آمارهای تکان دهنده نشان میدهند که پس از اعتیاد و کودک‌آزاری، خشونت خانگی سومین آسیب اجتماعی در کشور است. اما متأسفانه تعداد دقیقی از میزان خشونت خانگی در ایران وجود ندارد، چرا‌که به علل مختلف درصد زیادی از موارد آن گزارش و ثبت نمی‌شود. اما افزایش قابل‌توجه مراجعه به پزشکی‌های قانونی یا اورژانس‌های اجتماعی نشانگر رشد فزاینده خشونت‌های خانگی می‌باشند.
با وجود اینکه قسمت اعظم قربانیان خشونت خانگی را زنان و کودکان تشکیل میدهند، ولی در سال‌های اخیر آمار خشونت علیه مردان نیز افزایش یافته است. به دلیل اهمیت موضوع، قصد داریم در ادامه شما را با انواع خشونت خانگی و راه‌های مقابله با آن آشنا سازیم.
خشونت خانگی (Domestic Violence and Abuse) چیست؟
خشونت خانگی را باید خشونت و سوءاستفاده خانگی نامید، چرا‌که تنها به خشونت و آسیب جسمی محدود نمی‌گردد و گستره بزرگتری از رفتار‌های آسیب‌رسان را در بر‌می‌گیرد. اگر بخواهیم تعریف جامعی از خشونت خانگی داشته باشیم، می‌توان آن را به‌عنوان مجموعه‌ای از الگو‌های اجبار، تهدید، تحقیر و خشونت به‌منظور کنترل طرف مقابل در نظر بگیریم. به‌عبارت دیگر، خشونت خانگی هر‌گونه تلاش برای کنترل و تسلط بر همسر یا پارتنر در یک رابطه صمیمانه یا ازدواج است.
افرادی را که دست به خشونت خانگی می‌زنند، متجاوز یا خشونت‌گر خانگی می‌نامند. خشونت‌گران خانگی بازی نا‌جوانمردانه‌ای را طراحی کرده و از احساسات ترس، گناه، شرم و ارعاب برای کنترل همسر یا دیگر اعضای خانواده استفاده می‌کنند.
انواع خشونت خانگی
مطلع باشید که خشونت، فقط آزار و اذیت جسمی نیست. انواع متعددی از خشونت‌های خانگی وجود دارند که موارد زیر از شناخته‌ترین انواع آن به‌شمار می‌آیند:
خشونت جسمی
خشونت عاطفی
خشونت کلامی
خشونت جنسی
خشونت مالی
جنسیت و خشونت خانگی
بیش از ۹۷ درصد از قربانیان خشونت خانگی زنان هستند، ولی در ۳ درصد از موارد، خشونت علیه مردان گزارش شده است.
خشونت خانگی علیه کودکان نیز وجود دارد و مقدار آن بیش از دو گروه ذکر شده است، اما از نظر آماری معمولا جزو آسیب کودک‌آزاری طبقه‌بندی می‌شود.
چرخه وقوع خشونت خانگی:
خشونت خانگی در اثر چرخه‌ای رخ می‌دهد که در خشونت‌گران ایجاد می‌شود. این چرخه از مراحل زیر تشکیل شده است:
خشونت و سوءاستفاده :
شریک زندگی شما رفتار توهین‌آمیز، پرخاشگرانه، تحقیر‌آمیز یا خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهد. این کار برای آن است که به شما نشان دهد که چه کسی رئیس است.
احساس گناه:
شریک زندگی شما پس از خشونت یا سوءاستفاده از شما احساس گناه می‌کند، اما نه به خاطر عملی که انجام داده است، بلکه او بیشتر نگران عواقب ناشی از رفتار نابهنجار خود یا گیر افتادن در چنگال قانون است.
عذر و بهانه‌ها:
خشونت‌گر تلاش می‌کند تا آنچه را که انجام داده است، منطقی جلوه دهد. او ممکن است برای کارش بهانه‌هایی بیاورد یا شما را به دلیل تحریک کردنش سرزنش کند.
رفتار عادی:
شریک زندگی شما برای به‌دست گرفتن کنترل و اطمینان از ماندن شما در رابطه، همه تلاش خود را انجام می‌دهد. او ممکن است طوری رفتار کند که گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است، یا ممکن است موتور جذابیت خود را برای شما روشن کند. این ماه عسل مسالمت‌آمیز ممکن است شما را امیدوار کند که خشونت‌گر واقعا این بار تغییر کرده است.
خیال‌پردازی و برنامه‌ریزی:
خشونت‌گر شروع به خیال‌پردازی در مورد تکرار سوءاستفاده می‌کند. آن‌ها زمان زیادی را صرف فکر کردن در مورد اشتباهات شما و پرداخت هزینه آن توسط شما می‌کنند. سپس طرحی را برای خشونت و سوءاستفاده مجدد در ذهن خود ایجاد می‌کنند.
عملی کردن نقشه:
خشونت‌گر نقشه خود را به مرحله اجرا در‌می‌آورد و شرایطی را به گونه‌ای برای شما ایجاد می‌کند که خشونت و سوءاستفاده از شما قابل توجیه باشد.
مثالی از چرخه خشونت:
شوهرتان شما را کتک می‌زند (خشونت و سوءاستفاده).
پس از کتک زدن شما احساس گناه کرده و خود را ملامت می‌کند (احساس گناه).
سپس شما را به‌خاطر عدم پاسخگویی به تماس‌های تلفنی‌اش سرزنش کرده و شما را مسبب آغاز ماجرا می‌داند (عذر و بهانه).
او از شما دلجویی کرده و قول می‌دهد که دیگر این رفتار را تکرار نکند و مدتی رفتار بسیار خوبی با شما خواهد داشت (رفتار عادی). سپس او در ذهن خود به کتک زدن مجدد شما فکر می‌کند و برای شما نقشه می‌کشد (نقشه کشیدن).
او شما را در یک ساعت شلوغ که ترافیک سنگینی در خیابان‌ها وجود دارد، برای خرید مواد غذایی به یک فروشگاه دور از منزل می‌فرستد (عملی کردن نقشه).
شما احتمالاً دیر از خرید باز‌می‌گردید و او شما را به گرم گرفتن با فروشندگان سوپر‌مارکت متهم کرده و شما را کتک می‌زند (خشونت مجدد).
چطور با خشونت خانگی مقابله کنیم؟
عذرخواهی و ابراز علاقه به شما در فاصله بین خشونت‌ها، ترک این افراد را دشوار می‌کند. آن‌ها معمولا جوری رفتار می‌کنند که شما باور داشته باشید که تنها فردی هستید که می‌توانید به آن‌ها کمک کنید و امیدوار باشید که آن‌ها رفتار خود را تغییر خواهند داد، ولی به‌خاطر داشته باشید که خطرات ماندن با این افراد بسیار زیاد است.
پس به شما توصیه می‌شود که این رفتارها را بهیچ وجه تحمل نکنید و از راهکار‌های زیر برای مقابله با این خطر استفاده نمایید.
۱. یک جای امن برای ماندن پیدا کنید.
اگر قصد دارید به‌همراه خشونت‌گر به روان‌درمانگر مراجعه کنید یا اگر می‌خواهید از او جدا شوید، پیش از هر کاری باید یک جای امن برای ماندن در آن پیدا کنید. شما می‌توانید ترجیحا به منزل پدری یا اقوام مورد اعتماد مراجعه کنید یا در صورت امکان از خشونت‌گر بخواهید که منزل را ترک کند.
۲. از اورژانس اجتماعی کمک بخواهید.
شما می‌توانید با تماس با اورژانس اجتماعی از آن‌ها کمک بخواهید، ولی به یاد داشته باشید که اورژانس اجتماعی حق مداخله در دعوا رو نداشته و زمانی‌که فضای خانه امن شد، برای ارائه مشاوره به مکان زندگی شما مراجعه خواهد کرد.
۳. از یک روان‌درمانگر کمک بگیرید.
مراجعه به یک روانشناس خبره یکی از اقدامات مؤثر برای درمان و پیشگیری از مشکلات آینده است. خشونت‌گران و قربانیان خشونت خانگی می‌توانند با یادگیری مهارت‌های ساده اما ارزشمند به خود کمک کرده و زندگی خانوادگی آرام‌تری را تجربه کنند. علاوه بر این، اغلب کسانی که دست به خشونت می‌زنند، دارای اختلالات شخصیتی و رفتاری بوده و برای درمان نیازمند کمک تخصصی روانشناسان و یا مشاوره خانواده هستند.
۴. از قوانین مدنی و اسلامی استفاده کنید.
بر اساس ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی ایران، اگر زنی در منزل مشترک با همسر خود مورد ضرر جانی، مالی یا شرافتی قرار بگیرد، بدون اینکه ناشزه محسوب شود، می‌تواند خانه همسر خود را ترک کند و در مقابل، مرد همچنان موظف است که نفقه زن خود را بپردازد.
در قانون مجازات اسلامی به خشونت خانگی علیه زنان پرداخته نشده است، ولی در صورتی‌که اقداماتی مانند توهین، افترا، ضرب و شتم انجام گرفته باشد، برای خشونت‌گر مجازات‌های مختلف مانند دیه در نظر گرفته خواهد شد که همین مجازات‌ها می‌تواند به‌عنوان مهار‌کننده خشم فرد عمل کنند.
علاوه بر این، مطابق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، اگر یک زن دو بار از سوی همسر خود مورد ضرب و شتم و خشونت جسمی قرار بگیرد، می‌تواند از دادگاه درخواست طلاق نماید.
پس اگر قربانی خشونت هستید، بلافاصله به کلانتری و سپس به پزشکی قانونی مراجعه نمایید تا مدارک محکمی برای اثبات ادعای خود در محاکم داشته باشید. لازم به ذکر است که شما می‌توانید بدون مطلع شدن همسرتان به این مراکز مراجعه کنید.
توصیه به اطرافیان قربانیان خشونت خانگی
مهاتما گاندی می‌گوید: “هر که در برابر ظلم سکوت کند، همانند ظالم است.”
اگر شما به هر طریقی در جریان وقوع خشونت علیه اطرافیانتان هستید، باید به آن‌ها کمک کنید. نباید صبر کنید تا قربانی برای کمک گرفتن نزد شما بیاید، بهتر است که شما پیش قدم شده و سر صحبت را باز کنید. خشونت‌های خانگی خطرناک هستند و اگر به‌موقع اقدامی برای آن‌ها انجام نشود، ممکن است به فجایع تلخی منتهی شوند
بهیچ عنوان به امید بهتر شدن خودبخودی اوضاع، سکوت نکید!!
نویسنده: میترا سیفان – روانشناس
