من پیمان محمدپور هستم، کارشناس رسمی دادگستری در رشته جرایم رایانهای و فناوری اطلاعات و مدیر تیم جرایم سایبری فایل فاکس Filefox.ir . در سالهای اخیر، بخش قابل توجهی از پروندههای حوزه کلاهبرداری اینترنتی، سرقت اطلاعات، نفوذ به حسابهای بانکی و حتی اخاذی دیجیتال، یک نقطه مشترک داشتهاند: تلفن همراه اندرویدی کاربر. موبایلی که قرار بوده ابزار ارتباط، بانک اطلاعات شخصی و دستیار روزمره باشد، به دلیل چند اشتباه ساده اما پرتکرار، به سکوی حمله مجرمان سایبری تبدیل شده است.
بخش زیادی از کاربران اندروید هرگز به تنظیمات امنیتی گوشی خود سر نمیزنند. بسیاری از گوشیها با همان تنظیمات پیشفرض سالها استفاده میشوند. آمارهای تحلیلی نشان میدهد بیش از ۶۰ درصد کاربران، حتی یک بار هم تنظیمات مربوط به دسترسیها، رمزگذاری یا مدیریت مجوزها را بازبینی نکردهاند. این یعنی گوشی عملا با کمترین سطح دفاعی ممکن در حال فعالیت است. تنظیمات پیشفرض برای راحتی طراحی شدهاند، نه برای امنیت در برابر سناریوهای واقعی جرم سایبری.
یکی از شایعترین اشتباهات امنیتی، نصب اپلیکیشن از منابع خارج از گوگل پلی (حتی کافه بازار) است. طبق بررسیهای میدانی، حدود ۴۰ درصد بدافزارهای فعال روی گوشیهای اندرویدی، از طریق اپلیکیشنهایی نصب شدهاند که ظاهر کاملا عادی داشتهاند اما از کانالهای غیررسمی دانلود شدهاند. این برنامهها اغلب با وعده نسخه پولی رایگان، فیلترشکن قویتر یا ابزار افزایش فالوئر وارد گوشی میشوند و در پسزمینه، دسترسی کامل به پیامکها، مخاطبان و حتی اپلیکیشنهای بانکی میگیرند.
کاربر اندروید به دیدن پیام «Allow» عادت کرده است. بررسیها نشان میدهد بیش از ۷۵ درصد کاربران، مجوزهای اپلیکیشنها را بدون مطالعه تایید میکنند. نتیجه این عادت، نصب برنامهای است که برای یک کار ساده مثل ویرایش عکس، به میکروفن، پیامک، تماسها و موقعیت مکانی دسترسی دارد. در بسیاری از پروندههای سرقت رمز یکبار مصرف بانکی، دقیقا همین مجوز پیامک بوده که بدون آگاهی در اختیار بدافزار قرار گرفته است.
بیش از نیمی از آسیبپذیریهای بحرانی اندروید، با بهروزرسانیهای امنیتی گوگل برطرف میشوند. با این حال، آمارها نشان میدهد حدود ۴۵ درصد گوشیهای فعال، حداقل شش ماه از آخرین وصله امنیتی عقب هستند. این فاصله زمانی برای مجرم سایبری یعنی فرصت طلایی. بدافزارهایی که بر اساس یک ضعف شناختهشده طراحی شدهاند، دقیقا گوشیهایی را هدف میگیرند که کاربر به بهانه کمبود حافظه یا ترس از کند شدن دستگاه، آپدیت را نادیده گرفته است.
الگوی ساده رمز عبور، پین چهاررقمی تکراری یا حتی نداشتن هیچ قفل جدی روی گوشی، هنوز هم واقعیتی تلخ است. در بررسی پروندههای سرقت اطلاعات شخصی، حدود ۳۰ درصد قربانیان هیچ نوع قفل امنی روی گوشی نداشتهاند. در چنین شرایطی، گم شدن یا حتی چند دقیقه دسترسی فیزیکی دیگران به گوشی، برای انتقال دادهها یا نصب بدافزار کافی است. امنیت موبایل از همان صفحه قفل شروع میشود، نه از آنتیویروس.
اتصال به وایفای کافیشاپ، فرودگاه یا هتل بدون هیچ ابزار حفاظتی، یکی از مسیرهای کلاسیک حملات شنود و حمله مرد میانی است. دادههای تحلیلی نشان میدهد در شبکههای وایفای عمومی، احتمال رهگیری ترافیک رمزگذارینشده تا پنج برابر افزایش مییابد. بسیاری از حملات سرقت حسابهای شبکه اجتماعی یا ایمیل، دقیقا در همین بسترها اتفاق افتادهاند، جایی که کاربر تصور میکند چون رمز وایفای دارد، امنیت هم دارد.
بسیاری از کاربران، بکاپ گوشی را روی سرویسهای ابری با رمز عبور ضعیف یا مشترک ذخیره میکنند. در چند پرونده واقعی، مهاجم بدون دسترسی مستقیم به گوشی، فقط با نفوذ به حساب ابری کاربر، به تصاویر شخصی، پیامها و حتی فایلهای کاری دسترسی پیدا کرده است. امنیت موبایل فقط مربوط به خود دستگاه نیست، بلکه زنجیرهای از حسابها و سرویسها را شامل میشود که هر کدام میتوانند نقطه شکست باشند.
برخلاف تصور عمومی، نصب هر آنتیویروسی به معنای امن شدن گوشی نیست. برخی از اپلیکیشنهای امنیتی رایگان، خودشان در جمعآوری دادههای کاربر نقش دارند یا عملا هیچ توان تشخیصی موثری ندارند. بررسیها نشان میدهد کمتر از ۳۰ درصد آنتیویروسهای اندرویدی رایگان، توان شناسایی بدافزارهای جدید را دارند. اعتماد کورکورانه به این ابزارها، باعث میشود کاربر احساس امنیت کند و رفتارهای پرریسکتری انجام دهد.
مصرف غیرعادی باتری، داغ شدن گوشی، افزایش ناگهانی مصرف اینترنت یا ظاهر شدن تبلیغات ناخواسته، نشانههایی هستند که اغلب نادیده گرفته میشوند. در حالی که در بیش از ۶۵ درصد موارد آلودگی به بدافزار، گوشی قبل از وقوع خسارت مالی، علائم هشداردهنده داشته است. بیتوجهی به این نشانهها، فرصت واکنش را از کاربر میگیرد و زمینه را برای جرایم جدیتر فراهم میکند.
گوشی اندرویدی امروز، فقط یک ابزار شخصی نیست؛ کیف پول دیجیتال، آرشیو خصوصی و هویت آنلاین ماست. اشتباهات امنیتی رایج، اغلب ناشی از بیاطلاعی نیستند، بلکه حاصل سادهانگاری و عادتهای نادرستاند. تجربه پروندههای واقعی نشان میدهد که در بسیاری از جرایم سایبری، مهاجم کار پیچیدهای انجام نداده است؛ این خود کاربر بوده که در را از قبل باز گذاشته است. امنیت موبایل، بیش از هر چیز، به تغییر نگاه و رفتار کاربر وابسته است، نه صرفا نصب چند ابزار و اپلیکیشن.
