مقدمه
در نيم قرن اخير، بسياري از روستانشينان جهان براي پيشرفت، راه مهاجرت به شهر را در پيش گرفته اند. برخي ديگر
از روستانشينان كوشيده اند كه روستاي خود را تبديل به شهر كنند. اما تعدادي ديگر از جوامع روستانشين جهان، در
حركتي نوآورانه، به جاي ترك موطن و فرهنگِ محلي، آبادي خود را به روستايي به مراتب پيشرفته تر از شهرهاي
امروز جهان بدل كرده اند. اين روستاها با نام هايي چون دهكده سالم يا روستاي نوظهور شناخته مي شوند. اين راهنما
به توصيف جنبه هاي مختلف توسعه محلي، يعني اقتصاد، جامعه، فرهنگ، محيط زيست و منابع طبيعي، و نيز معرفي
فناوري هاي مناسب و مهارت هاي لازم جهت پيشبرد اين شيوة موفقيت آميز از توسعه بومي مي پردازد. با بهره گيري
از اين اطلاعات مي توان اين تجارب موفق در رسيدن به خودكفايي و خود اتكايي را در هر روستاي جهان، با رعايت
سازگاري با جغرافيا و فرهنگ بومي و با فكر و تلاش خود مردم، تكرار كرد. نمونه هايي از دهكده هاي سالم جهان در
معرفي شده است. اين راهنما براي استفادة دهياران، اعضاي شوراهاي « در خدمت اصلاح الگوي مصرف » سايتِ
اسلامي، مروجان كشاورزي، دانش آموختگان روستا و ديگر فعالان اقتصادي روستا در ايران به منظور تسهيل دستيابي
به اقتصاد مقاومتي در اين جوامع تدوين شده است. محتواي اين راهنما برگرفته از متون مفصل تري است كه از طريق
همين سايت قبلا در دسترس عموم قرار گرفته است. در نسخه اينترنتيِ اين راهنما، كليك كردن بر روي واژه هاي
رنگيِ زيرخط دار، خواننده را به متون مفصل تر راهنمايي مي كند. براي دستيابي به آن نسخه از آدرس زير استفاده
نماييد:
www.eabbassi.ir/guide_rural_intro.htm
__________________________
پژوهش دانشگاهيان و روايت سالمندانِ روستا هر دو حاكي است كه زماني، روستاهاي سنتي، جوامعي خودكفا و
خوداتكا بودند. اما از دهة 1340 ، پس از اجراي قوانين اصلاحات ارضي در ايران و جهان، از اين توانمندي ها به
تدريج كاسته شد و اين جوامع كوچك از جميع جهات، يعني اقتصادي، زيست محيطي، اجتماعي و فرهنگي، وابسته و
آسيب پذير شدند. بازگشت به گذشته امري ناشدني است و بازگشت به روستاي سنتي از بسياري جهات نامطلوب. اما
با بهره گيري هوشمندانه از علم و فناوريِ روز و استفادة مناسب از ميراث فرهنگيِ دانش بوميِ هر منطقه مي توان
خودكفايي و خوداتكاييِ پيشين را احيا كرد. دستيابي به روستاهاي آباد، مولد و مقاوم در كشور ما از دو لحاظ مطلوب
و لازم است: دليل نخست، كه همان دليل پيدايشِ روستاهاي سالم در ديگر نقاط دنياست، ضرورتِ كاهشِ آسيب
پذيري جوامع محلي در برابر پيامدهاي بحران هاي جهاني در اقتصاد و محيط زيست، مثل گراني مواد غذايي، ركود
اقتصادي و تغييرات آب و هواييِ ناشي از انتشار گازهاي گلخانه اي مثل خشكسالي است. دليل دوم، كه ويژة كشور
ماست، لزوم دستيابي به اقتصاد مقاومتي در سطح محلي و ملي براي رويارويي با تحريم ها و تهديدهاي خارجي است .
بررسي دقيق روستاهاي سالم قرن بيست و يكم نشان مي دهد كه با هم انديشي، همكاري و ايمان مي توان هر روستاي وابسته و آسيب پذير امروز را به روستايي خودكفا، خوداتكا و در عين حال پيشرفته بدل كرد. از اين رو، تجارب اين
روستاهاي نوظهور داراي درس هاي نظري و عمليِ آموزنده اي براي علاقمندان به پيشرفتِ بوميِ روستاها در ايران
است.
آسيب پذيري اقتصادي را مي توان در درجه اول به عدم ماندگاريِ نيروي جوان و كارآمد در روستا نسبت داد. سرمايه
گذاري هاي داخلي و خارجي در صنايعِ بزرگ حومه شهرها، جوانان سالم، كاري و دانش آموخته را به خود جلب مي
كند و از نيروي انسانيِ كارآمد و مولد در روستا مي كاهد. بعدِ ديگر اين آسيب پذيري، كاهش كميت و تنوع توليد در
روستاها و اتكايِ فزايندة اهالي به وارداتِ مايحتاج خود از شهرهاي اطراف است كه مستمرا نقدينگيِ اين جوامع ر ا
خارج كرده و از توان اهالي براي سرمايه گذاري و كارآفريني محلي مي كاهد. در بخش اقتصادي اين راهنما خواهيد
خواند كه چگونه در روستاهاي سالم قرن بيست و يكم از خروج نقدينگي از روستا جلوگيري مي شود و براي
جويندگان كار و درآمد، به ويژه جوانان دانشگاه رفته، فرصت هاي شغلي مناسب به وجود مي آيد.
آسيب پذيري روستاها البته به حوزه اقتصادي محدود نمي شود. خشكسالي در ايران و ديگر كشورهاي منطقه، توانايي ادامة توليد كشاورزي را تحت تاثير قرار داده است. علاوه بر اين، استفاده از فناوري هاي نامناسب و زيانبار، مثل حفر
چاه هاي عميق و نيمه عميق، بسياري از قنوات و چشمه ها را نابود كرده و بر شدت پيامدهاي خشكسالي در
كشاورزي افزوده است. يادآوري كنيم كه خشكسالي در ايران از جمله پيامدهاي پديده اي جهاني به نام تغييرات آب و
هوايي است. اين پديده غير قابل پيش بيني است به صورتي كه در يك نقطه به كاهش شديد بارندگي منجر شده و در
نقطه اي ديگر به شكلِ بارش هاي خارج از فصل و بيش از حد خودنمايي مي كند. اما به هر نحوي كه اين تغييرات در
محل بروز كند، توليدكنندگان منطقه، به لحاظ اتكايِ ماهويِ كشاورزي به پديده هايِ جويِ بهنگام و قابل پيش بيني ،
بسيار آسيب پذير شده اند. دانشمندان، اين تغييرات وسيع آب و هوايي در سطح كرة زمين را به استفاده بيش از حد از
سوخت هاي فسيلي و انتشار گازهاي آلاينده، مثل دي اكسيد كربن، نسبت داده اند. در بخش فناوري هاي مناسب اين
راهنما، خواهيد خواند كه چگونه روستاهاي قرن بيست و يكم با انتخاب فناوري هاي كم هزينه و مناسب ضمن كاستن
از نياز به مصرف انرژي با كم آبي مقابله مي كنند.
در روستاهاي سنتي، رسوماتِ ياريگري، يعني كمك متقابل در ميان زنان و مردان و خانواده ها، بسيار قوي بود. با از
هم پاشيدن نهادهاي اجتماعيِ مشاركت و تعاونِ سنتي، برزگرانِ خرده مالك با اتكاي بيشتر به منابع نقدي به كار و
زندگي ادامه دادند. مثلا قبل از اصلاحات ارضي، برزگران، ملزوماتِ كشت، يعني زمين، آب، بذر، كود، شخم، نيروي
انساني، امنيت، دانش و مديريت را به صورت مشاركتي تامين مي كردند و همگي از نتيجة كارِ گروهي خود بهره مي
بردند. اما بعد از اصلاحات ارضي، تعامل بين برزگر و ديگران به سويِ نقدي شدنِ بيشتر سوق يافت. او حالا براي
تامين بسياري از عوامل توليد مي بايستي نقداً مي پرداخت. اين روند با گذشت زمان شدت يافته است به طوري كه
امروزه بسياري از كشاورزان، اخذ وام بانكي براي دستيابي به سرمايه لازم را امري كاملا عادي مي پندارند .
بدينصورت، با گذشت زمان پرداخت بهره بانكي توسط روستاييان يكي از مجراهاي عمدة خروج نقدينگي از جوامع روستايي و از عوامل اصليِ تضعيف و آسيب پذيريِ بيشترِ اقتصادهاي محلي شده است. در بخش جامعة اين راهنما
خواهيد خواند كه چگونه در روستاهاي قرن بيست و يكم، با احياي فرهنگ ياريگري و تقويت مهارت هاي ارتباطي ،
روستانشينان به جاي اتكا به تسهيلاتِ بانكي براي توليد كشاورزي، ساخت مسكن و غيره، به ترويج همفكري و
همياري در ميان خود رو آورده اند تا با كمك يكديگر و كمترين هدررفت نقدينگي از روستا به حل مسايلِ گوناگون
بپردازند.
فرهنگِ اصيل، غني و جذاب، برخاسته از انديشه متعالي است و به نوبة خود كليه جوانب زندگي يك قوم را در بر مي
گيرد: معماريِ بناهايي كه مردم در آنها كار و زندگي مي كنند، غذاهايي كه مي خورند، محصولاتي كه مي كارند ،
ابزاري كه استفاده مي كنند، و فعاليت هايي كه از طريق آن به ورزش و پرورش جسم و روان مي پردازند. زماني
روستاهاي سنتي خاستگاه و مكانِ نگهداري و ذخيرة فرهنگ اصيل بومي بود. نكته ديگر اينكه فرهنگ هر سرزمين به
ساكنان آن هويت و افتخار مي دهد. تاريخ نشان مي دهد كه نتيجه فقدان فرهنگ اصيل، از خود بيگانگي، تقليد
كوركورانه و وابستگي است. لذا با توجه به تاثيرِ فراگير فرهنگ در جامعه، تقويتِ بستر فرهنگي از ملزوماتِ كليدي
عبور از روستاي آسيب پذير و رسيدن به روستاي خودكفا، مقاوم و پيشرفته است. از سويي ديگر، روستايي كه در آن
بناها، لباس ها، و غذاها همان است كه در شهرها، مسلما چيزي براي جذب گردشگر و يا عرضه به فرهنگِ ملي كشور
ندارد. در بخش فرهنگي اين راهنما خواهيد خواند كه در روستاهايِ مقاومِ قرن بيست و يكم چگونه تعالي انديشه و
چاره انديشيِ هنري در حل مسايل، بخشي از زندگي روزمره فرد فرد جامعه مي شود تا سرچشمه جوشان ذوق بشري
در محيط پاكيزه و مولد روستا به خلق زيبايي ها – يعني تناسب و هماهنگي – در جميع حوزه ها ادامه دهد.
اقتصاد
براي دركِ جزييات و اصطلاحات تخصصيِ علم اقتصاد حداقل چند سال مطالعه لازم است .
اما كليات اقتصاد براي هر كس كه به نحوي با كار، پول و خريد سروكار داشته قابل درك
سطل » است. براي تبيين يكي از كليات اين دانش براي عامه مردم، برخي اقتصاددانان از تمثيلِ
استفاده مي كنند كه ريشة بسياري از ناتواني ها و آسيب پذيري هاي امروز جوامع ر ا « سوراخ
نمايان مي كند: به محيط اطراف خود نگاه كنيم. هر آنچه از محيطِ خارج از روستا براي
مصرفِ اهالي وارد مي شود، به مثابه سوراخي است كه در بدنه
سطلِ اقتصاد محلي ايجاد كنند. از اين مجرا نقدينگيِ روستا به
بيرون راه پيدا مي كند. با افزايش كالاها و خدماتِ وارداتي به يك
جامعه، مقدار بيشتري از نقدينگي خارج مي گردد و طبعا به همان
ميزان نيز از توان روستا در دستيابي به سرمايه گذاري محلي و
رسيدن به خوداتكايي و خودكفايي كاسته مي شود.
با ورود كالاها و خدمات به روستا مقداري از
نقدينگي آن خارج مي شود. خروج نقدينگي
از اقتصاد روستا، توانِ اهالي براي سرمايه
گذاري محلي به منظور افزايش توليد، ايجاد
اشتغال و حل مسايل محلي را كاهش مي
دهد... بيشتر بخوانيد واقعيت اين است كه امروزه در جهان در سطوح مختلف، رقابتِ اقتصاديِ گسترده اي وجود دارد: شركت هاي بزرگ چندمليتيِ دنيا مي كوشند تا، به اصطلاح، سطل ملت ها، به ويژه كشورهاي در حال توسعه، را سوراخ كنند. به همان
سياق شهرها تلاش مي كنند سطل روستاها را سوراخ كنند. بخش صنعت نيز سطلِ كشاورزي را هدف قرار داده و
روستا را عرصة مستعدي براي بهره برداري و كسبِ ثروت يافته است. براي پيشگيري از لطمه اقتصادي، ساكنان هر
جامعه مي بايد با هوشياري، از افزايش تعداد سوراخ هاي سطل خود جلوگيري كنند و با جذب منابع (از جمله
نقدينگي، نيروي انساني و دانش و تجربه) از ديگر جوامع، به تقويت اقتصاد خود همت گمارند. بخشي از اين
هوشياري در گرو كسب تواناييِ افراد، به ويژه رهبران، مديران و تسهيلگران محلي، در تميز دادن بين واقعيت و
تبليغات در عرصه مصرف است. امروزه مصرف بعضي از كالاها، مثل انواع كالاهاي تجملي و غير ضرور، به عنوان
معياري از ترقي و پيشرفت جلوه داده مي شود در صورتي كه اين كالاهاي فريبنده، بدون اينكه فايده خاصي براي
جامعه داشته باشد، بر مجاري هدررفت نقدينگي و ديگر منابع از روستا به نفع صنايع مي افزايد.
روستاهاي سالم قرن بيست و يكم در اقصي نقاط دنيا توانسته اند با نوآوري هايي چون نمونه هاي زير، ضمن كاستن
از هدررفت نقدينگي از جامعه، به رونق اقتصادي روستاي خود بيفزايند و از درآمد و آسايش بيشتري برخوردار شوند .
بي شك در اين مسير، كار و تلاش پيگير لازمه رونق اقتصادي است، اما دو تغيير در بينش نيز رهگشاست: 1) روستا
يكي از مستعدترين زمينه هاي سرمايه گذاري براي اهالي و مهاجران همان روستاست و 2) دانش آموختگان يك روستا ،
در هر رشته اي كه تحصيل كرده باشند، مستعدترين بستر جهت اشغالزايي براي خود و ديگران را در روستاي خود
خواهند يافت. تسهيلگرانِ روستاهاي سالم اين دو پيام را به دانش آموختگان و مهاجران روستاي خود در هر كجاي دنيا
كه زندگي مي كنند مي رسانند و آنان را به مشاركت دعوت مي كنند.
خانه سازي ارزان و ايمن
ساخت و ساز بخش عمده اي از اقتصاد هر جامعه است. روستاهاي سالم با احياي
معماري بومي منطقه خود قادر شده اند كه براي ساختن مسكنِ با دوام، ايمن و
ارزان از مصالح مناسب و ارزانقيمتِ بومي استفاده كنند. پيشرفت هاي علمي در
اين حوزه نشان مي دهد كه براي ساخت و سازِ مقاوم واقعا نيازي به سيمان و
انواع آهن آلات سنگين و پرهزينه ساختماني نيست. كما اينكه مقاوم ترين ،
ارزانترين و از نظر فرهنگي مناسب ترين بنايِ ممكن براي بسياري از روستاهاي
امروز ايران و ديگر كشورهاي منطقه به دست معمار ايراني مهندس نادر خليلي
بدون بكارگيري پرهزينة مصالح صنعتي مثل سيمان، آجر و آهن آلات سنگين
طراحي شده است. مصالح مورد نياز براي ساخت اين بناي زيبا و كم مصرف ،
عمدتا خاك است. از نظر ايمني در برابر زلزله، اين بنا مورد تاييد مقرراتِ ملي
اين بنا كه عمدتا با خاك ساخته شده
به لحاظ طراحي هوشمندانة آن، از
سوي كارشناسانِ ساخت و ساز، مقاوم
به زلزله تشخيص داده شده است. اين
بنا همچنين مصداقي از بهره گيري از
دانش بومي براي پيشرفت و حل
مسايل امروزِ توسعه است. بيشتر
بخوانيد ساختمان در كشور آمريكا كه از سخت گيرترين مراجع نوع خود در دنياست قرار گرفته است. به لحاظ طراحي و
مصالح، ساكنان اين نوع بنا نياز بالايي به انرژي براي سرمايش و گرمايش فضاهاي داخلي در فصول مختلف سال
ندارند. با استفاده از راهنماي ساخت اين بنا، زوج هاي جوان، با همكاري همسايگان و خويشاوندان و بدون نياز به وام
ازدواج و غيره، مي توانند خانه خود را با دست خود بسازند.
كشاورزي
در دهكده هاي سالم جهان، كشاورزي ارگانيك كاملا جايگزينِ كشاورزي شيميايي
شده است. يعني اين جوامع در كاشت و داشتِ محصولات كشاورزي از كود و
سموم شيمياييِ گرانقيمت به كلي بي نيازند. اما لازمه موفقيت در توليد محصولات
ارگانيك كاشت بذر بومي است. تصور عامه مردم و صاحبنظران، مبني بر برتري
بذرهاي اصلاح شده و تجاري، ريشه در ابهامي دارد كه از مقايسه بازده زراعي اين
دو نوع بذر به وجود آمده است. در مطالعاتِ پشتيبانِ نهاد فرامليتي كشاورزي
شيميايي، كارآيي بذرها را از روي بازده زراعي (ميزان برداشت در واحد سطح) آنها
مي سنجند. اما با توجه به اينكه بازده بذرهاي اصلاح شده را مي توان با افزودن
مقدار كود شيمياييِ مصرفي افزايش داد، بازده زراعي نمي تواند دقيقي براي مقايسه
اين دو نوع بذر باشد. در اين مطالعات معمولا از مقايسه بازده اقتصادي دو نوع بذر
نشاني ديده نمي شود، چون مقايسه هزينه ها بين كشتِ شيميايي (شامل هزينه بذر ،
كود شيميايي، سموم دفع آفات و آب بيشتري كه اين نوع كشت مي طلبد) و كشت
غير شيميايي (كه از كليه اين هزينه ها بي نياز است)، برتريِ اقتصادي كشت غير
شيميايي را به طور انكارناپذيري نمايان مي كند.
مطالعه قياسيِ بازدهِ اقتصادي بذرهاي بومي و بذرهاي اصلاح شده را مي توان در هر
روستايي و در هر مقياسي انجام داد تا واقعيتِ اطلاعاتي كه در بند پيش آمد براي
كشاورزانِ جوان در عمل روشن شود. كما اينكه در سال 1379 ، با همكاري ايستگاه
تحقيقاتي دانش بومي و چندي از كشاورزان روستاي خورهه، شهرستان محلات، استان مركزي، كشتِ قياسي دو نوع
گندم انجام شد. اين كشتِ آزمايشي به روشني نشان داد كه باور حاكم در مورد برتري بذرهاي اصلاح شده از نظر
اقتصادي درست نيست و براي بازگشت به خوداتكايي و خودكفايي، احيا و تكثير بذرهاي اصيل مطلقا ضروري است .
در روستاهاي سالم دنيا، كشاورزان، بذرهاي بومي منطقه را با جديت گردآوري مي كنند و بدينوسيله از نياز به كود
شيميايي وسموم دفع آفات و هزينه هاي مرتبط با كشاورزي شيميايي رهايي مي يابند. برخي از دولت ها نيز، به منظور
تضمين آينده امنيت غذايي در كشورشان، مشاركت در اين امر را از جمله وظايف و مسئوليت هاي خود قرار داده اند .
موفقيتِ كشاورزان هندي در بيش از
« تاميل نادو » 100 روستا در استانِ
بسياري از دانشگاهيان آن كشور ر ا
به پژوهش بيشتر در مورد استعداد
بذرهاي بومي در بالا بردن بازده
اقتصاديِ كشاورزي تشويق كرده
است. كشاورزان جوان در تاميل نادو
كه از قبل با توان توليديِ بذرهاي
اصيل منطقة خود آشنايي نداشتند ،
پيش از احيا و كشتِ مجدد اينگونه
بذرها، به كشتِ قياسي آنها به منظور
مقايسه با نمونه هاي اصلاح شده
پرداختند. بيشتر بخوانيد عاملِ ديگرِ وابستگي و آسيب پذيريِ اقتصادِ روستا، ترويجِ كشتِ تك محصولي است. كشت يك يا چند محصول انگشت شمار، تنوعِ كشت در روستا را نابود و نتيجتا روستا را براي رفع نيازمندي هايِ خوراكيِ خود مجبور به
واردات محصولات بيشتري مي كند. از سوي ديگر، كِشتِ تك محصولي به ضرر فرد كشاورز نيز هست چون موجب كاهش توان چانه زنيِ او در زمان فروش محصول مي
شود.
كشاورزي، به ويژه با بذرهاي بومي، پر بركت است و لذا پس از تامين نيازهاي محلي ،
مازاد توليد را مي توان به منظور جذب نقدينگي بيشتر به خارج از روستا صادر كرد .
محصولاتي كه در روستاهاي قرن بيست و يكم بدون نهاده هاي شيميايي توليد مي شود
به شمار مي رود كه در مقايسه با محصولات كشاورزي شيميايي داراي « محصولات سالم »
كيفيت بسيار بالاتري است. عطر و طمع اين محصولات كاملا متفاوت است و لذا مشتريان
خاص خود را دارد. بازاريابي براي محصولاتِ با كيفيت روستاهاي سالم زمينة مستعد
ديگري براي ايجاد شغل و درآمد بيشتر در روستاهاي قرن بيست و يكم به وجود آورده
است: آندسته از روستاهاي سالم كه در نزديكي شهرهاي بزرگ واقع اند از طريق ايجاد
تعاوني هاي كشت و مصرف و بازارهاي روز، مازاد توليد خود را به مشتريان شهرنشين مي
فروشند. از سوي ديگر، باغداران و دامداراني كه با شهرهاي بزرگ فاصله بيشتري دارند، مشاركت در احداث يك
فروشگاه در مراكز شهرستان يا استان با هدف عرضة گروهيِ محصولات با كيفيتِ روستاي خود را راهكاري بسيار
مؤثر يافته اند. تعداد رو به رشدي از اين نوع فروشگاه ها هم اكنون در نقاط مختلف كشور ما نيز با نتايج اميدواركننده
اي افتتاح شده است. كليد موفقيت در اين روش هاي توليد-به -مصرفِ مستقيم، حفظ تنوع توليد و رعايت مستمر اصول كشاورزي ارگانيك براي بالا نگه داشتن كيفيت محصولات و رضايت مشتريان است.
گاه فعاليت هاي اقتصاديِ روستاهاي سالم به حدي رونق مي يابد كه جمعيت بيشتري به خود روستا جلب مي شود و
لذا نيازي به هزينه كردِ فوق العاده براي بازاريابي و حملِ محصولات به خارج از روستا نيست. بيشترين جمعيت ر ا
فعاليت هاي خدماتي، مثل نمونه هاي زير، به روستاها جلب مي كند. كاركنان و بهره برداران اين خدمات، برخلاف
جمعيتِ گردشگر، عموما ساكنين دائم روستا مي شوند.
خدمات
ارائه خدمات به عنوان يك فعاليت اقتصادي و درآمدزا معمولا محيط هاي
شهري را در ذهن تداعي مي كند. اما روستاهاي سالم قرن بيست و يكم با
جلب مشاركت دانش آموختگان خود توانسته اند خدماتي نوظهور بنيانگذاري
كشتِ قياسي انواع بذر، مشابه با
آنچه براي دو نوع بذر گندم در
روستاي خورهه به آزمايش رسيد ،
براي تماميِ محصولات زراعي در
ديگر روستاهاي كشور قابل تكرار
است. بيشتر بخوانيد
دهكده سالم فيندهورن، واقع در كشور اسكاتلند، در
سال 1989 با نصب يك دستگاه توربين بادي اقدام به
تامين بخشي از برق مورد نياز اهالي كرد. امروز اين
روستا با 4 توربين بادي از خريداري برق بي نياز
است. علاوه بر اين، 50 درصد برق توليديِ فيندهورن
به شبكه سراسري فروخته مي شود. بيشتر بخوانيد .........
فناوري هاي مناسب: براي سلامتيِ محيط و رونق اقتصادي
با توجه به پيشرفت هاي چشمگيرِ دهه هاي اخير در علم و فناوري، خلقِ فناوري هاي پيچيده و نيرومند، چالشِ چنداني
محسوب نمي شود. اما با توجه به گراني حامل هاي انرژي مثل برق، گاز و انواع مشتقات نفتي، و نيز گسترشِ آلودگي
هاي ناشي از احتراق سوخت هاي فسيلي در جو، چالشِ واقعيِ مخترعين و مصرف كنندگانِ امروز، خلق و استفاده از
نوعي فناوريِ هوشمندانه است. اين نوع فناوري مي بايد ضمن انجام كارِ مورد نظر، استفاده از انرژي، هزينه هاي
مي گويند. اهميت « فناوري مناسب » ، مرتبط با آن، و انتشار گازهاي آلاينده را به حداقل برساند. به اين نوع تكنولوژي
به جوامعي اختصاص دارد كه صرفنظر از ماهيت روستايي ، « پيشرفته » اين موضوع به حدي است كه امروزه واژة
شهري، اروپايي يا آسيايي آنها، از فناوري هايي استفاده مي كنند كه بيشترين سازگاري با اين دو محدوديت حياتي
عصر حاضر را داراست. در اينجا به معرفي چهار نمونه از فناوري ها و رويكردهاي مناسبِ روز مي پردازيم.
دوچرخه
استفاده از دوچرخه داراي فوايد آشكاري است: سوخت نمي خواهد، جاي زيادي
براي پارك و نگهداري نمي طلبد، سبك است و با كمك يك دنباله بندِ مناسب ،
قادر است چند برابر وزن خود بار جابجا كند. اما علاوه بر اين فوايد، روستاهاي
سالم قرن بيست و يكم استفاده هوشمندانة ديگري از اين وسيله نقليه كارآمد به
وجود آورده اند: كنترلِ ترافيك جمعيت گردشگر و كسب درآمد بيشتر.
ورود روستاها به صنعت گردشگري داراي مزايايِ اقتصاديِ آشكاري بوده است. اما
ترافيك موتوري و زبالة گردشگران، اين جوامع كوچك را آسيب پذيرتر كرده
است. خيابان بنديِ آسفالته و عريض كه از طريق طرح هايي شبيه به طرح هادي به
بسياري از روستاهاي جهان راه يافته موجب گرديده كه خيل گردشگرانِ اتومبيل
سوار هيچ محدوده اي را محترم نشناسند و به حريم مزارع، باغات و چشمه ها و
نهرها وارد شوند و ندانسته از خود خسارات زيادي، از جمله محصول لگدمال شده، شاخه هاي
شكسته و زبالة فراوان، بر جاي بگذارند.
لذا، در برخي از روستاهاي سالم، براي كاستن از آسيب پذيريِ محيط، از فناوري
دوچرخه كمك گرفته اند. ايشان معابر عريض را بر ترافيك موتوريِ گردشگران
بسته و به جاي آن، مسيرهايِ دوچرخه، كه از ميان و كنار روستا و جاهاي ديدني
آن مي گذرد، احداث كرده اند. گردشگران، خودرو خود را در پاركينگ روستا
پارك مي كنند و با استفاده از دوچرخه ها و دنباله بندهاي كرايه اي وسايل خود ر ا
در « اورويل » در روستاي سالمِ
كشور هند، دوچرخه كرايه اي
براي استفاده اهالي و
گردشگران مهياست. افزون بر
اين، اهاليِ اين روستا كارگاه
هاي كوچكِ توليدِ انواع وسايل
نقليه ركابي و برقي را پايه
گذاري كرده اند. بيشتر بخوانيد
در بسياري از شهرهاي دنيا ،
دوچرخه به عنوان پيشرفته ترين
وسيله حمل و نقل پذيرفته شده
است چرا كه در مقايسه با ديگر
وسايل نقليه، با شرايط اقتصادي و
زيست محيطي روزِ جهان
سازگارتر است. بيشتر بخوانيد
به مكان هايي كه از قبل توسط اهالي براي اطراق يا پيك نيكِ ميهمانان مشخص شده حمل مي كنند. بدينصورت ايشان
همچنين تشويق مي شوند كه از دوچرخه براي گردش در روستا استفاده كنند. مسلما با بيرون نگه داشتن ترافيك
موتوري از محيط، روستاييان و گردشگران هر دو از صفا و آرامش بيشتري برخوردار مي گردند. با ايجاد مسيرهاي
دوچرخه، خود اهالي نيز تشويق مي شوند كه به جاي راندن اتومبيل در روستا كه مستلزم مصرف سوخت است از
فناوريِ دوچرخه استفاده كنند كما اينكه اين فناوري در بسياري از شهرهاي بزرگ جهان نيز مورد قبول عموم مردم
واقع شده است.
تالاب مصنوعي
سلامتي محيط و جامعه از معيارهاي مسلم پيشرفت
است. لذا ساكنان روستاهاي سالمِ قرن بيست و يكم به
اين جنبه از پيشرفت توجه ويژه اي داشته اند. در اين
روستاها، آب به سه نوع تقسيم مي شود: آب پاكيزه ،
آب خاكستري و آب سياه. آب پاكيزه شامل آب
چشمه ها، قنوات، چاه ها و آب بارندگي هاست. آب
خاكستري آبي است كه پس از استفادة انسان ها از
آب پاكيزه به وجود مي آيد، مثل آب حمام ،
دستشويي، ظرفشويي و آبي كه پس از شستن ميوه جات و سبزيجات در آشپزخانه بر جاي مي ماند. خلاصه اينكه، هر
آب كثيفي كه آلوده به مدفوع و ادرار انسان و دام نباشد، آب خاكستري است. آب سياه به آبي گفته مي شود كه حاوي
مدفوع و ادرار انسان و دام است.
كليد موفقيت در استفاده بهينه و سالم از آب، رعايتِ دو چيز است: 1) جلوگيري از مخلوط شدن اين سه نوع آب با
هم و 2) منع تماس انسان و دام با آب خاكستري و آب سياه قبل از تصفيه و تبديل آنها. فناوري مناسبي كه امروز قادر
است اين دو اصل را رعايت كند شامل تركيبي سنجيده از فناوريِ استحصالِ آب باران، تالاب مصنوعي و مستراح
خشك است. با استفاده همزمان از اين سه فناوري مي توان آب پاكيزة بارندگي را از آب خاكستري و آب سياه جد ا
نگه داشت و آن را به مصرف زراعت، باغداري، باغچه كاري، و حتي شرب رساند. با بهره گيري از تالاب مصنوعي
مي توان آب خاكستري را با سلامت كامل تصفيه كرد و آب خروجي كه عاري از مواد شيميايي و ناخالصي هاي ديگر
است را به مصرف آبياري مزارع و باغ ها رساند. فناوري مستراح خشك نيز آب سياه را جداگانه، همراه با محتويات
آلوده و احتمالا بيماري زاي آن، دفع و به كودي ارزشمند تبديل مي كند. كليه اين فناوري ها از سوي سازمان هاي بين
المللي مرتبط، از جمله سازمان بهداشت جهاني براي استفاده در شهر و روستا مورد تاييد قرار گرفته است. منابع علمي
در مورد تالاب مصنوعي، استحصال آب باران و مستراح خشك در صفحات جداگانه در اين سايت فراهم شده است .
