امروزه با گسترش بیسابقه شهرنشینی، توسعه صنعت ساختوساز و افزایش جمعیت، مسئله ایمنی به یکی از محورهای کلیدی در سیاستگذاریهای شهری تبدیل شده است. ربات آتشنشان نمونهای بارز از بهکارگیری هوش مصنوعی، مهندسی مکانیک و علم رباتیک در تأمین ایمنی شهری محسوب میشود. این رباتها، نماد پیوندی میان علم، فناوری و ایمنیاند که با توانایی بالا در کنترل بحران، افقی نو در مدیریت آتشسوزیها برای ما گشودند. در این مقاله به کاربردها، ساختار فنی و آینده رباتهای آتشنشان پرداخته و نشان میدهیم چگونه این نوآوری میتواند استانداردهای ایمنی را متحول کند.
ربات آتشنشان دستگاهی پیشرفته بوده که برای ورود به محیطهای پرخطر و انجام عملیات اطفای حریق طراحی شده است. این رباتها با بهرهگیری از حسگرها، دوربینها و سامانههای کنترلی، بدون نیاز به دخالت مستقیم انسان وارد محل حادثه میشوند و اقدامات لازم را انجام میدهند. یکی از مزیتهای مهم آنها، پایداری عملکرد در شرایط سخت است؛ بهعبارت دیگر، میتوانند برای مدت طولانی بدون وقفه به عملیات ادامه دهند.
این رباتها اطلاعات محیطی مانند دما، میزان دود و وجود گازهای سمی را بهصورت لحظهای به مرکز فرماندهی منتقل کرده و به تیمهای امدادی در تصمیمگیری بهتر کمک میکند. در بسیاری از کشورها، رباتهای آتشنشان بهعنوان مکمل نیروهای انسانی در ایستگاههای آتشنشانی به کار گرفته شده و به افزایش ایمنی و سرعت عمل در عملیات کمک میکنند.
رباتهای آتشنشان برای عملکرد در شرایط سخت طراحی شدند؛ به همین دلیل، ساختار آنها باید هم مقاوم باشد و هم انعطافپذیر. اجزای اصلی این رباتها شامل شاسی مقاوم، سیستم حرکتی، تجهیزات اطفای حریق، حسگرهای هوشمند و سامانههای کنترلی پیشرفتهست. هر یک از این بخشها نقش مهمی در عملکرد نهایی ربات ایفا میکنند.
شاسی ربات معمولاً از جنس آلیاژهای مقاوم در برابر حرارت، ضربه و خوردگی ساخته شده تا در محیطهایی با آتش، دود، رطوبت یا آوار دچار آسیب نشود. برای حرکت در زمینهای ناهموار یا فضاهای محدود، برخی رباتها به چرخهای بزرگ، برخی به شنی (زنجیردار) و برخی به سیستمهای ترکیبی مجهز شدند که قابلیت مانور بیشتری برای آنها فراهم میکند.
در بخش اطفای حریق، رباتها به مخازن آب یا فوم مجهز هستند. این مخازن همراه با پمپهای فشار قوی و شیرهای کنترلی، امکان پاشش دقیق و هدفمند مواد خاموشکننده را فراهم میکنند. برخی مدلها قادرند مواد اطفایی را با فشار بالا تا فاصله مشخصی تخلیه کنند که این قابلیت در مهار آتش از راه دور بسیار کاربردیست.
یکی از مهمترین اجزای رباتهای آتشنشان، حسگرهای هوشمند آنهاست. این حسگرها توانایی شناسایی عوامل محیطی مانند دمای بالا، وجود دود، گازهای سمی و حتی لرزشهای ساختاری محیط را دارند. دادههای دریافتی همواره بهصورت لحظهای به اپراتور یا مرکز کنترل منتقل شده و به تصمیمگیری سریع و دقیق هنگام عملیات کمک میکند؛ مخصوصا در شرایطی که ورود مستقیم نیروهای انسانی امکانپذیر نیست.
علاوه بر حسگرها، این رباتها به دوربینهای حرارتی، دید در شب و دوربینهایی با زاویه دید وسیع (پانورامیک یا 360 درجه) مجهز هستند. در بخش ناوبری نیز از GPS، لیدار (LiDAR) و الگوریتمهای هوش مصنوعی بهره برده که به آنها امکان نقشهبرداری، تشخیص موانع و تعیین مسیر بهصورت خودکار را میدهد. برخی مدلهای پیشرفته نیز دارای بازوهای مکانیکی برای جابجایی موانع، باز کردن مسیر یا حتی جستوجو و نجات افراد هستند.
در سالهای اخیر، کشورهای مختلفی برای ارتقای سطح ایمنی شهری و صنعتی، روی تولید و توسعه رباتهای آتشنشان سرمایهگذاری کردند. در این میان، شرکت چینی Guoxing Intelligent Technology یکی از نمونههای موفق و پیشرو در این حوزه بهشمار میرود. این شرکت با ترکیب دانش فنی، مهندسی رباتیک و استفاده از فناوریهای نوین، توانسته رباتهایی با عملکرد بالا و قابلیت استفاده در محیطهای متنوع طراحی و عرضه کند.
رباتهای آتش نشان تولید شده توسط Guoxing در عملیاتهای واقعی آزمایش شده و در حال حاضر در بخشهایی مانند تأسیسات نفتی و پتروشیمی، فرودگاهها، مناطق شهری و حتی محیطهای دریایی استفاده میشوند.
برخی از مدلهای شناختهشده این شرکت مانند RXR-M40D-880T، RXR-M60L و RXR-M150GD دارای ویژگیهایی هستند که آنها را برای استفادههای تخصصی مناسب میکند. از جمله این ویژگیها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
قابلیت تخلیه فوم یا آب با فشار بالا
توانایی کار مداوم تا ۱۰ ساعت
برد کنترل از راه دور بیش از ۱۲۰۰ متر
مقاومت بالا در برابر حرارت و انفجار
سیستم خنککننده داخلی برای محافظت از اجزای الکترونیکی
رباتهای آتشنشان در حال تبدیل شدن به بخش جداییناپذیر از تجهیزات ایمنی جهان هستند. این رباتها میتوانند در شرایطی وارد عمل شوند که حضور نیروی انسانی پرخطر یا غیرممکن است. همین ویژگی باعث شده نقش آنها در محیطهای صنعتی، شهری و زیرساختی روزبهروز پررنگتر شود.
از اطفای حریق گرفته تا بررسی محیط و کمک به نجات جان انسانها، رباتهای آتشنشان در حال گسترش دامنه کاربری خود هستند. با این حال، موفقیت این فناوری تنها به تولید تجهیزات جدید وابسته نیست. سازمانهای آتشنشانی برای بهرهبرداری مؤثر از این رباتها نیاز به آموزش، تجربه و برنامهریزی عملیاتی دارند. اگر این ابزارها بهدرستی در ساختار امداد و نجات ادغام شوند، میتوانند هم ایمنی نیروهای آتش نشانی را افزایش دهند و هم اثربخشی عملیات را.
