کلات آهن EDTA یکی از پرکاربردترین انواع کلات‌های آهن در کشاورزی است که به دلیل پایداری مناسب و توانایی بالا در تأمین آهن برای گیاهان، اهمیت زیادی دارد. این ترکیب به‌ویژه در خاک‌هایی با pH تا ۶.۵ موثر است و برای جلوگیری از کمبود آهن در محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
1- ساختار شیمیایی EDTA:
ادتا (EDTA) (اتیلن دی‌آمین تترا استیک اسید) یک لیگاند قوی است که به دلیل داشتن چهار گروه کربوکسیلات و دو گروه آمین، توانایی تشکیل کمپلکس‌های پایدار با یون‌های فلزی، از جمله آهن، را دارد. کلات آهن EDTA شامل یون آهن (Fe³⁺/ Fe²⁺) است که با مولکول EDTA ترکیب شده و یک ساختار پایدار ایجاد می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی ساختار:
پایداری در محیط‌های اسیدی و خنثی: در pHهای بین ۴ تا ۶.۵ بیشترین اثربخشی را دارد.
قابلیت محلول‌پاشی و جذب ریشه‌ای: ساختار آن امکان جذب آهن توسط ریشه و برگ‌های گیاه را فراهم می‌کند.
جلوگیری از اکسیداسیون آهن: لیگاند EDTA از اکسیداسیون آهن به شکل غیرقابل جذب (Fe³⁺) جلوگیری می‌کند.
2- مکانیسم عملکرد:
کلات آهن EDTA به عنوان منبع آهن برای گیاهان عمل می‌کند. مکانیسم اصلی به شرح زیر است:
رهاسازی تدریجی آهن: کلات در خاک یا محلول غذایی تجزیه شده و آهن مورد نیاز گیاه را آزاد می‌کند.
جلوگیری از تثبیت آهن در خاک: EDTA از واکنش یون آهن با مواد موجود در خاک، مانند کربنات‌ها یا فسفات‌ها، جلوگیری کرده و مانع از تشکیل رسوبات نامحلول می‌شود.
جذب مستقیم توسط گیاه: گیاه می‌تواند آهن را از طریق ریشه‌ها و برگ‌ها جذب کند، زیرا کلات EDTA در آب محلول است.
3- کاربردهای کشاورزی:
کلات آهن EDTA به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، کاربردهای متنوعی در کشاورزی دارد:
. اصلاح کمبود آهن در گیاهان: در خاک‌های اسیدی یا خنثی، که آهن موجود در خاک برای گیاهان غیرقابل جذب است، کلات EDTA به‌طور مؤثر کمبود آهن را جبران می‌کند.علائم کمبود آهن، مانند زرد شدن برگ‌های جوان (کلروز)، به سرعت پس از استفاده از این کود برطرف می‌شوند.
. کاربرد در سیستم‌های آبیاری: به دلیل حلالیت بالا، کلات آهن EDTA به‌راحتی در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و هیدروپونیک استفاده می‌شود. این کود در محلول‌های غذایی گلخانه‌ای برای تغذیه بهینه گیاهان به کار می‌رود.
. محلول‌پاشی روی برگ‌ها: محلول‌پاشی کلات آهن EDTA روی برگ‌ها، جذب سریع‌تر آهن و رفع علائم کمبود در کوتاه‌مدت را ممکن می‌سازد.
4- مزایا و محدودیت‌ها:
مزایا:
پایداری شیمیایی: در محیط‌های اسیدی و خنثی به خوبی عمل می‌کند.
استفاده آسان: به‌صورت پودر یا مایع قابل تهیه است و به‌راحتی در آب حل می‌شود.
جلوگیری از هدررفت آهن: ساختار پایدار آن از تثبیت یا هدررفت آهن در خاک جلوگیری می‌کند.
محدودیت‌ها:
کارایی محدود در pH بالا: در خاک‌های قلیایی (pH بالای ۶.۵) تجزیه می‌شود و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.
هزینه بالاتر نسبت به نمک‌های ساده آهن: به دلیل فرآیند تولید پیچیده‌تر.
تأثیرات زیست‌محیطی: مصرف بی‌رویه ممکن است اثرات منفی بر تعادل شیمیایی خاک داشته باشد.
5- نکات مهم در استفاده از کلات آهن EDTA:
تنظیم pH خاک: این کلات برای خاک‌هایی با pH زیر ۶.۵ مناسب است. در خاک‌های قلیایی بهتر است از کلات‌های دیگر مانند EDDHA استفاده شود.
مقدار مصرف: میزان مصرف به نوع گیاه، شرایط خاک و شدت کمبود آهن بستگی دارد. دستورالعمل سازنده باید به دقت رعایت شود.
زمان‌بندی مناسب: استفاده از کود در مراحل اولیه رشد گیاه و هنگام مشاهده علائم کمبود آهن بیشترین اثربخشی را دارد.
6- نتیجه‌گیری:
کلات آهن EDTA یک انتخاب ایده‌آل برای تأمین آهن در خاک‌های اسیدی و خنثی است. با تنظیم دقیق شرایط خاک و دوز مصرف، می‌توان از این کود به‌طور مؤثر برای بهبود رشد و کیفیت محصولات کشاورزی استفاده کرد. شناخت دقیق ویژگی‌های این ترکیب و کاربرد آن می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا عملکرد محصولات خود را بهبود بخشند و از کمبودهای تغذیه‌ای جلوگیری کنند.
