انتخابات انواع گوناگون دارد. هر رای‌دهنده ممکن است فقط به یک نامزد رأی بدهد یا به چند نفر (به شرط آنکه چند کرسی نمایندگی وجود داشته باشد) یا نامزدها را به ترتیب شایستگی در لیست قرار دهد. نظام‌های انتخاباتی شامل ترتیباتی مفصل مبتنی بر قانون اساسی و نظام‌های رأی‌گیری هستند که هدفشان تبدیل رأی مردم به یک تصمیم سیاسی است. نخستین گام، تطبیق و شمارش آرا است.
بسیاری از این نظام‌ها را می‌توان زیر دو نظام تناسبی و اکثریتی دسته‌بندی کرد.
نظام تناسبی، بر ارائه فهرست از طرف احزاب مبتنی است و انتخابات تنها در یک مرحله انجام می‌شود. در چنین نظامی، حوزه‌های انتخاباتی باید به اندازه کافی وسیع و پرجمعیت باشد تا در هر حوزه لااقل ۴ تا ۵ نفر برای انتخاب شدن لازم باشد.
در نظام تناسبی هر حزب یا جناحی می‌تواند در عین مغلوب شدن در صحنه انتخابات، صاحب کرسی نمایندگی شود. در این نظام‌ها باید کرسی‌ها را بین نامزدها تقسیم کرد. تقسیم کرسی‌ها میان احزاب، گاه به شیوه‌های بسیار پیچیده‌ای صورت می‌پذیرد. تقسیم کرسی‌ها در دو سطح مختلف انجام می‌شود. از یک سو باید تعداد کرسی‌های هر فهرست را تعیین کرد و از سوی دیگر به تقسیم کرسی‌های هر فهرست پرداخت.
۱. اکثریت مطلق: کسب رضایت بیش از نصف واجدان شرایط مثل ۵۰٪ آرا کل واجدان شرایط به علاوه ۱
اکثریت ساده: کسب رضایت بیش از نصف آرای صحیح (و در بعضی تعاریف آرای مأخوذه) مثل ایران یعنی ۵۰٪ آرا صحیح اخذشده به علاوه ۱
۲. اکثریت نسبی: کسب رضایت نصف یا کمتر از نصف آرای صحیح (و در بعضی تعاریف مأخوذه) مثل ریاست جمهوری آمریکا که تعداد اکثریت هر ایالت تمام رای ها ایالت به برنده می رسد پس ممکن است حتی تعداد آرا برنده کمتر از بازنده باشد.
نوعی روش رأی‌گیری است که نامزد حائز آرای بیشتر، حتی اگر اکثریت مطلق آرا را کسب نکرده باشد، برندهٔ انتخابات خواهد شد. مثلا اگر سه نامزد به نام‌های علی و حسن و محمد وجود داشته باشند و علی ۴۰ درصد آرا را کسب کرده باشد و حسن و محمد هر کدام ۳۰ درصد آرا را، علی برنده خواهد بود.
مهم‌ترین ایراد این روش این است که ممکن است برنده نزد اکثریت رأی‌دهندگان نامحبوب (و چه بسا منفور) باشد. مثلاً ممکن است در مثال بالا همهٔ رأی‌دهندگان به حسن و محمد بر این باور باشند که حسن و محمد، جفتشان از علی شایسته‌ترند. اما روش نخست‌گزینی نامزدی را برگزیده که اکثریت معتقدند بدترین گزینه بوده است. هرچه تعداد نامزدها بیشتر شود (حتی در حد ۴ یا ۵ نامزد) مشکل بالا به صورت ملموس‌تر و حادتر احساس می‌شود.
این روش در نزدیک به یک چهارم جهان متداول است. آمریکا، بریتانیا، کانادا، پاکستان و هند از این شیوه به صورت گسترده استفاده می‌کنند.
که به آن رأی‌گیری دومرحله‌ای یا نظام دومرحله‌ای هم می‌گویند نوعی نظام انتخاباتی برای گزینش یک فرد از میان چند نامزد است. اگر هیچ‌کدام از نامزدها در دور اول انتخابات نتوانند حائز مقدار مشخصی از آرا شوند، آن دسته از نامزدهایی که آرای کمتری نسبت به حد مشخصی از آرا را به دست آورده‌اند یا همه‌ی نامزدها به جز دو نامزدی که بیشترین رأی را آورده‌اند حذف شده و افراد باقی‌مانده به دور بعدی رقابت می‌روند. حد نصاب انتخاباتی در ایران ۲۰ درصد است.
رؤسای جمهور کشورهای آرژانتین، اتریش، اروگوئه، اسلواکی، اسلوونی، افغانستان، اکوادور، السالوادور، اوکراین، برزیل، بلغارستان، بورکینافاسو، پرتغال، پرو، ترکیه، تیمور شرقی، جمهوری چک، جمهوری دومینیکن، رومانی، زیمبابوه، سنگال، شیلی، صربستان، غنا، فنلاند، قبرس، کاستاریکا، کرواسی، کلمیبا، کیپ ورد، گواتمالا، لهستان، لیبریا، مصر، هائیتی و هند با نظام دومرحله‌ای انتخاب می‌شوند.
نوعی نظام انتخاباتی اکثریتی و ترجیحی است که رأی‌دهنده نامزدان را بر مبنای صلاحیت در برگهٔ رأی رتبه‌بندی می‌کند. نامزدی که اکثریت مطلق رتبه‌های اول برگه‌های رأی را کسب کند، برنده خواهد بود.
از مزایای آن اینست که برگه‌های رأی ترجیحی امکان رأیدهی صادقانه را به رأی‌دهندگان می‌دهد و انگیزهٔ رأیدهی تاکتیکی را از بین می‌برد. رأی بدیل از کارزارهای تخریبی به میزان قابل توجهی می‌کاهد زیرا نامزدان باید برای جلب اولویت دوم رأی‌دهندگان نیز بکوشند. از همین رو روش رأی بدیل میانه‌روی سیاسی و اعتدال را ترویج و با افراط‌گرایی مقابله می‌کند. بیشتر برای جوامع که متکثزر هستند استفاده می شود.
از ایرادات آن اینست که رأی دادن به روش ترجیحی برای برخی رأی‌دهندگان دشوار است. شمارش آرا با دست نیز زمان‌بر است. همچنین استفاده از آن برای انتخاب یک گروه (مثلاً انتخابات مجلس) لزوماً به تسهیم متناسب و عادلانهٔ کرسی‌ها بین احزاب منجر نخواهد شد، و حتی ممکن است اکثریت ساختگی ناشی از رأی بدیل نسبت به سایر نظام‌های اکثریتی چون نخست‌گزینی نامتناسب‌تر باشد.
رای بدیل در انتخابات ریاست‌جمهوری ایرلند و بوسنی و هرزگوین و انتخابات مجالس ملی کشورهای استرالیا و پاپوآ گینه نو استفاده می‌شود. و نیز برندهٔ برخی جوایز مشهور بین‌المللی مثل جایزهٔ اسکار بهترین فیلم نیز به روش رأی بدیل انجام می‌گیرد.
نوعی نظام رأی‌گیری تک‌برنده است که در آن رأی‌دهندگان به هر نامزد امتیاز می‌دهند. امتیازها جمع شده یا میانگینشان گرفته می‌شود و هر نامزدی که بالاترین امتیاز را کسب کرد برنده خواهد شد.
دست‌کم سه ایراد به رأی‌گیری امتیازی گرفته‌اند:
یکی دیگر از اقسام این نظام رای‌گیری امتیاز دهی در یک بازه است. در این روش، رای‌دهندگان به هر یک از گزینه‌ها در یک بازه امتیاز می‌دهند، و گزینه‌ای که بیشترین میزان امتیاز، یا امتیاز بالای میانگین را به دست می‌آورد، برنده اعلام خواهد شد.
نوعی نظام انتخاباتی اکثریتی است که رأی‌دهندگان می‌توانند به هر تعداد دلخواه از نامزدان رأی موافق بدهند. در نهایت هر نامزد که رأی‌های موافق بیشتری کسب کرد، پیروز انتخابات است. بنابراین در یک انتخابات با حضور ۵ نامزد، رأی‌دهنده مقید به انتخاب تنها یک نامزد نیست بلکه مخیر است به دو نامزد یا حتی تعداد بیشتری از نامزدان رأی موافق بدهد.
از مزایای این روش آن است که از انتخاب برنده، صرفاً به این دلیل که انتخاب اول اکثریت بوده‌است جلوگیری می‌کند. به نظر من فرد اصلح کسی نیست که صرفاً انتخاب اول اکثریت بوده بلکه کسی است که بیشترین موافقت‌ها و حمایت‌ها را کسب کرده‌است.
ممکن است رأی‌گیری تأییدی به افزایش گزینه‌ها روی برگه‌های رأی بینجامد و رأی‌دهندگان بیشتری را به مشارکت ترغیب کند. موافقان این روش استدلال می‌کنند که این شیوهٔ رأی‌گیری به کاهش کمپین‌های تخریبی خواهد انجامید. کمپین‌های تخریبی در نظام‌های اکثریتی کاراترند چون تنها انتخاب اول مهم است. اگر نامزدی انتخاب اول رأی‌دهنده‌ای نباشد، دیگر مهم نیست که در فهرست ترجیحات آن رأی‌دهنده جایگاه دوم را دارد یا آخر را.
از سال ۱۹۹۶ رأی‌گیری تأییدی برای انتخاب دبیرکل سازمان ملل متحد به کار می‌رود.
ادامه دارد ...
