?
زمان مورد نیاز برای مطالعه: 4 دقیقه
شیرکی پیچ یا شیریکی پیچ یکی از انواع گلیم بوده که از معروف‌ترین‌‌شان، دستبافته‌های بافندگان سیرجان است. واژه گلیم، فارسی است و از نخستین سال‌های سده چهارم قمری دهم میلادی در ادبیات فارسی در سروده‌های ابوشکور بلخی و ابوالعباس ربنجینی کاربرد مکرر داشته است. همچنین گلیم که از کهن‌ترین شیوه‌های فرشبافی است، اقسام مختلفی از جمله جاجیم و سوماخ یا شیرکی یا سوزنی دارد. اصول بافت آن‌ها از حیث چگونگی به کار بستن تار و پود‌ها با گلیم فرق می‌کند.
در جوامع ایل‌نشین ایران تقریبا برای تمام چیزهای مورد نیاز، از اسباب و اشیا و مواد دم‌دستی تا انباشتنی و حمل‌کردنی، دستبافته‌هایی با اسلوب‌های گره‌بافی، گلیم‌بافی و یا سوزنی‌بافی (که در برخی عشایر پیچ‌بافی/ شیرکی‌پیچ/ پودپیچی/ چینی‌بافی/ سوماخ نام دارد و شاهسون‌ها آنرا کایاک می‌خوانند) وجود داشته است. بنابراین در سنت فرشبافی، استفاده از گلیم جنبه‌ای کاملا کاربردی داشته است. علاوه بر زیرانداز برای روانداز و روکش لوازم عشایر (رختخواب‌بند و گلیم روباری)، به منظور بنا کردن محل زندگی (سیاه چادر)، وسایل خانواده و اسباب زندگی (ننو یا گهواره و عروسک، جامه‌دان، آینه‌دان، توبره، توشه‌دان، جای قرآن، جوال، چپق‌دان، خورجین، رکعت، سوزندان، مفرش و نمکدان، سفره آردی، سفره چای و سفره غذا)، برای پوشش حیوانات ایل ( از جمله روزینی و جُل اسب، شتر و قاطر) به کار می‌رود.
?
سیرجان واقع در استان کرمان، از جمله مناطق مهم فرشبافی است که به ویژه بافته‌های گلیمی‌اش شهرتی جهانی دارد. دستبافته‌های منطقه سیرجان به دو گروه گلیم‌بافی و تخت‌باف یا شیوه بافندگی بدون گره، همچنین قالیبافی/ پرزباف/ قالی‌بری تقسیم می‌شود. تکنیک گلیم‌باف ایلات منطقه به لحاظ شیوه بافت، نیز به دو گروه ساده‌باف یا پودگذاری و پیچ‌باف یا پودپیچی تقسیم می‌گردد.
گلیم‌های سیرجان با تکنیک‌های شیرکی پیچ (پیچ‌باف) و گلیم‌‌فرش بافته شده‌اند. شیوه پیچ‌بافی گلیم در گذشته برای تزئین سفره‌ها، نقشمایه‌های کوچکی در مناطق عشایری‌باف استان کرمان در مناطق سیرجان، بافت، جیرفت، شهربابک و بردسیر به کار رفته است. سپس در دهه‌های اخیر، این شیوه بافندگی به صورت دستباف‌های مستقل، با عنوان «گلیم شیرکی پیچ» در دو نوع «گلیم سوزنی» و «گلیم قالی» در مناطق سیرجان، بافت و ارزوئیه تولید شده و سپس مناطقی از توابع جیرفت نیز به تولید آن پرداختند.
?
گلیم در این شیوه با روش «نیم لول» بافته می‌شود. در این شیوه برخی از حاشیه‌ها و گل‌ها همانند قالی با گره فارسی در روی گلیم بافته و سپس پرداخت می‌شوند که به قسمت‌های قالیبافی «قالی بری» می‌گویند.
شیوه پیچ‌بافی در گلیم شیریکی پیچ که به «گلیم سوزنی» نیز معروف است، از نوع «پیچ‌باف مرکب» است. به این معنی که در این شیوه، برخلاف پیچ‌باف ساده که پودکشی ندارد. پس از هر رج پیچ‌بافی، رشته‌ای پود ضخیم در اصطلاح محلی «روپود»، کشیده می‌شود. پیچ‌بافی بافنده را قادر می‌سازد تا بافت‌هایی جالب و نقش‌هایی ابداعی را که در گلیم‌های دیگر دیده نمی‌شوند ببافد. همچنین امکان بافت نقوشی که در قالی بافته می‌شوند را نیز فراهم می‌کند. پود در گلیم شیرکی پیچ در پشت پیچ‌ها پنهان است و نقش اتصال عرضی چله‌ها را بر عهده دارد. کناره پیچ در گلیم شیرکی پیچ، روی دار و معمولا بافت به صورت متصل پیچیده می‌شود. گلیم شیریکی‌پیچ با توجه به این که پیچ‌باف است و روی هر رج هم پود کوبیده می‌شود، نسبت به گلیم معمولی کمی ضخیم‌تر است.
?
تکنیک پیچ بافی علاوه بر کرمان و سیرجان، در آذربایجان، خراسان، فارس نیز به کار می‌رود و از آن بیشتر به سوماک یا سوماخ یاد می‌کنند. در میان این مناطق بافندگی، شیرکی پیچ، بیش از همه در سیرجان متداول و مشهور است. تا آنجا که آوازه گلیم شیریکی پیچ سیرجان به ثبت جهانی این گلیم در سال 1396 انجامید و طی آن سیرجان به عنوان اولین شهر جهانی گلیم معرفی شد.
نوع اصیل این گلیم توسط زنان عشایر و روستایی ایلات افشار و بچاقچی، به صورت ذهنی‌افی، تمام پشم است. با استفاده از رنگ‌زاهای طبیعی بر روی دار افقی (زمینی)، بافته می‌شده است. نقوش این گلیم انتزاعی و شامل نقش‌های گیاهی و حیوانی و متاثر از طبیعت و اشیای پیرامون بافندگان‌شان بوده است. نقشه‌های گل و گلدانی، ترنج، سه‌کله، کوه‌پنج، بندی‌لوزی، خشتی یا قالبی اصیل‌ترین نقشه‌های بافت گلیم شیریکی پیچ است.
?
روستاهای ملک‌آباد (خواجو شهر امروزی)، دارستان و مکی‌آباد از توابع شهرستان سیرجان از کانون‌های مهم بافندگی گلیم شیریکی پیچ در شهرستان سیرجان به شمار می‌روند. از جمله مهترین هنرمندان این عرصه ماه‌نسا شهسواری پور که گلیم‌بافی را از ۱۰ سالگی شروع کرده بود و در ۱۱۰ سالگی بر اثر کهولت سن درگذشت، در دارستان به خاک سپرده شد. ماه‌نسا شهسواری پور بازمانده آخرین نسل قدیم گلیم‌بافی کرمان بود. او در زمان حیاتش به عنوان سند زنده‌ای به ثبت جهانی گلیم شیریکی‌پیچ سیرجان کمک کرد و در اثر کهولت سن نابینا شد. در بیست و هشتمین نمایشگاه ملی صنایع دستی به پاس یک عمر فعالیت در این حوزه با عنوان «مادر صنایع دستی» تجلیل شد.
همچنین بخوانید: آشنایی با انواع گلیم دستباف و تخت بافت های ایران
آدرس کوتاه: https://www.cpersia.com/mag/fa/7142
