خبرجعلی در زیست‌بوم رسانه‌ای ایران - بخش دوم | بخش اول را اینجا بخوانید
در روایت خبرجعلی عکس نقش مهمی دارد حتی اگر عکس از نظر شما به عنوان یک روزنامه‌نگار حرفه‌ای یا کارشناس خبره و کاربلد آشکارا دستکاری شده باشد، باز هم هزاران نفر هستند که ساده‌دلانه آن را می پذیرند و بازنشر می‌دهند. ساده‌ترین راه برای سوء استفاده از عکس در خبرهای جعلی همین دستکاری آنهاست.یکی از معروف‌ترین دستکاری‌هایی که در سال‌های اخیر در فضای رسانه‌ای ایران منتشر شد، تصویری از لحظه ورود آیت‌الله خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ بود. بسیاری از همراهان رهبر انقلاب در این پرواز بعدها مواضع سیاسی متفاوتی پیدا کردند و شاید به همین دلیل بود که یک نفر تصمیم گرفت برخی از واقعیت‌های تاریخی را تعریف نکند و تغییراتی در عکس داد و برخی از افراد را حذف کرد. این عکس با لوگوی خبرگزاری فارسی به طور گسترده منتشرشد و این خبرگزاری به طور رسمی این موضوع را تکذیب کرد.
در حقیقت ماجرای این عکس دو جعل همزمان اتفاق افتاد، نخست اینکه کسی به فکرش رسید و همراهان را حذف کرد و عکسی ساخت که در آن خبری از همراهان بعدا مورد غصب قرارگرفته نباشد و در گام دوم برای اینکه این عکس دیده شود از آن به عنوان ابزاری برای جعل‌خبر درباره خبرگزاری فارس استفاده کرد. و خبرگزاری فارس هم کل این داستان را تکذیب کرد
یک نمونه جهانی و مشهور دیگر از دستکاری در عکس، مربوط به روزنامه مشهور الاهرام است. این روزنامه تصویری را که در جریان مذاکرات صلح خاورمیانه گرفته شده بود و در آن مبارک کمی از همتایانش عقب‌تر بود دستکاری کرد و رئیس جمهوری مصر را چند متری جلوتر از بقیه نشان داد. مسأله‌ای که ابعاد جهانی پیدا کرد و اعتبار حرفه‌ای این روزنامه را زیر سؤال برد.
گزارش گاردین در این باره را بخوانید:
یک نمونه دیگر تصویری بود که کانال تلگرام خبرگزاری شهر وابسته به شهرداری تهران منتشر کرد. عکس نشان می‌داد که کارگر شهرداری تهران، باغچه‌ای را کنده است و صدها گردوی دفن شده را از پای درختی بیرون آورده است.
این عکس نیز با توجه به داستان جذابی که برایش جعل شده بود با استقبال گسترده‌ای روبرو شد اما خوب حقیقت چیز دیگری بود و خیلی هم برای داستان‌پردازی جذاب نبود. آنطور که شهردار ناحیه دو منطقه ۸ تهران گفت یکی از مغازه‌ها تصمیم گرفته بود تا گردوهای فاسدش در باغچه خاک کند تا تبدیل به کود شود. اما کارگرهای فضای سبز شهرداری که از همه جا بی‌خبر بوده‌اند آنجا را کنده بودند و به انبار گردوی خیالی دست یافته بودند!!
نمونه‌های مشابه از دستکاری در عکس کم نیستند. دستکاری عکس یا به صورت فرمی است (مثل نمونه حسنی مبارک) و یا مضمونی است (مثل نمونه انبار گردوهای موشی!). حجم بسیار گسترده‌ای از این دستکاری‌ها نیز در بسترهای تجاری صورت می‌گیرد. جاهایی که یک کانال تلگرامی یا حساب اینستاگرامی برای جلب دنبال‌کننده بیشتر و یا لایک بیشتر هر داستانِ جعلیِ جذابی را منتشر می‌کنند. احتمالا هرکدام از ما در طول یک روز در گروه‌های تلگرامی چندین نمونه مشابه از اینها را می‌بینیم.
در قیاس با عکس‌های جعلیِ تجاری، تعداد کمتری از جعل عکس‌ها در حوزه‌های سیاسی روی می‌دهد، جایی که کمپین‌های تخریبی علیه کاندیداهای رقیب بربستر خبرجعلی سوار می‌شوند. این عکس‌ها اگرچه چگالی کمتری دارند اما معمولا آثاری گسترده‌تر و معمولا غیرقابل بازگشت پیدا می‌کنند. درباره میزان نفوذ خبرهای جعلی بیشتر خواهم نوشت.
