آتشسوزی از آن دسته حوادثیست که نمیتوان از آن اجتناب کرد. اینجاست که نقش سیستمهای ایمنی برای ما آشکار میشود؛ این سیستمها با هدف پیشگیری از گسترش حریق و تسهیل خروج ایمن افراد از ساختمان، طراحی میشوند و امروزه یکی از الزامات اصلی در طراحی و بهرهبرداری از ساختمانها به شمار میروند. در ادامه این مقاله از گنجینه پاوان به معرفی کامل سیستمهای ایمنی میپردازیم.
سیستمهای ایمنی در برابر حریق مجموعهای از تجهیزات هستند که با استفاده از فناوریهای مختلف به شناسایی و کنترل آتشسوزی میپردازند. در نگاه کلی، سیستمهای ایمنی حریق به دو بخش اصلی تقسیم میشوند:
سیستم اعلام حریق
سیستم اطفا حریق
هرکدام از این بخشها وظایف خاص خود را دارند، اما در کنار هم یک زنجیرهی کامل از پیشگیری تا مهار حادثه را تشکیل میدهند.
این سیستم همانطور که از اسمش پیداست، وظیفه تشخیص و اعلام حریق را برعهده دارد. یک سیستم اعلام حریق از اجزای زیر تشکیل میشود:
دتکتور یا آشکارساز نوعی سنسور تشخیص دهنده است که علائم حریق را شناسایی میکند. دتکتور دود، رایجترین نوع بوده و ذرات دود را شناسایی میکند. دتکتور حرارتی، افزایش ناگهانی دما را تشخیص داده و معمولا در مکانهایی که احتمال وجود بخار یا گرد و غبار زیاد است بهکار میرود. مدل دیگر، دتکتور شعله است که در محیطهای صنعتی یا کارگاهها برای تشخیص نور و تابش حاصل از آتش نصب میشود.
مرکز فرماندهی سیستم اعلام حریق، کنترل پنل است. تمام دتکتورها وظیفه دارند اطلاعات دریافتی خود را برای تجزیه و تحلیل به پنل مرکزی ارسال کنند. اگر کنترل پنل وجود خطر را تایید کند، به تجهیزات هشداردهنده سیگنال فعالسازی ارسال کرده و سیستم را در وضعیت هشدار قرار میدهد.
هشداردهندهها شامل آژیرهای صوتی، فلاشرهای نوری و تابلوهای راهنمای خروج هستند. در سیستمهای پیشرفته، پیامهای صوتی نیز برای هدایت افراد در زمان تخلیه پخش میشود. هدف از این بخش، اطلاعرسانی سریع و جلوگیری از ایجاد هرجومرج هنگام حادثهست.
سیستمهای اعلام حریق از نظر نوع طراحی و کارکرد به سه گروه اصلی تقسیم میشوند:
سیستم متعارف: سادهترین نوع سیستم اعلام حریق است که ساختمان را به چند ناحیه تقسیم کرده و در صورت بروز آتش، محدودهی کلی حادثه را مشخص میکند.
سیستم آدرسپذیر: در این نوع، هر دتکتور دارای آدرس منحصربهفرد است و محل دقیق آتشسوزی روی نقشهی کنترلپنل نمایش داده میشود.
سیستم هوشمند: پیشرفتهترین نوع سیستم اعلام حریق است که با استفاده از الگوریتمهای تحلیلی، شدت دود و حرارت را بررسی کرده و احتمال هشدار کاذب را کاهش میدهد.
سیستم اطفای حریق، دومین لایهی حفاظتی در برابر آتش است که پس از تشخیص یا اعلام، وظیفه دارد آتش را خاموش یا از گسترش آن جلوگیری کند. این سیستم میتواند بهصورت خودکار، نیمهخودکار یا دستی عمل کند و هدف اصلی آن کنترل سریع حریق پیش از رسیدن نیروهای آتشنشانی است.
هر سیستم اطفای حریق بسته به نوع مادهی خاموشکننده ممکن است ساختار متفاوتی داشته باشد، اما اجزای اصلی آن شامل موارد زیر است:
منبع یا ذخیره ماده اطفا: معمولا در قالب تانک یا سیلندر، ماده خاموشکننده مانند آب، گاز یا کف را ذخیره میکند.
شبکه لولهکشی و نازلها: وظیفهی انتقال و پخش مادهی اطفا در محل آتش را دارند.
شیرهای کنترل و فشار: برای تنظیم دبی و فشار خروجی مادهی خاموشکننده استفاده میشوند.
سیستمهای اطفا بر اساس نوع مادهی خاموشکننده به چند گروه اصلی تقسیم میشوند که هرکدام کاربرد خاص خود را دارند. انواع این سیستمها عبارتند از:
سیستم آبی (اسپرینکلر): پرکاربردترین و شناختهشدهترین سیستم اطفاء است. با افزایش دما، المنت اسپرینکلر ذوب شده و جریان آب با فشار زیاد روی ناحیه آتشگرفته تخلیه میشود. این سیستم در ساختمانهای اداری، تجاری و مسکونی استفاده میشود.
سیستم گازی: در محیطهایی که آب میتواند منجر به خسارت شود، مانند اتاق سرور، آزمایشگاهها یا موزهها، از گازهای بیضرر مانند FM200 یا CO₂ برای اطفای حریق استفاده میشود. این سیستم با حذف اکسیژن یا کاهش واکنشهای شیمیایی آتش را خاموش میکند.
سیستم پودری: در این سیستم، از پودرهای شیمیایی برای قطع واکنشهای زنجیرهای آتش استفاده میکنند. سیستمهای پودری بیشتر در محیطهای صنعتی و کارگاههای تولیدی کاربرد دارد.
سیستم کف (Foam): برای آتشسوزیهای ناشی از مواد نفتی یا مایعات قابل اشتعال از سیستم فوم استفاده میکنند. کف تولیدشده سطح سوخت را میپوشاند و مانع رسیدن اکسیژن به آتش میشود.
سیستم ترکیبی: در پروژههای بزرگ، از ترکیب چند نوع سیستم (مثلا آبی و گازی) استفاده میکنند تا پوشش ایمنی کاملتری ایجاد شود.
هماهنگی میان سیستمهای اعلام و اطفای حریق، عامل اصلی در واکنش سریع و کنترلشده هنگام بروز آتشسوزی است. در این فرآیند، پس از شناسایی نشانههای حریق توسط دتکتورها و تایید نهایی از سوی پکنترل پنل، فرمان فعالسازی به سیستم اطفا ارسال میشود. پیش از آغاز عملیات خاموشسازی، آژیرها و علائم هشدار فعال میشوند تا افراد از خطر مطلع شده و محیط را ترک کنند. این ارتباط هوشمند میان دو بخش اعلام و اطفاء، موجب میشود اقدامات مهار آتش با دقت و ایمنی بالا انجام گیرد و از عملکرد اشتباه یا فعال شدن ناخواسته تجهیزات جلوگیری شود.
طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای ایمنی حریق باید مطابق با استانداردهای معتبر جهانی نظیر NFPA، BS و EN انجام شود. این استانداردها مشخص میکنند که چه نوع سیستمی برای چه نوع کاربری مناسب است و چگونه باید جانمایی و تنظیم شوند. در ایران نیز ضوابط ملی ساختمان و دستورالعملهای سازمان آتشنشانی بهصورت دقیق چارچوب نصب و بهرهبرداری را تعیین کردهاند. رعایت این الزامات نهتنها به کاهش خطرات کمک میکند بلکه در فرآیند اخذ تاییدیه آتشنشانی و بیمه هم الزامیست.
سیستمهای ایمنی حریق، ترکیبی از دانش مهندسی، فناوری و آگاهی انسانیاند. این سیستمها با تشخیص سریع نشانههای آتش و واکنش هماهنگ در مراحل اولیه، از گسترش حریق و بروز خسارات سنگین جلوگیری میکنند. سرمایهگذاری در سیستمهای ایمنی حریق، سرمایهگذاری بر آرامش، امنیت و آیندهی افراد است.
