وجود سوختهای قابل اشتعال در حجم زیاد، بخارات فرار و تردد روزانه خودروها، جایگاه سوخت را به یکی از محیطهای بسیار حساس و پرخطر از نظر احتمال آتشسوزی تبدیل کرده است. در چنین فضایی، تنها یک نشت سوخت یا جرقه کوچک کافیست تا حادثهای جدی رخ دهد. به همین دلیل، نصب سیستم اطفا حریق جایگاه سوخت نه فقط یک گام به سوی ایمنی، بلکه الزامی و قانونیاست. در ادامه این مقاله قرار است به معرفی سیستم اطفا حریق جایگاه سوخت بپردازیم.
جایگاههای سوخت جزو محیطهایی هستند که احتمال ایجاد حادثه در آنها به دلیل وجود سوخت مایع و گازی زیاد است. یک نشتی کوچک از شیلنگ یا بخار بنزین، اگر در تماس با جرقه قرار گیرد، ظرف چند ثانیه میتواند موجب آتشسوزی شود. نصب سیستم اطفا حریق:
سرعت واکنش به حادثه را افزایش میدهد.
از خسارت جانی و مالی جلوگیری میکند.
تطابق تأسیسات را با الزامات قانونی تضمین میکند.
طبق استانداردهای بینالمللی مانند NFPA، نصب سیستم اطفا حریق برای جایگاه سوخت، یک ضرورت ایمنی است.
مهمترین دلایل بروز حریق در این محیطها عبارتند از:
نشت سوخت از نازل یا اتصالات
این نشتها ممکن است هنگام سوختگیری یا در زمان تخلیه مخزن رخ دهد. تماس سوخت با جرقه، لباس افراد یا بدنه داغ خودرو میتواند منجر به آتشسوزی شود.
جرقه الکتریکی ناشی از تجهیزات معیوب یا روشن بودن خودرو
استفاده از موبایل یا روشن بودن موتور خودرو باعث ایجاد جرقه میشود.
استعمال دخانیات در محدوده جایگاه
بخار سوخت بسیار فرّار است و استعمال دخانیات قابلیت ایجاد اشتعال سریع دارد.
انتشار بخار سوخت توسط باد و تجمع آن در نقطهای دور از نازل
بخار بنزین سبک بوده و با جریان هوا حرکت میکند، بنابراین ممکن است در نقطهای دور از محل نشت شعلهور شود.
ترکیب این عوامل با ماهیت سوختهای فرار، زمینهساز انفجار و گسترش حریق میشود.
با توجه به ماهیت سوخت و شرایط محیط، دو سیستم بیشترین کاربرد و اثربخشی را دارند که در ادامه آنها را توضیح میدهیم.
این سیستم برای مهار حریق مایعات قابل اشتعال و تجهیزات برقی مناسب است. پودر مخصوص با ورود به شعله، واکنش شیمیایی احتراق را قطع کرده و آتش را در مدت کوتاهی خاموش میکند.
ویژگیهای مهم:
مناسب برای آتش کلاس B و C
عملکرد سریع و مؤثر در فضای باز
عدم رسانایی پودر و ایمن برای تجهیزات برقی
فوم آتشنشانی با تشکیل یک لایه پایدار روی سطح سوخت، مانع تماس اکسیژن با منبع آتش شده و همچنین از تبخیر دوباره سوخت جلوگیری میکند. این روش برای خاموش کردن حریق سطحی ناشی از بنزین و گازوئیل بسیار مناسب است.
انواع پرکاربرد فوم در جایگاه سوخت:
AFFF (فوم تشکیلدهنده فیلم آبی)
AR-AFFF (نسخه مقاوم برای سوختهای حلال قطبی مانند اتانول)
نصب و اجرای سیستم اطفا حریق در جایگاه سوخت باید مطابق با استانداردهای جهانی و مقررات ایمنی انجام شود:
NFPA 17 – سیستمهای اطفای پودر خشک
NFPA 30 – مایعات قابل اشتعال و قابل انفجار
UL 1254 – عملکرد سیستمهای پیشساخته
NFPA 70 – تجهیزات الکتریکی ضد انفجار
در ایران، رعایت الزامات سازمان آتشنشانی و استاندارد ملی 12256 برای اخذ تأییدیه ایمنی الزامی است.
برای عملکرد صحیح سیستم، موارد زیر باید حداقل هر ۶ ماه بررسی شوند. شرایط نگهداری و بازررسی به شکل زیر است.
سیلندرهای حاوی پودر یا فوم، تحت فشار مشخصی شارژ میشوند تا هنگام بروز آتشسوزی بتوانند ماده اطفا را با قدرت و سرعت لازم تخلیه کنند. اگر فشار داخل سیلندر کم یا بیش از حد زیاد باشد، عملکرد سیستم تحت تأثیر قرار میگیرد. به همین دلیل، در هر بازدید دورهای باید عقربه گیج فشار بررسی شود تا در محدوده استاندارد قرار داشته باشد. کاهش فشار معمولاً نشاندهنده نشتی یا تخلیه جزئی است و باید توسط متخصص شارژ یا تعویض شود.
نازلها وظیفه پخش کردن پودر یا فوم را در محل آتشسوزی بر عهده دارند. تجمع گردوغبار، آلودگی، رنگ یا هر نوع جسم خارجی میتواند باعث انسداد نازل شود و مانع عملکرد درست سیستم در لحظه حادثه گردد. بنابراین لازم است نازلها و درپوش آنها در هر سرویس دورهای بازدید و تمیز شوند تا مسیر خروج ماده اطفا کاملاً باز و آماده باشد.
در طول زمان، اتصالات و لولههای سیستم ممکن است بهدلیل لرزش، رطوبت، خوردگی، ضربه یا تغییرات دما دچار آسیب شوند. هرگونه ترک، شل شدن پیچها یا نشت در مسیر، توانایی سیستم در انتقال ماده اطفا به نازلها را کاهش میدهد. به همین دلیل، بررسی دقیق کل مسیر لولهکشی و شیرهای کنترل ضروری است تا از سالم بودن شبکه انتقال اطمینان حاصل شود.
مواد اطفا تاریخ انقضا دارند. پودر ممکن است پس از مدتی کلوخه شود یا فوم خاصیت شیمیایی خود را از دست بدهد. اگر عامل اطفا پس از پایان عمر مفید استفاده شود، توانایی خاموش کردن حریق کاهش مییابد. در سرویس دورهای باید تاریخ انقضای مواد بررسی شده و در صورت نیاز، شارژ یا تعویض انجام شود.
حتی بهترین سیستم اطفا حریق نیز بدون آگاهی و آمادگی کارکنان کارایی کامل ندارد. کارکنان باید آموزش ببینند که در لحظه حادثه چگونه سیستم را فعال کنند یا از خاموشکنندههای دستی استفاده کنند و مسیرهای تخلیه اضطراری را مدیریت کنند. این آموزشها باید بهصورت منظم تکرار شود تا افراد در شرایط اضطراری سردرگم نشوند و واکنش سریع و صحیح داشته باشند.
سیستم اطفا حریق جایگاه سوخت نقش کلیدی در جلوگیری از حوادث دارد. انتخاب سیستم مناسب، نصب مطابق استانداردها و انجام سرویس دورهای، سه اصل اساسی برای حفظ ایمنی جایگاه است. با اجرای صحیح این موارد، میتوان خطرات احتمالی ناشی از سوختهای قابل اشتعال را تا حد زیادی کنترل و از خسارات سنگین جلوگیری کرد.
