خوشبختانه، فرایند مجهز شدن ساختمانها به سیستمهای ایمنی و آتشنشانی مانند سیستم اعلام و اطفای حریق، رو به پیشرفت و بهبود است. با این وجود، حوادث آتشسوزی همچنان منجر به تلفات میشوند؛ طبق بررسیهای انجام شده، این اتفاق تا حد زیادی به رفتار مردم هنگام بروز حریق برمیگردد. در این مطلب از گنجینه پاوان، قرار است به بررسی رفتار افراد هنگام آتشسوزی و ریشه روانشناسی آن بپردازیم.
برای مدت زمان زیادی مهندسان و نیروهای ایمنی بر این باور بودند که زمانی که آژیر و هشدارهای حریق به صدا در میآیند، مردم فوراً محیط را تخلیه میکنند. آنها اعتقاد داشتند که سرعت تخلیه ساختمان به عواملی مثل توانایی جسمی افراد، تعداد افراد و نزدیک یا دور بودن به خروجیها بستگی دارد. اما بررسیهای صورت گرفته نشان میدهند مردم دو سوم زمانی که باید صرف خروج از ساختمان کنند را صرف کسب اطلاعات بیشتر و چگونگی بروز حادثه میکنند!
در برخی موارد حتی گزارش شده است که خود افراد به محل حادثه میروند تا آن را از نزدیک ببینند. تجمع جمعیت در محل حادثه در کنار خطر جانی که دارد، عملیات اطفا و امدادرسانی را برای آتشنشانان سختتر میکند. بنابراین میتوان گفت فرضیه واکنش فوری مانند یک افسانه است.
طبق فرضیهای که در قسمت قبل توضیح دادیم، انتظار میرود مرد با شنیدن صدای هشدار فوراً ساختمان را تخلیه کنند؛ اما حقیقت این است که کنجکاوی افراد باعث میشود قبل از ترک ساختمان، ابتدا موقعیت را بررسی کنند و به دنبال علت حریق باشند. بررسی رفتار افراد هنگام آتشسوزی نشان میدهد، مردم بهجای تخلیه فوری محل حادثه منتظر نشانههای بیشتر، علت حریق، مکان بروز حریق یا مطمئن شدن از تخلیه ساختمان هستند.
بررسی دوربینهای مداربسته و مصاحبه با بازماندگان حوادث آتشسوزی نشان میدهد که به طور متوسط سه دقیقه طول میکشد تا افراد ساکن در یک آپارتمان، آن را ترک کنند. اگرچه این سه دقیقه مدتزمان بسیار کوتاهی به نظر میرسد، اما در طول یک حادثه آتشسوزی حتی یک ثانیه هم ارزشمند است.
پژوهشگران در بررسی الگوی رفتاری مردم در زمان حوادث آتشسوزی، به این نتایج دست یافتند:
میزان ترس و اضطراب افراد: تصور میشود که مردم با شنیدن خبر آتشسوزی دچار استرس و هراس زیاد یا حتی پنیک اتک شوند، اما در واقعیت این اتفاق بسیار نادر است. درست است که مردم در چنین شرایطی وحشتزدهاند و میترسند، اما خبری از اضطراب شدید و غیرعادی نیست.
کمک به یکدیگر: در موقع اضطراری، مردم خودجوش به یکدیگر و حتی بدون اینکه همدیگر را بشناسند، کمک میکنند؛ حتی اگر این کمک جان خودشان را به خطر بیندازد. همچنین اگر افراد با هم آشنا یا دوست باشند، میزان کمک و یاری آنها بیشتر هم میشود.
عدم استفاده از خروجیهای اضطراری: بیشتر افراد سعی میکنند از طریق همان دربهای ورودی، ساختمان را ترک کنند. البته این موضوع به آشنا نبودن افراد با مسیر خروجیها یا علائم خروج اضطراری نیز مرتبط است. مردم از خروجی که نمیدانند به کجا منتهی میشود، استفاده نمیکنند.
بیتوجهی به هشدارها: افراد بهراحتی متعلقات و کاری که در حال انجام آن هستند را رها نمیکنند. در چنین مواقعی، اغلب تنها زنگ خطر کافی نیست و نشانههای دیگری مثل بوی دود یا اصرار دیگر افراد میتواند آنها را متقاعد به ترک ساختمان کند.
یافتههای بهدست آمده از چنین تحقیقاتی را میتوان در استراتژیهای مهندسی حریق و سیستمهای تخلیه اضطراری ساختمان بهکار برد. در ادامه به برخی از این استراتژیها اشاره میکنیم.
بررسیهای انجام نشان میدهند که یک هشدار صوتی که به افراد دستور تخلیه میدهد، از یک زنگ ساده قانع کنندهتر است. اگر این هشدار از بخش مدیریت و بهصورت زنده، یعنی با صحبت از پشت بلندگو هم باشد، تأثیر بیشتری خواهد داشت. این پیام میتواند به مردم برای خروج از مسیرهای امن نیز کمک کند.
این دربها پس از فعال شدن آژیرها باز شده و به تخلیه سریعتر و ایمنتر افراد کمک میکنند. شکل و شمایل این دربهای با دربهای خروج معمولی فرق دارد و افراد بهراحتی میتوانند آنها را تشخیص دهند.
همانطور که گفتیم یکی از علتهایی که افراد در مواقع اضطراری از خروجیها استفاده نمیکنند، آشنا نبودن با مسیرهای خروج اضطراری است. برای حل این مشکل، باید تمام افراد آموزشهای لازم را ببینند و با مسیرهای خروج آشنا شوند.
درنهایت دریافتیم که افراد بعد از شنیدن زنگ خطر بهسرعت محل را ترک نمیکنند. این مسئله میتواند بهدلیل کنجکاوی افراد برای کسب اطلاعات بیشتر از حادثه، بیاعتنایی به هشدارها و ادامه دادن فعالیت خود، آشنا نبودن با مسیرهای خروج اضطراری و... باشد. با این حال راهحلهایی برای مقابله با چنین مشکلاتی وجود دارد؛ مانند آموزش به ساکنین و نوآوری در تجهیزات که با بهکارگیری آنها میتوان تلفات و خسارات را به حداقل رساند.
