بر اساس گزارش «شاخص جهانی فساد مالی و اقتصادی» از سوی «سازمان شفافیت بین الملل» یا همان (TI) در 2018م، ایران نمره 28 از 100 را کسب نموده و در ردیف کشورهایی مثل گینه، لبنان، مکزیک و روسیه قرار گرفت. این گزارش وضعیت 180 کشور جهان از جهت شاخصه‌های فساد بررسی نموده و به آنان نمره‌ای بین صفر(حد بالای فساد) تا صد(عدم وجود فساد) را می‌دهد. در این بین کشورهایی مثل آمریکا با نمره 71 و سوئیس با نمره 85 از جایگاه خوبی برخوردارند.1
بر اساس آمارهای این سازمان برخی در داخل و خارج کشور مدعی وجود فساد سیستماتیک در ایران هستند. یعنی حکومت به صورت حساب شده زمینه بروز فساد را فراهم می‌نماید. به طور مثال سیسیتم شرایطی را فراهم می‌کند تا فرار مالیاتی تحقق یابد. شاخص مربوط به سنجش فساد سیستماتیک یا (FSI) مواردی نظیر «ثبت مالکیت، شفافیت حقوقی، یکپارچگی مالیاتی، استانداردهای بین المللی و مالی» را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.2 با این حال اگر فساد در ایران به شکل سیستماتیک درآمده پس چرا برخی آمارها چیزی خلاف سازمان شفافیت بین الملل می‌گویند.
به طور مثال طبق گزارش شبکه عدالت مالیاتی (Tax Justice Network)t سوئیس با نمره پنهان کاری 76 از نظر مالی فاسدترین کشورجهان است و آمریکا، آلمان و جزیره کیمن در پله‌های بعدی فساد مالی قرار دارند. در گزارش «تکس جاستین نتورک» در سال 2018م با «شاخص پنهان کاری مالی» درباره سوئیس آمده است: «سوئیس بزرگترین مرکز پناهگاه مالیاتی در جهان و یکی از بزرگترین مراکز نگهداری اموال خارجی و بزرگترین منطقه مالی از نظر پنهان کاری مالیاتی است». نکته جالب اینجاست که این کشور بر عکس همه جای دنیا، افشاگران مالی را مورد تعقیب قرار می‌دهد.3 جالب‌تر این که در لیست این نهاد اسامی 112 کشور آورده شده که نام ایران در میان آن‌ها نیست.
در پاسخ به این تناقض آماری باید گفت که برای تشخیص فساد مالی و اقتصادی در یک جامعه شاخصه‌های مختلفی مثل: میزان پنهان کاری مالی (FSI)، شاخصه درک و یا تصور از فساد (CPI)، شاخصه رشوه دهندگان (BPI)، شاخصه نسبت رشوه (Bribe Ratio)، شاخصه گزارش رقابت جهانی (GCR) و ....وجود دارد.
سازمانه شفافیت بین الملل به طور سالانه کشورها را بر اساس شاخص (CPI) مورد ارزیابی قرار می‌دهد که یقیناً استفاده از یک معیار خاص نمی‌تواند نتیجه درستی در پی داشته باشد. چرا که فساد مالی و اقتصادی شکل‌های مختلفی دارد و شاخص‌های تعیین فساد در کشورهای مختلف ممکن است دارای اختلاف فاحشی با هم باشند. مثل نمونه گزارشی که در این جا آوردیم.
اشکالات وارده به آمار سازمان شفافیت بین الملل به طور اجمالی از این قرار است؛
شاخصه‌های فساد با توجه به تغییر و اختلاف قوانین کشورها باید تغییر کند؛ چرا که ممکن است برخی از فعالیت‌های اقتصادی در کشوری جرم محسوب شود و در برخی دیگر کاملاً قانونی باشد. دوم این که بالا و پایین رفتن امتیاز و رتبه فساد کشورها از لحاظ آماری، معنادار و دارای ارزش تحلیلی نبوده و نمی‌تواند ملاک دفاع و یا نقد قرار بگیرد. جدای از همه این‌ها پرسش‌های شاخص فساد، متکی به ادراک فردی و شخصی است که تحت تأثیر رسانه و شایعات به راحتی تغییر می‌یابد.4
اما درباره فساد سیستماتیک در ایران به گفته مقام معظم رهبری «در کشور فسادهایی وجود دارد که اگر چه فسادهای بدی نیز هستند ولی فساد به صورت موردی است نه سیستمی، که البته باید با این موارد برخورد شود».5 «محمد جواد ایروانی» وزیر اقتصاد دهه 60 و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در این باره می‌گوید کسانی که مدعی فساد سیستماتیک هستند، درک درستی از این مفهوم ندارند، چرا که این مفهوم به معنی یک رفتار نظامند است. اما ما وقتی به ساختار نگاه می‌کنیم در سطح رسانه و عموم مردم، سران قوا و مقام معظم رهبری همگی همواره بر مبارزه با فساد تاکید دارند. نمونه بارز آن هم برخورد قاطع و اخیر قوه قضائیه با فساد است.6
اما اینکه چرا این مفهوم به ایران نسبت داده شده حاصل آمارهای نهادهایی چون سازمان شفافیت بین الملل و مفاسد اقتصادی به وجود آمده در سال‌های اخیر است. البته فسادهای سال‌های اخیر در اکثر موارد به قوه مجریه و تفکر اقتصادی لیبرال حاکم بر آن باز می‌گردد که باعث شد پرونده‌های خصوصی سازی، ارز و سکه، آزادسازی واردات، فرارهای مالیاتی و....صورت بگیرد.7
نتیجه آنکه ما در کشور مشکلات اقتصادی و فساد مالی داریم ولی شرایط کشور آنگونه که بیگانگان و مزدوران داخلی فریاد می‌زنند نیست.
پی‌نوشت:
1 – https://farsi.euronews.com/2019/01/29/corruption-perceptions-index-2018-transparency-international-corruption-global-crisis-de
2- https://www.bultannews.com/fa/news/585269
3- https://www.yjc.ir/fa/news/6427864
4- https://www.magiran.com/article/1534661
5- دیدار با دانشجویان، 17 خرداد 1396
6- http://jjo.ir/xjovachy
7- https://www.3danews.ir/?p=74976
