طرح توجیهی یا مطالعه امکانسنجی بیانگر طرحی از مسائل و اطلاعات مهم در رابطه با یک ایده است که به منظور بررسی عوامل موثر بر یک پروژه، تعیین امکانسنجی آن و تشخیص ابزار موفقیت یا موانع آن انجام می‌شود. به بیان ساده‌تر هدف آن بررسی معقولانه بودن ایده است که با بیزینس پلن تفاوت‌هایی دارد؛ چرا که مطالعه امکانسنجی یک بررسی ساده و مختصر است، اما نوشتن یک بیزینس پلن کاری پیچیده و زمان بر است که در آن به جزئیات زیادی اشاره شده و عوامل مختلفی بررسی و تحلیل می‌شوند. از آنجا که تدوین هر بیزینس پلن نیازمند سرمایه‌گذاری در وقت و هزینه است، ضروریست که پیش از انجام آن موانع موفقیت شناسایی برطرف شود که این همان هدف تهیه طرح توجیهی است.
تجزیه و تحلیلی است که تمام عوامل مرتبط با پروژه از جمله ملاحظات فنی، مالی، قانونی و برنامه‌ریزی را برای اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن یک ایده بررسی می‌کند که در ادامه شرح داده می‌شوند.
حوزه فنی: به عنوان بخشی از مطالعه امکانسنجی، مدیران پروژه باید بررسی کنند که آیا افراد کافی و فناوری مناسب در اختیار دارند یا خیر. در واقع مطالعات امکانسنجی می‌تواند به مدیران پروژه کمک کند تا با بکارگیری بهترین شیوه‌ها، ریسک و بازده یک هدف را قبل از اقدام تعیین کنند و همچنین مسائل و مشکلات بالقوه‌ای که می‌تواند پس از پیگیری پروژه ایجاد شود، شناسایی کنند.
حوزه مالی: اینکه یک پروژه امکان‌پذیر است یا نه، به عوامل مهمی از جمله منابع مالی، هزینه پروژه و بازگشت سرمایه نیز بستگی دارد؛ به این معنی که پروژه درآمد یا فروش کافی از جانب مصرف‌کننده داشته است. با این حال طرح توجیهی تنها برای پروژه‌هایی که به دنبال اندازه‌گیری و پیش‌بینی سود مالی هستند، استفاده نمی‌شود، بلکه می‌تواند بسته به صنعت و هدف پروژه، معنای متفاوتی داشته باشد؛ در برخی موارد یک مطالعه امکانسنجی ممکن است شامل تغییر قابل توجهی در نحوه عملکرد یک کسب و کار باشد. در این صورت طرح توجیهی ممکن است شامل تجزیه و تحلیل و اندازه‌گیری سطح نقدینگی تولید شده در مقابل هزینه‌های عملیاتی پروژه باشد. برای مثال یک طرح بیزینس پلنمی‌تواند به بررسی این موضوع بپردازد که آیا یک بیمارستان قادر است که کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه و ساخت یک مرکز بهداشتی جدید ایجاد کند یا خیر.
حوزه قانونی و سازمانی: در تدوین یک طرح توجیهی، ساختار قانونی کسب و کار، تجزیه و تحلیل مهارت و تجربه تیم مدیریت مورد نیاز است.
حوزه برنامه‌ریزی: در آخر باید بازار هدف برای موانع احتمالی محصول یا خدمات، عرضه و تقاضا، رقابت، پیش‌بینی فروش و رشد طرح، مورد برنامه‌ریزی و تحلیل دقیق قرار گیرد.
بهتر است که هنگام انجام یک مطالعه امکانسنجی، همیشه یک طرح اضطراری آزمایشی هم وجود داشته باشد تا در صورت شکست طرح اول، جایگزین مناسبی باشد.
همانطور که اشاره شد انجام یک پروژه نیازمند صرف زمان و سرمایه است و مطالعات امکانسنجی به مدیران پروژه در تشخیص مزایا و معایب انجام آن قبل از سرمایه‌گذاری کمک می‌کند و همچنین اطلاعات مهمی را در اختیار تیم مدیریت پروژه قرار می‌دهد که از ورود آنها به یک سرمایه‌گذاری تجاری پرخطر جلوگیری می‌کند. از طرفی دیگر یک طرح توجیهی خوب به شرکت‌ها در نوشتن یک بیزینس پلن موفق برای کسب و کار جدید کمک می‌کند. در مجموع می‌توان گفت که هدف مطالعات امکانسنجی، مجموعه‌ای از استراتژی‌های بازاریابیاست که به صاحبان سرمایه و بانک‌ها ارائه می‌شود تا آنها را متقاعد کند که سرمایه‌گذاری در یک پروژه یا کسب و کاری خاص یک انتخاب عاقلانه است.
اگرچه هر پروژه می‌تواند اهداف و نیازهای منحصر به فردی داشته باشد، اما در ادامه برخی از بهترین روش‌های پیشنهادی برای انجام یک مطالعه امکانسنجی کلی ارائه می‌شود.
هنگامی که بررسی‌های اولیه برای تدوین طرح توجیهی تکمیل شد، برای محکم کردن پروژه باید یک طرح کسب و کار یا اصطلاحا بیزینس پلن برای آن ترسیم کرد که در واقع سندی است که جهت و استراتژی‌های یک پروژه را با جزئیات دقیق مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که یک کسب و کار چگونه قرار است موفق شود.
یک بیزینس پلن شامل چندین مولفه است که معمولا خلاصه‌ای از آن در هر مطالعه امکانسنجی یافت می‌شود؛ در ادامه مطلب مختصراً به بررسی این مولفه‌ها می‌پردازیم.
همانطور که گفته شد هدف یک طرح توجیهی، ارزیابی عملی بودن یک طرح یا پروژه پیشنهادی است و طرح کسب و کار یا بیزینس پلن، تحلیل را در سطحی پیچیده‌تر و عمیق‌تر ادامه می‌دهد.
یک مطالعه امکانسنجی، عوامل موفقیت و دوام یک پروژه را تجزیه و تحلیل می‌کند. همچنین این مطالعه بازگشت بالقوه سرمایه‌گذاری و هرگونه خطری که متوجه سرمایه باشد را نشان می‌دهد؛ اینکه یک پروژه امکان‌پذیر باشد یا نه، می‌تواند به هزینه پروژه و بازگشت سرمایه بستگی داشته باشد.
یک شرکت ممکن است طرح توجیهی را به منظور راه‌اندازی یک تجارت جدید یا اتخاذ یک خط محصول دیگر و حتی تامین امکانات مورد نیاز برای یک فعالیت انجام دهد. بنابراین ضرورت طرح توجیهی لزوما برای انجام یک کسب و کار جدید نیست.
در صورت بروز شرایط غیرقابل پیش‌بینی یا غیرممکن بودن پروژه اولیه، داشتن یک طرح اضطراری ایده خوبی است.
یک مطالعه امکانسنجی برای پاسخ به اینکه آیا یک پروژه یا ایده پیشنهادی عملی و قابل انجام است یا خیر، طراحی شده است و می‌تواند نقاط قوت و ضعف طرح پیشنهادی را شناسایی کند.
به طور کلی یک طرح توجیهی باید شامل تعیین سطح منابع و فناوری مورد نیاز و بازگشت سرمایه از پروژه باشد.
تدوین و تنظیم یک طرح توجیهی باید شامل تجزیه و تحلیل اولیه پروژه، درآمد مورد انتظار، بررسی دقیق بازار هدف، توصیف جزئیات محصول یا خدمات، گردآوری یک استراتژی بازاریابی و منابع و سرمایه مورد نیاز باشد. گزارش همچنین باید شامل طرح سازمانی پروژه، جدول زمانی و پیش‌بینی نتایج مالی باشد.
