در حوزه ایمنی و آتشنشانی، با دو عبارت مشابه سیستم اعلام حریق و سیستم اعلان حریق روبرو میشویم. این دو واژه در نگاه اول چندان متفاوت بهنظر نمیرسند، اما در واقع از دیدگاه زبانشناسی، معناشناسی و مهندسی، تفاوتهایی میان آنها وجود دارد. سوال اصلی این است که از نظر کاربرد تخصصی، کدام واژه درستتر است؟
در این مقاله میخواهیم بهصورت دقیق این مسئله را بررسی کنیم.
هر دو واژهی «اعلام» و «اعلان» از ریشهی عربی أَعْلَمَ به معنای «آگاه ساختن» گرفته شدند. اما در فرایند ورود به زبان فارسی، کاربرد و نقش نحوی این دو واژه از هم جدا شده است.
اعلان در فارسی به معنی آگهی، اطلاعیه یا خبر کتبی و عمومیست. در واقع، اعلان نامِ چیزی است که منتشر میشود تا مردم از آن باخبر شوند؛ مانند اعلان نتایج آزمون یا اعلان عمومی.
اعلام اما به معنای خبر دادن، آگاه کردن یا اطلاع رساندن در لحظه است. اعلام عمل آگاه کردن را نشان میدهد، نه خود آگهی را. مثلاً در عبارت اعلام خطر، کسی در همان لحظه هشدار میدهد که خطری در راه است.
به زبان ساده، اگر اعلان را به معنای کاغذ یا اطلاعیه بدانیم، «اعلام» یعنی همان عمل هشدار دادن.
در نتیجه وقتی دربارهی سیستمی صحبت میکنیم که کارش هشدار سریع در زمان آتشسوزی است، طبیعتا واژه اعلام دقیقتر از اعلان خواهد بود.
زبان فارسی در ترکیبسازی، میان فعل و اسم تفاوتهای معنایی درنظر میگیرد. در ترکیبهایی مانند اعلان عمومی یا اعلان نتایج اشاره به آگهیها یا برگههایی دارند که پس از وقوع رویداد منتشر میشوند. بنابراین از دیدگاه زبانشناسی، استفاده از اعلان حریق اشتباه مفهومی دارد، زیرا به معنای اطلاعیهای دربارهی آتشسوزی است، نه هشدار دربارهی آن.
از جنبهی فنی، سیستم اعلام حریق مجموعهای از تجهیزات الکترونیکی است که وظیفه دارد در لحظهی وقوع یا آغاز حریق، بهصورت خودکار یا دستی هشدار دهد. این سیستم متشکل از دتکتورها (دود، حرارت یا گاز)، شستیها، آژیرها، فلاشرها و یک کنترل پنل مرکزی است. عملکرد کلی آن، تشخیص سریع و اطلاعرسانی فوری برای تخلیهی ساختمان و اقدام نیروهای امدادی است.
حال اگر با دقت به عملکرد این سیستم نگاه کنیم، میبینیم که دقیقا مفهوم اعلام را در خود دارد: هشدار دادن، آگاه کردن، و انتقال پیام خطر.
معادل انگلیسی این عبارت، Fire Alarm System است. واژهی Alarm به معنای هشدار، آژیر یا خبر خطر است و ریشه در فعل to alert دارد. در هیچیک از منابع فنی، این واژه به Announcement (اعلان) ترجمه نشده است، زیرا Announcement بیشتر برای اطلاعیه یا اعلامیههای غیر اضطراری به کار میرود.
با وجود روشنی معنا، هنوز در برخی متون تبلیغاتی، سایتهای فروش تجهیزات یا حتی تابلوهای چاپی، واژهی اعلان حریق دیده میشود. این رواج نادرست چند علت دارد:
شباهت تلفظی دو واژه؛ در گفتار روزمره، بسیاری تفاوت آوایی بین «اعلان» و «اعلام» را رعایت نمیکنند و همین باعث خطا در نوشتار شده است.
تأثیر ترجمههای قدیمی؛ در دهههای گذشته برخی مترجمان غیرمتخصص، واژهی Announcement را برای Alarm بهکار بردند و همین اشتباه در مدارک و بروشورها تکثیر شد.
سهلانگاری در ویرایش فنی؛ گاهی طراحان یا نویسندگان محتوا، بدون دقت در اصطلاحات استاندارد، از هر دو واژه بهصورت متناوب استفاده کردند.
تصور رسمیتر بودن «اعلان»؛ برخی گمان میکنند که واژه اعلان ظاهری اداریتر دارد، در حالی که از دیدگاه معناشناسی در این ترکیب غلط است.
در تمامی فعالیتهای مهندسی مرتبط با ایمنی ساختمانها، واژهی استاندارد و پذیرفتهشده اعلام حریق است.
در پروژههای صنعتی، نقشههای اجرایی، و مدارک تاییدیه سازمان آتشنشانی، این اصطلاح بهصورت ثابت بهکار میرود. در بازار تجهیزات نیز برندهای بینالمللی سیستمهای خود را تحت عنوان Fire Alarm Systems عرضه میکنند و در ترجمهی فارسی آن، همگی از عبارت اعلام حریق استفاده شده است.
اکنون میتوان با اطمینان گفت که:
از دیدگاه زبانشناسی، اعلان به معنای آگهی یا اطلاعیه است، اما اعلام به معنای هشدار و آگاهسازی در لحظه.
از دیدگاه فنی و مهندسی، عملکرد سیستم دقیقاً منطبق بر مفهوم اعلام است.
از دیدگاه فرهنگی و ارتباطی، واژهی اعلام حس هشدار و اضطرار را منتقل میکند.
بنابراین، در تمامی متون رسمی، تبلیغاتی و فنی مرتبط با ایمنی، استفاده از عبارت سیستم اعلام حریق درست، دقیق و استاندارد است.
