مالیات بر دارایی، (به انگلیسی: property tax) مالیاتی است، که در آن پایه و منبع مالیاتی را دارایی یا ثروت دارنده ملک، تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر، مالیات بر دارایی بر آنچه که شخص مالک قبلاً به دست آورده یا از طریق به او به ارث رسیده باشد تعلق می‌گیرد. مالیات بر دارایی عموماً به عنوان مکانیزمی برای تعدیل ثروت به کار گرفته می‌شود و بیشتر در جوامعی کاربرد دارد، که اختلاف فاحشی در دارایی و ثروت افراد آن جامعه وجود داشته باشد، یا فقط در مواردی خاص که به وسیله نوع دیگری از مالیات مالیات بر درآمد نتوان از آن منابع مالیات گرفت، اعمال می‌شود. مالیات بر املاک درواقع مالیات بر ارزش املاک و مستغلات می‌باشد؛ به این صورت که یک نرخ تعیینی بر اساس ارزش دارایی مشخص و پرداخت می‌گردد نه آنکه بخشی از ملک بعنوان مالیات اخذ شود که این توسط مراجع رسمی و دولتی هر مکان و منطقه به‌طور جداگانه مشخص می‌شود. این مقام می‌تواند شهرداری، دولت، اداره دارایی، مراجع قضایی و… باشد.
بر اساس قانون مربوط به مالیات های مستقیم که در سال 1366 تصویب شد مالیات بر دارایی در پنج رده قرار گرفت :
مالیات سالانه ملک ها
مالیات مستغلات مسکونی خالی مانده
مالیات بر زمین های بایر
مالیات حق تمبر
در اصلاحاتی که در سال 1380 بر روی قانون مذکور صورت گرفت مالیات های سالیانه ملک ها ، مستغلات مسکونی خالی مانده و زمین های بایر ، حذف شده و فقط مالیات های مربوط به ارث و حق تمبر کماکان معتبر است .
مالیات بر دارایی در ایران
بر اساس قوانین کشور، بند یک ماده یک قانون مالیاتهای مستقیم ایران اعلام می‌کند که کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی در نسبت به هر نوع اموال و املاکی که در کشور دارند برابر مقررات مرتبط مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. قوانین مشتمل بر ۵ فصل می‌باشد که عبارتند از:
مالیات سالانه املاک (حذف شده‌است)
مالیات املاک و مستغلات خالی از سکنه (حذف شده‌است)
مالیات بر اراضی بایر (حذف شده‌است)
مالیات بر ارث که با ده ماده برقرار می‌باشد.
مالیات بر حق تمبر که با هشت ماده برقرار می‌باشد.
اما به تازگی و طبق مصوبه جدید کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی، مقرر شد که از املاک و خانه‌های بالای ۱۰ میلیاردتومان و خودروهای بالای ۱میلیارد تومان به نرخ مشخصی مالیات اخذ شود.
سرنوشت مالیات بر دارایی در قوانین ایران
بند یک ماده یک قانون مالیات های مستقیم ایران، تصریح نموده است که کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران نسبت به انواع اموال و املاکی که در ایران دارند، برابر مقررات باب دوم قانون مالیاتهای مستقیم ایران مشمول پرداخت مالیات شناخته می شوند.
باب دوم قانون مالیات های مستقیم ایران نیز تحت عنوان مالیات بر دارایی مشتمل بر پنج فصل است که فصل یک آن با عنوان مالیات سالانه املاک، فصل دوم آن با عنوان مالیات مستغلات مسکونی خالی و فصل سوم آن با عنوان مالیات بر اراضی بایر، از قانون مالیات های مستقیم حذف شدند.
معضلات نبود مالیات بر دارایی در ایران
به دلیل نبود ساز و کارهای لازم از جمله مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر خانه‌های خالی، بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی، صندوقهای بازنشستگی و بانک‌ها در حوزه مسکن سرمایه‌گذاری غیرمولد و فعالیت سفته بازی دارند. موضوعی که موجب شده تقاضای سرمایه‌ای مسکن در ایران از حدود ۲۰درصد در دهه ۶۰ به ۷۰درصد در سال‌های اخیر برسد.نتیجه این امر افزایش بی‌رویه قیمت مسکن، افزایش حاشیه‌نشینی و فشار مالی سنگین به طبقات مختلف اجتماعی بوده‌است.
مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر خانه‌های خالی، پایه‌های پرکاربرد مالیات بر ثروت
طی سال های گذشته علاوه بر اینکه حذف برخی پایه های مالیات بر دارایی صورت گرفته است، پایه های مالیاتی مفید و پرکاربردی مانند مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر خانه های خالی مغفول و بی سرانجام مانده است.
مالیات بر عایدی سرمایه در سال ۹۳ در مجلس رای نیاورد و طرح مجدد آن در سال ۹۷ نیز تاکنون معطل و بی نتیجه مانده است.همچنین طبق یکی از تبصره‌های ماده ۱۶۹ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم می‌بایست با راه‌اندازی سامانه ملی املاک و اسکان کشور مالیات از خانه‌های خالی دریافت می‌شد، که تاکنون به دلیل عدم تشکیل سامانه مذکور، از وصول این مالیات خبری نیست.
