دو عاملی که تا حدودی یهودیان را به یک خانواده تبدیل می‌کند، نژاد و مذهب است.
نژاد
قاعده‌ی یهودی بودن، تولد از مادر یهودی است. چیزی برخلاف عرف جامعه امروزی که فرزند را به پدر می‌شناسند نه مادر. این که پدر او مسیحی باشد و حتی فرزند او نیز مسیحی شود اصلاً مهم نیست. جامعه یهودی باز او را می‌پذیرد. با این تفاسیر شما می‌بینید که گروه‌های مختلف یهودی از نظر چهره ظاهری، قد، اندازه و... دارای تفاوت‌های فاحشی هستند. آنان حتی خودشان را از نظر نژادی به سفاردی، اشکنازی، یهودیان مشرق زمین و جهان اسلام تقسیم کرده و در سرزمین اشغالی شهروند درجه یک و دو تعیین کرده‌اند.1
سفاردی‌ها: آنان در اصل یهودیان اخراج شده اسپانیا و پرتغال در قرن 15م اما به مرور زمان مفهوم سفارد گسترش یافت و شامل یهودیان شمال آفریقا، شرق آسیا و جهان اسلام نیز شد. زبان این یهودیان عبری و لادینویی است.2 قشر اروپایی آن از اشراف و طبقه سرمایه‌دار یهودی هستند. این جماعت راحت در ملل مختلف هضم شده و مراسم و مناسک متفاوتی با سایر گروه‌های یهودی دارند. این گروه هرگز با گروه‌های دیگر مراوده و ارتباط قومی نداشته، چرا که آن را مایه تنزل و سقوط خود می‌دانست. افرادی نظیر «اسپینوزا» و «بنیامین دیزرائیلی»(نخست وزیر سابق انگلیس) از این دسته محسوب می‌شدند.
البته از نظر نباید دور داشت که یهودیان شرق و جهان اسلام به دلیل برخی شباهت‌ها با سفاردی‌ها در مناسک، با آنان اشتباه گرفته می‌شوند. درحالی که آنان گویش خاصی نداشته و دارای گذشته و تاریخ کاملاً متفاوتی با سایر گروه‌های یهودی هستند.
اشکنازی‌ها: این اصطلاح در اصل به معنی یهودیان آلمانی است ولی به تدریج معنای آن گسترش یافت و شامل یهودیان مهاجر اروپایی و امریکایی به فلسطین شد. آنان بیشتر گویش زبان وطنی دارند تا گویش یدیشی. این گروه متعصب‌تر بوده و معمولاً از جانب سایر گروه‌های یهودی پذیرفته نمی‌شوند. جریان صهیونیسم از سوی این گروه‌ها ایجاد و پشتیبانی شده است.3
اعتقاد
دین یهود اصل مهمی برای عضویت جامعه یهودی-اسرائیلی است. چرا که موجودیت این رژیم با تاریخ مذهبی این قوم گره خورده است. بنابراین علماء یهود در تفسیر متون خود به گونه‌ای عمل کرده‌اند که همه اقشار حتی لائیک‌ها نیز داخل شوند.
صهیونیست‌ها در تقسیمات خود یهودیان را به دو قشر «قومی» و «معتقد یا مذهبی» و بخش مذهبی را هم به سه قسم «اُرتدوکس»، «اصلاح‌طلب» و «محافظه‌کار» تقسیم کرده‌اند. البته در این بین اقلیت‌هایی مثل: سامری‌ها، قرائیون، کرمشاکی، عبرانی‌های سیاه پوست، فلاشامورها نیز وجود دارند.
یهودیان اصلاح طلب4
این جریان در اواخر قرن هجده میلادی و بعد از عصر روشنگری و همرا با رشد تفکرات فلسفی و عقلگرایی در یهودیت ایجاد شد. «موسی مندلسون»5 از آلمان، جزو پیشگامان یهودی جریان اصلاح طلب بود که برای اولین بار کتاب مقدس را به آلمانی ترجمه کرد. یهودیان اصلاح طلب که به شدت جریان لیبرال و سکولار را همراهی می‌کنند با بسیاری از عقاید و سنت‌های قومی و مذهبی مخالف بوده و هست. بنابراین آنان شروع به ارائه تفسیر جدیدی از آموزه‌های خود دادند. از جمله اصلاحات آنان که بسیار حاشیه ساز بود عبارتند از:
«حمایت از نقش و جایگاه زن در اجتماع» : پیش از این زنان هیچ اختیاری از خود نداشته و از حضور در بسیاری از محافل اجتماعی و حتی دینی محروم بودند. جریان اصلاح طلب کار را به جایی رساند که زنان یهودی امروزه به مقام خاخامی می‌رسند و حتی می‌توانند لباس مخصوص به عبادت را هم بپوشند.
«همجنس گرایی»: این موضوع بحث جدیدی است که چندین سال است جامعه دینی اسرائیل را به خود مشغول ساخته و جریان اصلاح طلب از آن حمایت می‌کند. آنان حتی قوانین ایجاد کرده‌اند که همجنس گرایان می‌توانند طبق آن به مقام خاخام رسیده و کنیسه مخصوص به خود را داشته باشند.
«قانون طلاق»: طبق قوانین مذهبی یهود، طلاق روند پیچیده‌ای دارد که توسط شوهر باید انجام شود و در صورتی که به طور کامل اجرا نشود، این پیوند همچنان باقی خواهد ماند. یهودیان اصلاح طلب در این امر نیز دخالت کرده و خواستار برابری حقوق زن و مرد و اجرای این مراسم طبق قوانین مدنی شدند.
«ازدواج با بیگانگان»: این موضوع مسأله‌ای است که همه یهودیان با آن مخالف هستند و حتی در جریان اصلاح طلب نیز مخالفانی دارد. با این حال جریان اصلاح طلب ازدواج با غیر یهودیان را مجاز دانسته و به صورت خاص به روحانی مذهبی خود اختیار تجویز چنین ازدواجی را داده‌اند.
اصلاح طلبان به طور کلی مخالف تفکراتی مثل دوران ماشیح، بازگشت، رجعت به سرزمین موعود، تبعید و...هستند. چرا که این موارد را جزو آموزه‌های نژادی و غیر دینی می‌دانند. علاوه بر این با تئوری خاخامی که امروزه در اسرائیل پیدا شده نیز مخالف هستند.6
یهودیان اُرتدوکس7
اُرتدوکس یک اصطلاح کلی برای اشاره به شاخه‌های سنتی و متعصب یهودیت معاصر است. این جریان از سایر گروه‌های مذهبی ستخت‌گیرتر و سنتی‌تر بوده که معتقدند تلمود و تورات سخنان خدای متعال است. نکته اینجاست که این جریان از جهت افکار و عقاید کاملاً با گروه اصلاح طلب در تضاد بوده و هست. اُرتدوکس‌ها معتقد به قوم برگزیده هستند و به سلطنت نهایی یهود توسط ماشیح باور دارند. این جریان به شدت طرفدار جنبش صهیونیسم بوده و از آن حمایت می‌کند.8
یهودیان محافظه‌کار9
در حقیقت این جریان در مقابل یهودیت اصلاح طلب و تجدد خواه به وجود آمد. محافظه کاران بر عناصر اصیل سنت دینی و قومی تأکید دارند و از طرف دیگر خواستار بروز شدن و هماهنگی این سنت‌ها با دنیای امروز هستند. البته نه به شیوه افراطی اصلاح طلبان که تمام اصول و مبانی دین را زیر سوال ببرند. به قول «زاکاریا فرانکل» از پیشگامان این جریان: «اصلاحات معتدل امر ضروری است اما این امر باید به شکلی باشد که روح گذشته از آن‌ها نمایان باشد».
احداث کنیسه‌های مختلط، استفاده از وسایل نقلیه در روز شنبه، تغییر در نماز و عبادت و خاخام کردن زنان که باعث شد این جریان از جریان سنتی اُرتدوکس فاصله جدی بگیرد.10
اختلافات نژادی و مذهبی در اسرائیل
هر دو گروه اشکنازی و سفاردی در مسائل دینی «تلمود بابلی» را مرجع خود قرار می‌دهند با این تفاوت که اشکنازی‌ها به تفاسیر علماء خود بر این کتاب بیشتر استناد می‌کنند تا خود کتاب. این دو گروه اگرچه یهودی و ساکن اسرائیل هستند ولی هیچ کدام یکدیگر را قبول نداشته و چه بسا در برخی موارد یک دیگر را تکفیر نیز می‌کنند. اختلافات مهم آنان عبارتند از:
نماز: نماز اشکنازی و سفاردی‌ها با هم تفاوت فاحشی داشته و علماء هر یک از آن‌ها نماز خواندن در کنیسه دیگری را باطل می‌داند. این امر سبب شد تا برگزاری نماز در ارتش اسرائیل دچار پراکندگی و بی‌نظمی شود. به شکلی که در برهه‌ای دولت تلاش کرد تا از طریق خاخام‌های اعظم این دو گروه، نماز واحدی را ارائه دهد که به دلیل اختلاف شدید این امر میسر نشد.
ازدواج: در سنت اشکنازی و سفاردی یهودیان مذهبی نمی‌توانند با گروه مقابل ازدواج کنند و این کار حرام است. حتی در دوره‌ای کاغذی در قدس پخش شد که در آن نوشته شده بود: «براستی که فرزندان کسانی که با سفاردی‌ها ازدواج می‌کنند، حیض زاده‌اند و به این ترتیب تمامی سفاردین‌ها نجس و فرزندان آن‌ها حیض زاده‌اند».
البته به این نکته نیز باید توجه کرد که یکی از دلایل چنین حکمی اختلاف عده زنان در این دو گروه است. اشکنازی‌ها معتقدند عده زنان 12 روز و سفاردی‌ها آن را بین سه تا ده روز می‌دانند.
تعدد زوجات: سفاردی‌ها به دلیل مجالست با مسلمانان پدیده چند همسری برای آنان امری طبیعی است درحالی که گروه اشکنازی به شدت با آن مخالف هستند. اما به مرور زمان اجاز این کار را با امضای 100 خاخام یهودی مجاز دانسته و بعدها به دلیل اعتراضات آن را به دو خاخام کاهش دادند.
ذبح شرعی: یهودیان متشرع منتسب به این دو گروه از گوشت ذبح شده یکدیگر نمی‌خورند و حتی در اسرائیل هر یک از دو گروه کشتارگاه‌های مجزا و مخصوص به خود دارند.11
همچنین یهودیان اصلاح طلب در سال 2016م راهپیمایی در قدس اجرا کردند و خواستار عبادت مساوی زنان و مردان شدند که منجر به درگیری دو گروه اصلاح طلب و اُرتدوکس شد. البته این نزاع غیر از درگیری‌هایی است که در مواجه با همجنس گرایی و یا رعایت نکردن روز شنبه اتفاق می‌افتد.12
نتیجه
با توجه به تقسیمات بیان شده و توضیحات مربوط به آن کاملاً مشخص است که جامعه اسرائیل آنگونه از زبان صهیونیست‌ها تعریف و معرفی می‌شود یک پارچه و دارای هویت واحد نیست. بلکه به شدت متناقظ و دارای اختلاف است. با این وجود چیزی که صحنه اجتماع این رژیم را می‌تواند ملتهب و به آشوب بکشاند، نفوذ و تلاش هر یک از گروه‌های معارض به کانون قدرت و سیاست است. چرا که با وضع قوانین خود، نارضایتی گروه مقابل را فراهم می کند.
پی‌نوشت:
1 – https://www.farsnews.com/news/8807271904.
2- گویشی رومیایی متعلق به قرن 15م.
3- https://rasekhoon.net/article/show/127176.
4- Reform Judaism
5- Moses Mendelssohn
6- فصلنامه الاهیات تطبیقی، جنبش اصلاح طلبی یهود و چالش‌های آن در دوره مدرن، حسین سلیمانی، سید ابراهیم موسوی، سال ششم، شماره چهاردهم، زمستان 1394، ص148-139.
7- Orthodox Judaism
8- http://jscenter.ir/jewish-studies/sociology-of-jews/6720
9- Conservative Judaism
10- http://tahoor.com/fa/Article/View/115243.
11- مشرق‌نیوز، اخبار، گزارش ویژه، نگاهی تحلیلی به جدال یهودیان سفاردی و اشکنازی، کد خبر: 239218، www.mashreghnews.ir
12- https://ir.voanews.com/a/israel-protest/3576130.html
