربرد و مؤثر است، بیم دتکتورهای دودی هستند که نوع انعکاسی آن به دلیل هزینه های اجرایی پایین و قابلیت اعتماد بالا، بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. اینکه هر سوله به چه تعداد دتکتور نیاز دارد، کاملاً به متراژ و ابعاد سوله یا انبار بستگی دارد و می تواند از یک تا چند ده بیم دتکتور برای حفاظت در برابر حریق را شامل شود.
?
سیستم های اسپرینکلر که پیشتر با آنها آشنا شدیم برای محافظت از انبار ها در برابر آتش سوزی در دنیا بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. هنگام طراحی سیستم اسپرینکلر در یک انبار باید : موارد مختلفی را مورد توجه قرار داد از جمله: جنس کالا و بستهبندی، نوع قفسهبندی، فاصله بین قفسهها یا عرض راهروها، روش چیدمان، ارتفاع اجناس و ارتفاع سقف انبار.
کالاهایی که در انبار ها نگهداری می شوند به لحاظ جنس و میزان قابل اشتعال بودن به ۷ دسته مختلف طبقه بندی می شوند:
برای بسیاری از سازمانها اتاق سرور و حجم عظیم اطلاعاتی که در آن نگهداری و مدیریت می شود در حکم یک انبار پر از کالاست که آسیب دیدن آن، یک خسارت جبران ناپذیر برای سازمان به شمار میرود. به دلیل همین اهمیت بالا، چندین استاندارد در ساخت اتاق سرور رعایت می شود که از این میان می توان به استانداردهای TIA 942 ،ISO 27000، NFPA75 و IP اشاره کرد.
?
یکی از مشکلاتی که در مسیر تشخیص حریق در اتاق سرور و دیتا سنتر ها وجود دارد این است که معمولاً حریق به صورت عمقی در مدارها و بردها اتفاق میافتد اما تجهیزات آشکار ساز و تشخیص آتش سوزی معمولاً روی سقف نصب می شوند و زمان زیادی طول میکشد تا دود در فضا تشخیص داده شود
در سیستم های تشخیص حریق جدیدتر که به صورت اکتیو فعالیت میکنند، یک سیستم مکنده دود وظیفه پایش فضای اتاق را به عهده دارد. این سیستم از طریق لولهها با سوراخهایی روی آنها که هر یک مشخصات خاصی دارند، هوای اتاق را به طور دائم به داخل میکشند و با نمونه برداری از آن ذرات دود را تشخیص میدهند. اگر آتش سوزی در حال رخ دادن باشد و ذرات دود در هوا تشخیص داده شوند این پیام از طریق کابلهای ارتباطی به کنترل پنل مرکزی اعلام حریق انتقال پیدا میکند و آژیر یا فلاشر متصل به آن فعال می شود. این سیستم ها به خاطر مکانیزم فعالیتشان سیستم های Air sampling smoke detection نامیده می شوند.
از آنجا که تجهیزات شبکه و کامپیوتر در برابر عوامل ایجاد آتش بسیار حساس هستند و حتی اگر آتش به تمام نقاط نرسیده باشد این تجهیزات ممکن است در اثر افزایش دمای بیش از حد مجاز تخریب شوند، احتمال سوختن قطعات الکترونیکی و کامپیوتر ها بسیار بالا می رود. از سوی دیگر کابل ها با سرعت قابل توجهی آتش می گیرند. اتاق های سرور و دیتا سنتر ها نیز معمولا سراسر پوشیده از انواع کابل است. برای کاهش این خطر و پیشگیری از رخ دادن آتش سوزی به واسطه کابل ها، توصیه می شود از دتکتورهای خطی حرارتی (linear heat detector) استفاده شود.
نصب شستی اعلام حریق نیز در اتاق سرور و دیتا سنتر ها در صورتی که اپراتور در اتاق سرور حضور داشته باشد کارآمد است چرا که با فشردن دکمه شستی اعلام حریق اپراتور میتواند از اتلاف وقت پیشگیری کرده و پیش از تشخیص و اعلام سیستم اتوماتیک، آن را به سرور اعلام کند.
کشتی ها و بطور کلی شناورها با خطرات گوناگونی مواجه هستند یکی از جدی ترین آنها خطر آتش سوزی است. نه به این معنا که احتمال رخ دادن آن بالا باشد بلکه در صورت رخ دادن، با توجه به کم بودن کارکنان کشتی، مقابله با آن نیازمند سطح مهارت هماهنگی بالایی دارد. به همین دلیل گذراندن دوره های عمومی و پیشرفته کنترل صدمات و حریق برای کارکنان کشتی ها لازم و ضروری است.
?
معمولا برای مهار آتش سوزی در کشتی های مختلف از تجهیزات یکسانی استفاده می شود اما چیزی که وضعیت را درباره کشتی ها متفاوت می کند، متفاوت بودن محموله ها و میزان قابل اشتعال بودن آنهاست.
اطفاء حریق در کشتی نیز مانند فضاهای دیگر یه کار تیمی است که هر یک از افراد باید ضمن حفظ خونسردی و آرامش خود، با سرعت عمل کافی با استفاده از مناسب ترین وسیله و مطابق با دستورالعمل صحیح برای خاموش کردن آتش سوزی اقدام نمایند.
یکی از اماکنی که در کشتی ها برای کنترل هدایت تیم های مبارزه با حریق پیشبینی شده است مرکز کنترل صدمات است. در این اتاق مجرب ترین افراد فنی کشتی مستقر هستند. تابلوی کنترل صدمات و ایمنی، نقشه های کنترل صدمات کشتی و سامانه های ارتباطی با اماکن مختلف کشتی تجهیزاتی است که برای کنترل و هدایت تیمهای مبارزه با آب گرفتگی و حریق مورد استفاده قرار می گیرد.
در نقشه های کنترل صدمات محل تجهیزات و دستگاه های اطفاء حریق در کشتی با جزئیات مشخص شده است. از آنجا که خطر آتش سوزی همواره برای کشتی وجود دارد نقشه های کنترل صدمات با نشان دادن ساختمان کشتی، نمایی از عرشه ها و محوطه های مختلف کشتی، دیوارهای جداکننده، کاشف های حریق، کلید های دستی اعلام حریق، ایستگاه های ثابت اطفاء حریق، زمان و محل تمام تجهیزات قابل حمل مقابله با آتش سوزی، نقش بسزایی در فرآیند مهار آتش سوزی ایفا می کنند.
به طور کلی تجهیزات سیستم اطفا حریق در کشتی ها عبارتند از:
اگرچه تجهیزات قابل حمل اطفاء حریق با کپسول های سیار آتش نشانی برای کنترل و خاموش کردن آتش سوزی های کوچک بسیار کارآمد هستند اما در کشتی خطر حریق بیشتر تجهیزات برقی، سوخت، موتورخانه، آشپزخانه و… تهدید می کند که برای مقابله با این آتش سوزی های عمده نیازمند سیستم های موثرتر مانند سیستم های اطفاء حریق ثابت هستیم.
یکی از متداول ترین سیستم های ثابت اطفاء حریق سیستم های CO2 فشار بالا هستند که به دلیل سهولت و ارزانی تهیه گاز co۲ و موثر بودن این سیستم در کشتی ها مورد استفاده قرار می گیرند. خوشبختانه در کشور ما نیز کشتی های تحت پرچم ایران عمدتاً به این سیستم مجهز هستند.
