?
زمان مورد نیاز برای مطالعه: 5 دقیقه
سرو همچنین در هنر ایران نماد مقاومت، پایداری و شکیبایی است. ریچارد ن. فرای، به ویژگی ایرانیان از حیث پایداری در برابر هجمه‌ی سهمناک متجاوزان در بین دیگر ملل توجه کرده است و آنان را با درخت سر مقایسه می‌کند و می‌گوید: «تشبیهی که شاید بهتر بتواند این خاصیت پرتناقض و تداوم و نوپذیری را تعبیر کند، همانا سرو است که در اشعار فارسی بسیار آمده است. این درخت مانند کاج از توفان سهمگین نمی‌شکند و قابلیت انعطاف دارد. چون باد سهمگین بوزد، خم می‌شود و سر به زمین می‌ساید و سپس با آرامش توفان باز راست قد می‌شود.»
?
از دیگر صفات و نمادهایی که به سرو نسبت داده‌اند پایداری و شکیبایی است. این تعبیر به ویژه در ادبیات از گذشته تاکنون بازنمود یافته است. چنان که حافظ در بیتی آورده است: نه هر درخت تحمل کند جفای خزان غلام همت سروم که این قدم دارد
صائب تبریزی نیز سروده است: چو سرو در مقام رضا ایستاده‌ام آسوده خاطرم ز بهار و خزان خویش
یا در بیتی دیگر آورده است: تا داشتیم چون سرو یک پیرهن در این باغ از گرم و سرد عالم پروا نبود ما را
در ادبیات فارسی واژه‌ی سرو همراه با صفاتی مانند خرامان، چمان، گل اندام، سیمین، خوش رفتار، دلجوی، قباپوش، بهاراندام و… کنایه از معشوق است. شکل و ویژگی‌های مختلف سرو سبب شده بتوان وجوه نمادین متعدد در فرهنگ و ادبیات ایرانی برای آن قائل شد. سرو مظهر بلندی و راست قامتی است و مبنای اشارات متعدد شده است. حافظ در این باره آورده است: عاقبت دست بر آن سرو بلندش برسد هر که در راه طلب همت او قاصر نیست
در اصطلاحات عرفانی، سرو عبارت از علومرتبه و قدوبالای محبوب است. همچنین بعضی قدوبالای محبوب را به سرو تشبیه می‌کنند که حتی هدف تیر ملامت شده‌اند؛ چنان که همام تبریزی گوید:
سرو را روزی به بالای تو نسبت کرده‌ام شرمساری میکشم عمری است از بالای تو
ولسان الغیب، حافظ گفته است:
قامتش را سرو گفتم سر کشید از من به خشم دوستان از راست می‌رنجد نگارم چون کنم
?
نقش سرو از گذشته تاکنون در هنر ایران دیده می‌شود که حکایت از اهمیت و ارزش آن برای هنرمندان دارد. بر این اساس در بیشتر بناهای ایران باستان به ویژه بناهای مذهبی تصویر سرو به صورت نقش برجسته و نقاشی دیواری دیده می‌شود. بهترین نمونه در این خصوص تصویر درخت سرو بر بدنه‌ی پلکان‌های کاخ آپادانای تخت جمشید است. آنها گروه‌های نمایندگان تحت سیطره‌ی حکومت را از یکدیگر جدا می‌کند.
در این نقوش سرو در نقش اصلی و طبیعی خود و با نهایت دقت و ظرافت و ریزه کاری کم نظیری ظاهر می‌شود. در دوران اشکانی و ساسانی نیز نقش سرو، بارها از سوی هنرمندان استفاده شده است. در حجاری‌های طاق بستان، یادگار دوره‌ی ساسانیان نیز نقش سرو همراه با دیگر نقوش حیوانی و گیاهی به کار رفته است. در دوران اسلامی نیز نقش سرو از جمله نقوش و موتیف‌هایی است که به صورت واقعی یا تغییر یافته و استیلیزه در بیشتر هنرهای وابسته به معماری اعم از کاشی‌کاری، گچبری و نقاشی دیواری مشاهده می‌شود.
?
برای نمونه میتوان به نقش کاشی هفت رنگ یکی از قابهای ضلع شرقی کاخ گلستان تهران اشاره کرد. سرو همچنین یکی از نقوش مورد توجه در هنرهای سنتی چون نقش فرش، منسوجات، دوخت های سنتی و… است. طرح بته جقه که به وفور در هنر ایرانی حضور دارد نیز شکلی تجریدی از درخت سرو است که شامل انواع متنوعی است و به صورت نقوش تزیینی بر فرش، شالهای ترمه و قلمکاریهای اصفهان، پته‌ی کرمان و… دیده می‌شود.
تصویر سرو از گذشته تاکنون به عنوان نقش تزیینی بر ظروف سفالین نقش بسته است. برای نمونه در مرکز کاسه‌ی مینایی متعلق به قرن شش و هفت هجری سروی نقش بسته است. در دو طرف آن پیکره‌هایی منقوش است. یا در کاسه‌ی سفالین دیگری ساخت کاشان همچنان نقش سرو بر میانه‌ی ظرف و بر بالای نهری پر از ماهی ترسیم شده است. در زمینه‌ی آن پلنگی را در تعقیب غزال نشان می‌دهد.
علاوه بر آن در آثار نگارگری و نقاشی ایرانی نیز نمونه‌های متعددی میتوان یافت که تصویر سرو در آن نقش بسته است. مانند تصویری از کلیله و دمنه که به سال ۸۳۳ هجری تصویر شده است. این اثر در مجموعه کاخ گلستان محفوظ است. در پس زمینه‌ی این نگاره که موضوع اصلی آن برزویه را در حالی نشان می‌دهد که کتاب خود را به انوشیروان ارائه می‌کند، درختانی به چشم می‌آید که برجسته‌ترین آنها از نظر تعداد و رنگ، درختان کشیده قامت سرو است. در نقاشی معاصر و به ویژه در آثار نقاشان جنگ و انقلاب نقش سرو به عنوان نماد ملی و دینی برای اشاره به شهادت، ایستادگی و آزادگی بسیار به کار رفته است.
?
شاید بتوان نقاشی کاظم چلیپا را نخستین اثری دانست که در آن نقش سرو به عنوان نماد آزادگی و شهادت به کار رفته است. در اثر دیگری از مجید قادری تکسروی تصویر شده است که نواری سرخ بر انتهای آن در باد میرقصد که مشخصا سرو را به عنوان نماد رزمنده و شهادت معرفی کرده است. ساخت تندیس‌ها و نشانه‌های متعدد برگرفته از نقش سرو که با الهام از فرم و ویژگی‌های نمادین سرو تهیه شده است، نشان از گستره‌ی توجه هنرمندان به بازنمایی ویژگی‌های این درخت در هنر است.
برگرفته از کتاب: فرهنگ مصور نمادهای ایرانی – دکتر ابراهیم نامور مطلق و منیژه کنگرانی – نشر شهر
همچنین بخوانید : فرش هریس و برخی ویژگی های مربوط به آن
آدرس کوتاه: https://www.cpersia.com/mag/fa/4957
