وسواس یکی از اختلالات روحی و روانی است که برخی از افراد درگیر آن هستند . این اختلال در دو نوع وسواس فکری و وسواس عملی دیده می شود ، البته برخی از افراد از هردو نوع آن رنج می برند . همان طور که از نام آنها مشخص است ، وسواس فکری شامل عادت های بدی مثل چک کردن چند باره قفل در یا خاموش یا روشن بودن اجاق گاز است . وسواس عملی نیز بیشتر در مورد نظافت و شستشو دیده می شود ، البته فردی که به نوع چینش وسایل حساس است نیز شامل افراد دارای وسواس عملی می شود . برای مثال چنین افرادی به قرینه بودن جایگاه اشیاء و یا فاصله بین آنها که باید دقیقا یکسان باشد ، حساس هستند . همچنین فردی که علاقه شدید به نگه داشتن وسائل اضافی و به درد نخور دارند و در عین حال دوست دارند همه آنها همیشه در دسترس بوده و دارای یک نظم بی نظمی باشند نیز شامل افراد دارای وسواس عملی هستند . چنین افرادی همیشه بر این باورند که هر کدام از آن اشیاء روزی به درد او خواهد خورد .
شایع ترین نوع وسواس ، وسواس شستشو است . فردی که دچار اینگونه وسواس است ، به تمیزی و پاکی هر چیزی شک می کند . افکاری مزاحم همواره او را اذیت می کنند . افکاری که او را به شستشوی بیش از حد وادار می کنند . به احتمال زیاد خود فرد تمایلی به عملی کردن افکار خود نداشته باشد ولی فکری مکمل در کنار آن افکار وجود دارد که به فرد القا می کند که اگر کاری که افکارش از او می خواهند را انجام ندهد ، اتفاق بدی خواهد افتاد . برای مثال چنین فردی فکر میکند که اگر دستان خود را کمتر بشوید ، یکی از اعضای خانواده خود را از دست خواهد داد .
شاید به ظاهر خنده دار باشد . ولی در واقع شدت و قدرت این افکار آنچنان زیاد است که فرد را از پا در می آورند و کنترل ذهن او را به دست می گیرند . چنین فردی تنها به عنوان یک فرمان بردار از ترس اینکه نکند اتفاق بدی بیفتد ، به تک تک افکار خود عمل می کند و تسلیم آنها می شود .
شستن بیش از حد دست ها ، طول کشیدن حمام و دستشویی ، عوض کردن مکرر لباس ها ، تمیز کردن افراطی خانه و وسائل ، دوری جستن از چیزهای نجس مثل آشغال و یا حتی چندش آور بودن چنین چیز هایی برای فرد از جمله کارهایی است که فرد مبتلا به وسواس شستشو انجام می دهد .
با اینکه فرد با عمل به افکار وسواسی به صورت لحظه ای آرام میگیرد ولی این آرامش او دوام ندارد و مجددا با حمله فکر دیگر از بین می رود . این افکار مانند خوره ای هستند که به ذهن فرد افتاده و مانند کنه دست بردار نیستند . کافیست فرد تنها یکبار به خواسته وسواسی ذهنش عمل کند ، تمام شد . این افکار دست از سر او برنمی دارند و تا قدرت کامل ذهن فرد را از او نگیرند ساکت نمی مانند .
در هر لحظه و هر مکانی ذهن فرد وسواسی مشغول این افکار است ، آرامش و قرار ندارد و همواره نوعی آشوب در درون او وجود دارد .
واما راه چاره چیست ؟ آیا قرار است چنین فردی تا آخر عمر فرمان بردار افکار وسواسی خود باشد ؟
نه . با وجود تمام سختی هایی که برای رهایی از این افکار وجود دارد ، ولی نشدنی نیست . اولین قدم برای رهایی ، این است که خود فرد از وضعیت خود خسته شده باشد و واقعا بخواهد که از این مخمصه بیرون بیاید . دومین قدم کمک گرفتن از خانواده است . البته اگر شدت وسواس فرد زیاد باشد ، باید از روانشناس و یا حتی از روانپزشک نیز کمک بگیرد . گاهی سهل انکاری در بیماری و به موقع مراجعه نکردن به پزشک باعث می شود بیماری چنان گسترش یابد که نه تنها خود فرد به تنهایی نمی تواند از پس بیماری خود برآید ، حتی با دارو درمانی نیز نتیجه چندانی نمی گیرد .
البته نباید ناامید شد . باید از تمام قوای خود و با کمک گرفتن از خانواده و پزشکان با مشکل خود روبرو شویم .
از جمله راهکارهای ساده مقابله با وسواس عبارتند از :
- در برابر افکار وسواسی خود مقاومت کنید و به همه آنها عمل نکنید . با اینکه سخت است ولی ذهن انسان توانایی انجام هر کاری را دارد . ذهنی که می تواند افکار غیر منطقی و مسخره ای را قبول کند ، پس مسلما می تواند به راحتی در برابر افکار منطقی تسلیم شود . با مرور زمان و کم کم ، از عمل کردن به افکار وسواسی خود اجتناب کنید .
- اضطراب و استرس ناشی از عمل نکردن به افکار وسواسی را تحمل کنید . در ابتدا ممکن است تصور کنید همه چیز نجس شده است و دنیا کن فیکون شده است . ولی اگر کمی تحمل کنید آرام آرام از شدت اضطراب شما کاسته شده و در نهایت آرام می گیرید . زمانی که می بینید هیچ اتفاقی نیفتاده و همه چیز سر جای خودش است ، ذهنتان می تواند منطقی تصمیم بگیرد و دفعات بعدی در مقابل افکار مزاحم مقاومت بیشتری از خود نشان داده و بر آنها غلبه می کند .
- نترسید و به خدا توکل کنید . مطمئن باشید که هیچ اتفاق بدی نمی افتد . اتفاق بد این است که ما با تسلیم شدن در برابر چنین افکاری خود و آینده خود را نابود کنیم .
- در ادامه سعی کنید افکار مثبت را جایگزین افکار منفی خود کنید . به این صورت که وقتی شکی به سراغتان آمد به تمیزی فکر کنید . مثلا می توانید کلمه تمیز را در برابر چشمان خود تصور کنید و به این ترتیب احساس تمیزی نسبت به آن جسم یا مکان در شما به وجود می آید . یا حتی میتوانید وقتی فکری وسواس گونه به سراغتان آمد حواس خود را پرت چیز دیگری نمایید تا آن فکر از ذهن شما فاصله گرفته و دورتر و دورتر شود . به افکار اضافی ناشی از توجه نکردن به فکر وسواسی اولیه توجه نکنید و نسبت به آنها بی تفاوت باشید . همه تمرکز خود را به یک کار یا فکر دیگر معطوف کنید . مثل فکر کردن به زندگی دلخواه خود در آینده ، مشغول کردن خود به یک کار . بیکار نبودن فرد وسواسی امری بسیار مهم است . زیرا اگر چنین فردی هیچ مشغله ای نداشته باشد ، هجوم افکار وسواسی بیشتر خواهد بود و در واقع این افکار فرصت بیشتری برای جا کردن در ذهن می یابند . پس مهم است که حتما خود را سرگرم کاری کنید که خصوصا تمام ذهنتان درگیر آن باشد ، مثل کار اداری یا حتی می توانید در خانه خود را با کامپیوتر و کار کردن با آن مشغول کنید . به عنوان مثال می توانید با تایپ کردن افکار خود در کامپیوتر هم به نوعی ذهن و دستان خود را مشغول کنید و هم با نوشتن افکار وسواسی از شدت و تاثیر آنها بکاهید . این یک روش علمی است که افکار منفی وقتی نوشته می شوند ، از قدرت و تاثیر آنها کاسته می شود . وقتی به صورت مستقیم مشکل خود را با چشمان خود و در مقابل خود می بینید ، در می یابید که مشکل شما آنچنان که ذهنتان به آن بال و پر می داد ، بزرگ نیست و خود را در مقابل آن بزرگ می بینید . به چشمانتان اعتماد کنید ، به نظرم تنها عضوی که می توان به آن بیشترین اعتماد را داشت چشم ماست . زیرا واقعیت را آنچنان که هست به ما نشان می دهد . نه افراطی در کار است و نه تفریطی . به اجسام و یا مکان هایی که به تمیزی آنها شک می کنید ، به دقت با چشمان خود بنگرید و تمام حواستان را جمع کنید . خواهید دید که این افکار حقیقت نداشته و در واقع ، زاده ذهن خیال پرداز ما هستند . اگر شدت وسواس شما خیلی زیاد باشد ، شاید به چشمان خود نیز اعتماد نکنید . در چنین حالتی نگاه فرد به همه چیز متفاوت است . نمیداند چیزی که میبیند واقعیت دارد یا نه . انگار همه چیز از دید او نجس است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود یا در بیشتر موارد تا خود فرد آن جسم یا مکان را تمیز نکند به تمیزی آن شک خواهد داشت . از این رو نمی تواند به دیده های خود اطمینان کند . گاهی شدت وسواس آنچنان زیاد است که فرد حتی با شستن آن جسم یا مکان با دست خود نیز به تمیزی آن اطمینان کامل حاصل نمی کند و اگر در چنین مواقعی به همه افکار خود اهمیت دهد ممکن است ساعت ها برای شستن آن وقت بگذارد و به راحتی نتواند دست از شستن بردارد . در این صورت پیشنهاد می کنم از خانواده خود کمک بگیرید . یعنی وقتی خودتان نمی توانید تصمیم بگیرید ، از آنها بپرسید که این جسم یا مکانی که شما به تمیزی آن شک دارید ، از دید و نظر آنها تمیز است یا نه . البته باید به آنها اعتماد کنید و به حرفشان گوش دهید . با اینکه در این حالت به خود متکی نیستید ولی با گذشت زمان که از قدرت و مقدار افکار وسواسی کاسته می شود ، خودتان نیز می توانید به چشمان خود اعتماد کنید . توصیه دیگر اینکه حتی الامکان از آب و شستن دوری کنید . یعنی اگر مجبور نیستید ، کارهای شستشو و نظافت منزل را هیچ وقت خودتان انجام ندهید و از خانواده خود بخواهید تا آنها را انجام دهند .
چون وسواس بیشتر در بین بانوان شایع است ، از این رو شاید به دلیل اینکه خانه دار هستند و خودشان مجبور به انجام کارهای منزل هستند ، نتوانند از دیگران کمک بگیرند . برای چنین افرادی مراجعه به روانشناس و در صورت نیاز ، دارو درمانی بسیار کمک کننده خواهد بود . اما دخترانی که هنوز ازدواج نکرده اند و چنین مشکلی را دارند ، تنها نیستند و می توانند از خانواده خود کمک بگیرند و از شانس بیشتری برای رهایی از این مشکل برخوردارند .
یکی از انگیزه هایی که می تواند به دختران مبتلا به وسواس برای رهایی از آن کمک کند ، این است که به خاطر اینکه بتوانند در آینده ازدواج کنند و به خوشبختی دست یابند باید هرطور که شده از مشکل خلاص شوند و هیچ راه گریزی ندارند . زیرا ازدواج با دختری که دچار وسواس است و هم خودش و هم اطرافیان را دچار رنج و عذاب می کند و نمی تواند به خوبی یک زندگی را اداره کند ، چندان دوام نخواهد داشت .
پس بهتر است به خاطر افکار پوچ و بیهوده زندگی خود و خانواده مان را خراب نکنیم .
سخن پایانی :
در مقابل هیچ بیماری و مشکلی سر تعظیم فرود نیاوریم و بدانیم که ما انسان ها دارای قدرت فوق العاده ای هستیم که این مشکلات در برابر ما ذره ناچیزی هستند که میتوانیم به راحتی مهارشان کنیم . البته اگر خودمان بخواهیم . توکل بر خداوند را نیز فراموش نکرده و همواره از او یاری بجوییم .
